ردیابی مواد غذایی در زنجیره تأمین

فصلنامه شماره 48(بهار 1402)- فاطمه رحیمی

چکیده

زنجیره تأمین کالاهای فسادپذیر همواره یکی از بااهمیت‌ترین و چالش‌برانگیزترین مباحث مدیریتی در زمان‌های مختلف بوده است. کالاها با عمر کوتاه و به‌خصوص مواد غذایی مواردی هستند که بیشترین چالش‌ها را برای مدیریت زنجیره تأمین به وجود می‌آورند. این چالش‌ها عمدتاً به علت تنوع در کالاها، احتیاجات خاص در خصوص ردیابی و پیگیری جریان کالا در طی زنجیره‌ تأمین، عمر کم محصولات و نیاز به کنترل دما در زنجیره تأمین بروز می‌کنند. در این مقاله به ارائه توضیحاتی در خصوص ردیابی مواد غذایی در زنجیره تأمین و مزایای آن پرداخته شده است.

1.      ردیابی چیست؟

ردیابی در زنجیره تأمین، توانایی شناسایی، رصد و رهگیری عناصر یک محصول یا ماده است که در طول زنجیره تأمین از کالاهای خام به محصولات نهایی تبدیل می­شوند.

این مفهوم هم در صنعت تولید محصولاتی مانند خودرو و هم برای تولید فرآیندی که شامل محصولاتی مانند مواد شیمیایی است، اعمال می‌شود. صنایع فرعی در هر دسته و در مناطق جغرافیایی مختلف ممکن است این مفهوم را متناسب با نیازهای خود تعریف کنند. بااین‌حال، در ساده‌ترین حالت، قابلیت ردیابی، وسعت و عمق دید را به آنچه در کالاها و مواد تولید می‌شود، می‌دهد.

برای بسیاری از صنایع، قابلیت ردیابی توسط مقررات ملی یا بین‌المللی برای صنایع خاص یا انواع محصولات الزامی است. به‌عنوان‌مثال، قوانین هدفمند در مورد داروها، محصولات بهداشتی کودکان، مواد غذایی بسته‌بندی شده و فسادپذیر، قطعات هواپیما و مواد معدنی اعمال می‌شود.

2.      ردیابی GS1 چیست؟

راه‌حل‌های ردیابی مجهز به GS1 بهترین مسیر را برای ایجاد تعامل­پذیری، محافظت از سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌ها و ایجاد قابلیت توسعه­پذیری فراهم می‌کنند. از طریق ردیابی GS1 سطوح بالاتری از دیجیتالی‌شدن، سرعت و دقت داده­‌ها امکان­پذیر خواهد بود. هر شریک تجاری در زنجیره این اختیار را دارد تا راه­حلی که به بهترین وجه نیازهای خاص او را برآورده می­کند، انتخاب نماید.

GS1 زبان جهانی و مشترک راه­ حل­های ردیابی و اکوسیستم را برای اجرای آن فراهم می­کند. GS1 چشم‌انداز صنعت را از طریق همکاری­ها و توسعه جامعه، ثبت محصولات و مکان­ها، ظرفیت ­سازی و خدمات بومی­ سازی در بیش از 100 کشور، عملیاتی و مقیاس ­پذیر می­کند.

3.      استانداردهای ردیابی GS1 چیست؟

استاندارد جهانی ردیابی GS1 (GTS2[1]) دو مفهوم کلیدی را برای قابلیت ردیابی معرفی می­کند: 1) ردیابی رویدادهای بحرانی (CTEs[2])، اینها رویدادهای واقعی هستند، مانند دریافت، بسته ­بندی، حمل­ و­نقل برای شی قابل‌ردیابی که در طول چرخه حیات آن رخ می­دهد و 2) عناصر داده­های کلیدی (KDEs[3])، این عناصر داده­هایی هستند که نمونه‌­های واقعی CTEها را توصیف می­کنند.

استانداردهای شناسایی [4](GTIN) و [5](GLN) به طور منحصربه‌فردی موجودیت­هایی را که در سراسر زنجیره تأمین در حال حرکت هستند و مکان‌هایی که به آنجا و از آنجا سفر می‌کنند شناسایی می‌کنند. کلیدهای شناسایی ارتباط جریان­های فیزیکی و اطلاعاتی را در فرآیندهای یک شریک تجاری و همچنین در بین فرآیندهای شرکای تجاری مختلف امکان­پذیر می­کنند.

بارکدها و EPC/RFID[6]، استانداردهای ثبت و ضبط داده، همراه با استانداردهای اشتراک داده، شبکه جهانی همگام­سازی داده و EPCIS [7] (خدمات اطلاعات کد الکترونیکی محصول) پردازش و به ­اشتراک­‌گذاری خودکار اطلاعات را بین شرکای تجاری امکان­پذیر می­ نماید. EPCIS یک جزء حیاتی برای سیستم­های ردیابی است. EPCIS شرکای تجاری را قادر می­سازد تا اطلاعات مربوط به حرکت فیزیکی و وضعیت محصولات را در سراسر زنجیره تأمین به اشتراک بگذارند.

GS1 استانداردهای ردیابی خاصی را ارائه می­دهد که قابلیت ردیابی را در سراسر و درون بخش­های صنعت امکان­پذیر می­کند.

4.      حوزه­های کاربرد استاندارد ردیابی GS1

GS1 با کاربران نهایی صنعت در هر نوع حوزه عملیاتی و اندازه کار می­کند و با آنها همکاری می ­نماید، از جمله:

• خرده­‌فروشان در تمامی صنایع
• شرکت­های مواد غذایی تازه، خدمات غذایی و کالاهای بسته‌­بندی شده مصرفی
• تولیدکنندگان، توزیع­‌کنندگان و ارائه‌­دهندگان مراقبت­های بهداشتی
• شرکت­های پوشاک و کالاهای عمومی
• شرکت­های حمل‌­و­نقل و لجستیک
• شرکت­های ساختمانی و ریلی

5.      ضرورت­های ردیابی مواد غذایی در زنجیره تأمین

ردیابی در حوزه مواد غذایی بسته­بندی­شده و فسادپذیر از حوزه ­های بسیار مهم ردیابی در صنعت است که نیازمندی­ها و ضرورت­های خاص خود را دارد.

از جمله این نیازمندی­ها و ضرورت­ها می­توان به دمای مناسب نگهداری و حمل­ونقل مواد غذایی اشاره کرد. کنترل حرارت کلیه عملیاتی که در محیطی به‌جز محیط‌های یخچالی و یا فریز شده اجرا می‌شوند، بدون شک بایستی به‌سرعت صورت پذیرد. برای مثال، برنامه­ریزی به‌منظور تسریع در بارگیری و تخلیه بار کامیون‌ها و تریلی‌های حاوی مواد غذایی بسیار قابل‌اهمیت است و ریسک آلوده‌شدن و یا فاسدشدن مواد غذایی را کاهش می‌دهد. امروزه به علت افزایش در ارائه انواع غذاهای آماده و محصولات گوشتی و غیر گوشتی بسته‌بندی‌شده، تنوع کالاهای فاسدشدنی و با عمر کوتاه با سرعت زیادی در حال افزایش است؛ بدیهی است که تنوع کالاها پیچیدگی کنترل زنجیره‌ تأمین را  بسیار بالا می‌برد و درنتیجه با پیچیده‌شدن مدیریت انبارها و برنامه‌ریزی ظرفیت انبارها و زمان‌بندی تولید، کارایی زنجیره تأمین با رکود مواجه می‌شود. به‌عنوان‌مثال، به علت تاریخ مصرف محدود مواد غذایی تنها میزان محدودی در انبارها قابل نگهداری خواهد بود و درنتیجه نمی‌توان تضمین کرد که محصول خاصی همیشه و در هر زمان در انبار موجود باشد و بتوان بلافاصله به درخواست‌ها پاسخ داد.

باتوجه‌به موارد فوق، بدیهی است که یک سیستم جمع‌آوری صحیح اطلاعات می‌تواند به حل چالش‌ها و مشکلات مدیریت‌ زنجیره تأمین مواد غذایی و سایر مواد فسادپذیر کمک‌های شایانی کند. ثبت صحیح داده‌ها به ما کمک می‌کند که موجودی و فروش را در طی کانال زنجیره تأمین پیگیری و دنبال کنیم. این امر باعث شفافیت زنجیره تأمین می‌شود و بنابراین به پیش‌بینی‌های دقیق‌تر کمک کرده و از بهینه‌سازی تکمیل انبارها و مدیریت انبارداری پشتیبانی می‌کند؛ همچنین با وسعت بخشیدن به میدان دید در زنجیره‌ تأمین و توزیع، امکان برنامه‌ریزی برای تکمیل انبارها فراهم می‌شود. چیدمان و مدیریت بهینه انبار درعین‌حال که موجودی انبار را در یک سطح قابل‌قبول نگه می‌دارد، باعث پایین آمدن میزان ضایعات انبار نیز می‌شود. قابلیت شناسایی و بررسی زنجیره تأمین و توزیع نیز این امکان را به مدیران می‌دهد که از کمبودها و یا موجودی اضافی انبارها در زمان وقوع مطلع شده و پیش از اینکه تهدیدات به‌صورت عملی نمایان شوند نسبت به آن‌ها واکنش نشان داده و تصمیمات لازم را اتخاذ کنند. لازم به ذکر است مزایای دیگری نیز در مدیریت انبارداری کالاهای فسادپذیر وجود دارد که در ذیل به این موارد اشاره می­شود.

• مزیت تولید در برخی از محصولات اولیه و مواد خام
• مدیریت موجودی در سطح زنجیره تأمین
• امکان رصد و رهگیری زمان، مکان و شرایط تخریب مواد غذایی
• امکان فراخوانی محصول در سطح زنجیره تأمین
• افزایش ایمنی مصرف­کننده
• برنامه­ریزی و بهینه­ سازی تولید
• و …

مهم‌ترین راهبردها برای دستیابی به اهداف زنجیره تأمین فراورده‌های غذایی عبارت‌اند از:

• اصلاح مصارف
• تنظیم موجودی كالا
• ارتقای توانمندی بنگاه­ها

7.      مورد مطالعاتی: ردیابی مواد غذایی (2012) پیاده‌سازی ردیابی GS1 بین چین و فرانسه

ردیابی مواد غذایی برای سازندگان فعال در این حوزه، موضوع بسیار مهمی است، به این دلیل که مسائل مربوط به امنیت و کیفیت مواد غذایی در سال‌‌های اخیر پررنگ شده‌اند و مشتریان دغدغه امنیت و کیفیت مواد غذایی را دارند و شرکت‌های صادراتی با فشار بین‌المللی فزاینده‌ای در راستای ایمنی محصولات صادراتی مواجه هستند.

ردیابی دغدغه جهانی برای تمامی سازندگان است و بر اساس دغدغه‌های روبه‌افزایش در خصوص نگهداری و تولید ایمن مواد غذایی، اهمیت استانداردهای جهانی در راستای بهبود قابلیت ردیابی و رهگیری سریع ارتباطات بین منابع و دریافت‌کنندگان، نقش مهمی در راستای تأمین ایمنی و کیفیت محصولات غذایی که به دست مشتری می‌رسد ایفا می‌کند.

استاندارد ردیابی جهانی توسط GS1 توسعه داده شده است و به طور عمده‌ای در اروپا به‌منظور کمک به جریان کالاهای اروپایی و ملی مورداستفاده قرار گرفته است. تمامی کالاهای وارداتی به اروپا از کشورهای خارجی وارد می‌شوند؛ ولی در کشورهای آسیایی نظیر چین به‌صورت دستی، در نقطه تحویل ردیابی می‌شوند. مادامی‌که واردات درحال‌رشد است، برخی از مشکلات در فرآیندهای بازیابی/فراخوان رخ می‌دهد.

چین نیز با مشکلاتی در خصوص بازیابی/فراخوان کالاها هم در حوزه مواد غذایی و هم در سایر حوزه‌ها روبرو است و قصد دارد تا از فرآیندهای ایمن‌تری به‌منظور دستیابی به بازیابی/فراخوان کالا بهره گیرد و خواهان به‌کارگیری استاندارد جهانی ردیابی GS1 است.

1.7 اهداف و چشم‌اندازها

نمایندگی GS1 چین با شرکت Synbroad Ltd [8]در خصوص راه‌اندازی یک سیستم ردیابی که سازگار با استانداردهای GS1 باشد(مشابه طرحی که قبلاً در اروپا ایجاد شده بود) همکاری نمود.

شرکت casino این استاندارد را برای اکثر فروشندگان اروپایی و فرانسوی خود بکار گرفته است و درصدد اجرایی نمودن این سیستم برای کالاهای وارداتی چین نیز است. شرکت casino و GS1 به سودمندی و نتایج موفق این طرح ایمان دارند.

2.7 شرکای تجاری درگیر

اعضای نام‌برده در اجرای این پروژه که توسط GS1 چین پشتیبانی می‌شوند، مشارکت دارند.

1.2.7 شرکت Synbroad Ltd

این شرکت تولید‌کننده مواد غذایی خانگی باسابقه فعالیت طولانی در خصوص میوه و سبزیجات کنسروی در چین است. رویکرد این شرکت “کیفیت+ خدمت+نوآوری” است. بر اساس این رویکرد، این شرکت موفق به حفظ سهم بازار خود شده است. این شرکت با بسیاری از خرده‌فروشان و تأمین‌کنندگان معتبر اروپایی در حال همکاری است.

برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص این شرکت به سایت زیر مراجعه کنید:

www.synbroad.com

2.2.7 گروه casino

این بنگاه اقتصادی، یک شرکت خرده‌فروشی در فرانسه است که بیش از 8000 فروشگاه در فرانسه و مالک بیش از 1500 فروشگاه در خارج از کشور، در کشورهایی در آمریکای جنوبی و جنوب شرقی آسیا (کشورهایی نظیر تایلند و ویتنام) است. این گروه، از استانداردهای GS1 به‌عنوان یک عضو تأثیرگذار در زنجیره‌ تأمین پشتیبانی می‌کند و با تعداد زیادی از فروشگاه‌ها در خصوص برنامه ردیابی در حال همکاری است. گروه casino به‌عنوان یک بنگاه اقتصادی پیشرو در به‌کارگیری فناوری در استفاده از اطلاعات محصول شناخته شده است.

3.7  ارائه‌دهندگان راهکار

مؤسسه استاندارد Shandong (SDIS)

شرکت Generix

4.7  سایر شرکای تجاری درگیر

دفتر جهانی GS1: آغازگر و طراح اصلی استانداردهای GS1 و مشاور استاندارد

GS1 چین: مسئول برنامه‌ریزی، سازماندهی، هماهنگی، استقرار و کنترل پروژه

GS1 فرانسه: مشاور استاندارد

5.7  شرح عملکرد

شرکت Synbroad Ltd جعبه‌ها را با برچسب SSCC[9] (کد سریالی بسته) و یک برچسب لجستیکی GS1 که دربردارنده اطلاعاتی نظیر بهترین تاریخ استفاده، شماره بچ و GTIN واحدهای مصرفی است، شناسایی می‌کند. هنگامی‌که این شرکت، جعبه‌ها را در حجم انبوه در کانتینر بارگذاری می‌کند، برچسب لجستیکی را اسکن می‌کند و در پایان فرآیند بارگیری، یک اعلامیه ارسال ایجاد می‌کند.

شرکت Synbroad Ltd اعلامیه ارسال را با استفاده از شبکه ارتباطی EDI VAN[10] به شرکت casino ارسال می‌کند. شرکت casino کانتینر ارسالی را دریافت می‌کند و در سکوی دریافت مرکز توزیع، این جعبه‌ها را پالت‌بندی می‌کند. در جریان این فرآیند، شرکت casino با استفاده از شماره  SSCC جعبه‌ها، انطباق بین اطلاعات اعلامیه ارسال و مرسوله دریافتی را انجام می‌دهد و پالت‌هایی که دربردارنده اطلاعات ردیابی بازیابی ‌شده از پیام اعلامیه ارسال هستند را تشکیل می‌دهد و برچسب لجستیکی جعبه‌ها را بررسی می‌کند.

شرکت casino برای هر پالت، یک شناسه SSCC ایجاد می‌کند و اطلاعات فروشندگان محلی را اضافه می‌کند. کالاهای وارداتی از شرکت Synbroad Ltd همین فرآیند بازیابی/فراخوان را برای کالاهای محلی خود دارند.

6.7 کلیدهای شناسایی مورداستفاده

• شناسه GTIN بر روی تمامی بسته‌های مصرفی نهایی
• شناسه SSCC برای شناسایی جعبه و پالت شناسایی شده
• شناسه GLN برای شناسایی تأمین‌کننده
• برچسب GS1-128 دربردارنده اطلاعات ردیابی نظیر شماره بچ، بهترین تاریخ استفاده، GTIN واحد مصرفی و SSCC جعبه.

7.7  مزایا و نتایج

بهبود ردیابی از‌طریق دردسترس قراردادن اطلاعات به‌صورت الکترونیکی، یکی از مزایای به‌کارگیری سیستم ردیابی است. ردیابی برای تمامی شرکای زنجیره تأمین حائز اهمیت است، تا اطلاعات اقلام قابل‌ردیابی ورودی و خروجی را به‌صورت الکترونیکی ثبت کنند، درنتیجه در فرآیند مصرف و تولید اقلام قابل‌ردیابی شفافیت ایجاد می‌شود و ایمنی مواد غذایی در طول رنجیره‌تامین تضمین می‌شود، از دیگر مزایا می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• سازگاری با استانداردهای بین‌المللی ردیابی
• خودکارسازی تمامی فرآیندهای عملیاتی ردیابی در شرکت‌ها
• تقویت جنبه‌های رقابتی شرکت synbroad در قوانین اتحادیه اروپا در خصوص مواد غذایی

8.7 چالش‌ها و نیازمندی‌ها

• آموزش و کارآموزی استانداردهای GS1 (برچسب GS1-128، اعلامیه ارسال GS1 EANCOM)
• شناسایی تجهیزات موردنیاز به‌منظور تسهیل تبادل جریان داده (پرینترها، EDIVAN)
• تخصیص شناسه GLN به‌تمامی اعضای درگیر
• بازبینی فرایند دریافت کانتینرها به‌منظور برآورده‌سازی نیازمندی‌های ردیابی

9.7  فاکتورهای مهم موفقیت

• حمایت مالی از سوی GS1 چین
• حمایت مدیریتی سطح بالا از سوی هر دو سازمان
• حمایت از سوی دفاتر GS1
• برقراری ارتباط و برگزاری جلسات با تمامی شرکای درگیر در فرآیند

10.7  سرمایه‌گذاری و ROI[11]

برای شرکت casino

بازبینی فرآیند دریافت بسته و انطباق با شماره سفارش در فرآیند واردات بازگشت سرمایه طی چندین ماه (مدت کوتاه) حاصل شد. شرکت casino بازبینی فرآیند واردات خود را نهایی می‌کند تا به طور کامل با نیازمندی‌های ردیابی هماهنگ شود. این شرکت، فرآیند واردات خود را با سایر تأمین‌کنندگان به اشتراک می‌گذارد تادانش و تجهیزات موردنیاز در راستای تحقق این استاندارد را در اختیار داشته باشند. به‌محض اینکه، چین آمادگی و تخصص خود را برای دستیابی به اهداف ردیابی اعلام کند، شرکت casino پیاده‌سازی سیستم ردیابی در کشور خود، با استفاده از استاندارد GS1 را آغاز می‌کند.

برای چین:

• ترویج سیستم بین‌المللی ردیابی مواد غذایی به سایر شرکت‌های چینی صادرکننده مواد غذایی
• ترویج استانداردهای ردیابی GS1 در صنعت مواد غذایی چین

8.      نتیجه‌­گیری

استفاده از قابلیت ردیابی GS1 این امکان را در اختیار شرکای تجاری زنجیره تأمین قرار می­دهد تا ضمن رصد سطوح بالادستی و پایین‌دستی زنجیره تأمین، بانک اطلاعاتی یکپارچه در اختیار کلیه شرکای تجاری زنجیره تأمین قرار دهد تا در هر زمان و مکانی به‌صورت آنلاین به سطوح مختلف اطلاعات بر اساس سطح دسترسی تعیین شده دسترسی داشته باشند. گرچه ردیابی در حوزه­های مختلف مورداستفاده قرار می­گیرد، اما اهمیت آن در حوزه مواد غذایی به‌ویژه مواد غذایی فسادپذیر بسیار قابل‌توجه است؛ زیرا به طور مستقیم علاوه بر تأثیرات چشمگیر بر اقتصاد بر میزان سلامت عمومی افراد نیز تأثیرگذار است. با بهره­گیری از استانداردهای GS1 مدیریت حمل­ و­نقل، انبارداری و موجودی مواد غذایی فسادپذیر با سرعت و دقت بیشتری قابل‌انجام خواهد بود.

9.      مراجع

[1] www.gs1.org/traceability

---

[1] GS1 Traceability Standard 2

[2] Critical Traceability Events

[3] Key Data Elements

[4] GS1 Global Trade Item Number

[5] Global Location Number

[6] Radio Frequency Identification

[7] Electronic Product Code Information Services

[8] Limited Company

[9] Serial Shipping Container Code

[10] Electronic Data Interchange Value Added Network

[11] Return On Investment