ردیابی GS1 و بلاک‌چین

ملاحظات مهم در خصوص آمادگی کسب‌وکار و تعامل‌پذیری

فاطمه رحیمی-فصلنامه شماره 50(پاییز1402)

چکیده

شرکت‌ها برای استفاده از تکنولوژی‌های جدید به‌منظور برآورده‌کردن تقاضای در حال افزایش مصرف‌کنندگان در خصوص مواد غذایی و دارویی ایمن‌تر، شفافیت و قابلیت ردیابی محصولاتی که خریداری کرده‌اند، تحت‌فشار هستند. راهکار برتری که وجود دارد، استفاده از تکنولوژی بلاک‌چین است.

صنایع با یکدیگر در حال همکاری هستند تا احتیاجات زیر را برآورده سازند:

• تعاریف واضحی از مشکلات کسب‌وکار که باید حل شوند را ارائه دهند.
• نیازمندی‌های بنیادین اطلاعات در خصوص ردیابی مؤثر و سایر فرآیندهای کاری را شناسایی کنند.
• بین اکوسیستم‌های به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات تعامل برقرار کنند.

توسعه زنجیره‌های تأمین ایمن‌تر و مؤثرتر به تکنولوژی‌‌های نوظهور به‌منظور تأمین احتیاجات کسب‌وکار نیازمند است. صنایع باید با همکاری یکدیگر این نیازها را تعریف کرده و موقعیت‌های که تعامل‌پذیری در آن‌ها موردنیاز است، به همراه استانداردهایی که برای تضمین موفقیت به‌صورت جهانی الزامی هستند، را شناسایی کنند.

1.      مقدمه

ایجاد قابلیت ردیابی توسط تأمین‌کنندگان، صاحبان برندها، مصرف‌کنندگان و دولت‌ها افزایش‌یافته است. همان‌طور که جهانی‌شدن همچنان به تنوع و پیچیدگی به زنجیره‌های تأمین  می‌افزاید، نیاز به درک منشأ و مبدأ یک محصول، مواد اولیه آن و مسیر رسیدن آن تا به مصرف‌کننده نیز افزایش‌یافته است.

چرا؟ فاکتورهای مختلفی مثل تقاضای شفافیت بیشتر از سوی مصرف‌کنندگان رویه روبه‌رشدی داشته است. جهانی‌شدن پیچیدگی و ریسک جریان محصول و تبادل اطلاعات را به همراه می‌آورد که باید این جریان‌ها مدیریت شوند. افزایش پیچیدگی‌ها در زنجیره تأمین محصول ریسک‌ها را برای تأمین‌کنندگان، صاحبان برند و مصرف‌کنندگان بالاتر می‌برد. منشأ مواد اولیه، گسترش مکان‌های تولید و روش‌های پیچیده تحویل محصول، چالش انبارش محصول و اداره‌کردن احتیاجات تولید همه‌وهمه با ریسک‌های ناخواسته و پیچیدگی‌هایی همراه است.

موتورهای جستجو مثل گوگل، Bing و غیره نمونه‌های مهمی از این برنامه‌های کاربردی هستند؛ رسانه‌های اجتماعی، موتورهای خرید و دیگر برنامه‌های نوظهور نمونه‌های دیگری هستند. گرچه هدف نهایی ایجاد یک راهنمای فنی است؛ اما پیش‌زمینه و انگیزه کسب‌وکار را نیز دربر می‌گیرد.

بیش از یک دهه، استاندارد جهانی ردیابی­ GS1 در خط مقدم هدایت اجرای راه‌حل‌های ردیابی، از تأمین‌کنندگان بالادست به مصرف‌کنندگان نهایی در پایین‌دست بوده است. بااین‌حال، بسیار شرایط و چالش ها تغییر کرده است.

چالش‌ها تشدید شده و بازیگران جدیدی ظهور کرده‌اند و خواستار تغییر فوری برای ایجاد راه‌حل‌های بهتر ردیابی هستند. نیاز روزافزون برای افزایش شفافیت بین شرکای تجاری و مصرف‌کنندگان وجود دارد. خرده‌فروشان، تأمین‌کنندگان، ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی، مصرف‌کنندگان و بیماران همه نیاز به اطلاعات سریع، دقیق و کامل دارند که می‌تواند به‌صورت یکپارچه در سراسر سیستم‌های ردیابی قابل‌دسترسی باشد.

امروزه شرکای تجاری و مصرف‌کنندگان نهایی بیش از حد معمول سؤالات و انتظاراتی دارند مثل  این که الان مرسوله من کجاست؟ و کی به دست من می‌رسد؟ در حقیقت سؤالاتی در مورد محصولات و خدماتی که آنها خریداری می‌کنند و از آنها استفاده می‌کنند نیاز مبرمی به دسترسی بیشتر ردیابی کالا و شفافیت زنجیره تأمین دارد. آیا این تامین کننده یک منبع دائمی است؟ آیا محصولی که مصرف می‌شود امن است؟

با نگاه عمیق‌تر در چند بخش از خدمات و استانداردهای  GS1 می­توان متوجه روند بهترشدن ردیابی شد.

2.      کاربردهای پیشرو

• طرح‌ریزی پایه و اساس محکم

سازمان GS1 از این کار حمایت می‌کند و برای تضمین درک چشم‌انداز موجود تلاش می‌کند. در اینجا، تعدادی از ملاحظات مهم ذکر شده است.

• ثبت و ضبط اطلاعات

در راستای ثبت و ضبط اطلاعات موردنیاز به‌منظور تسهیل ردیابی و قابلیت رصد، تمامی شرکت‌ها باید تعداد کمی از اقدامات بنیادین را  اتخاذ کنند. این شرکت‌ها باید در ابتدا شناسایی جهانی منحصربه‌فرد و مداومی برای تمامی محصولات و مکان‌هایی که مرتبط با عملیات ‌ها هستند را پیاده‌سازی کنند  و  این کار را در سطح بچ/لو محصولات (در سطح شی و سریالی)  انجام دهند.

در مرحله بعد، شرکت‌ها باید از یک مدل داده‌ای استاندارد و مشترک برای رویدادهای فیزیکی زنجیره تأمین استفاده کنند و این اطلاعات را در اپلیکیشن‌هایی که برای ضبط و به‌اشتراک‌گذاری این رویدادهای مشابه طراحی شده‌اند، ثبت و ضبط ‌کنند.

• به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات

در راستای به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات موردنیاز تسهیل ردیابی و قابلیت رصد، شرکت‌ها باید از فرمت‌های استاندارد داده استفاده کنند و رابط‌های سیستم و پروتکل‌هایی که از یک مدل داده مشترک بین اشخاص بهره می‌گیرند را مبادله ‌کنند.

این فرمت‌ها، رابط‌ها و پروتکل‌ها در دو سطح متفاوت موردنیاز هستند، تا موارد زیر را شامل شوند:

• رابط‌های استاندارد ثبت و ضبط اطلاعات و کوئری گرفتن [1]از بانک اطلاعاتی در یک مدل داده استاندارد (به‌عنوان‌مثال EPCIS[2])
• پروتکل‌های ارتباطاتی استاندارد (به‌عنوان‌مثال، وب‌سرویس‌ها، REST[3] و سایر)
• شناسایی اشخاص شناسایی‌شده و اشخاص شناسایی نشده

روشی برای کشف اشخاص و شرکت‌هایی که باید با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات بین آن‌ها ضروری است.

در برخی از موارد، ممکن است که اشخاص شناخته شده باشند و تبادل اطلاعات نسبتاً آسان باشد. گرچه، در برخی از موارد زنجیره‌های تأمین نسبتاً پیچیده هستند و شناسایی اشخاص دشوار است. در این موارد، مکانیسمی خاص (نظیر مسیریابی یا خدمات ثبت) موردنیاز است.

همچنین مکانیسمی برای اکتشاف (نظیر مسیریابی یا خدمات ثبت‌نام) موردنیاز است.

• تضمین نظارت بر نیازمندی­ها

نهایتاً، نیاز است تا برای هر مورد کاری الگوهای مورد توافق و میزان اختیارات و نظارت بر موارد کاری مشخص شوند. این قواعد باید بر حداقل نیازمندی‌های به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات بین اشخاص و اعضای یک شبکه متمرکز باشد.

3.      قابلیت­های بلاک­چین

داده اصلی محصول به‌عنوان اطلاعاتی که یک محصول را به شماره جهانی قلم کالای تجاری خود (GTIN)، نام برند، نام محصول، توضیحات، وزن خالص، داده تکنیکی، لیست ترکیبات یا مواد سازنده، اطلاعات مواد مغذی، دستورالعمل مصرف و غیره مرتبط می‌کند در نظر گرفته می‌شود. برخی از مشخصات به‌طورکلی قابل‌استفاده برای تمامی محصولات هستند. بقیه اطلاعات (مثل اطلاعات مواد مغذی) فقط برای زیر کلاس‌های خاصی از محصولات مثل غذا و نوشیدنی قابل‌استفاده هستند.

بلاک‌چین یک لژر توزیع‌شده است که اطلاعات را به روشی امن حراست می‌کند. استاندارد GS1 استانداردهای مربوط به داده و برخی از کاربردهای کسب‌وکار را تسهیل می‌کند.

4.      مختصری در خصوص لایه‌­های بلاک­چین

درک لایه بلاک‌چین

درک نیازمندی‌های اختصاصی لایه بلاک‌چین در خصوص نیاز، صنعت یا اکوسیستم حائز اهمیت است.

چه داده‌هایی در بلاک‌چین ذخیره می‌شوند؟

اطلاعاتی که در لژر بلاک‌چین ثبت می‌شوند، بسته به سیستم و/یا راه‌حلی که اجرایی می‌شود، تغییر می‌کنند. نوع اطلاعاتی که در لژر بلاک‌چین ثبت می‌شوند، ممکن است هر یک از موارد ذیل باشد:

1. داده رویدادی متنی که به‌صورت کامل شکل‌گرفته و رمزنگاری شده است. درصورتی‌که تمامی رویدادها در یک لژر نوشته شوند، نگرانی در خصوص کارایی و توسعه‌پذیری این نوع داده وجود خواهد داشت.
2. ترکیبی از اطلاعات رمزنگاری شده که به‌تنهایی معنای کمی دارند. این نوع داده به تبادل اطلاعاتی خارج از شبکه نیاز دارد و با استفاده از یک اپلیکیشن ردیابی و همچنین از طریق مقایسه اطلاعاتی که هنوز به دلیل ثبت ناهمگون در لژر بلاک‌چین تغییر داده نشده‌اند، تصدیق می‌شوند.
3. ترکیبی ناهمگون از اطلاعات رمزنگاری شده که به اطلاعات خارج از شبکه اشاره دارد. این نوع داده مشابه مورد ذکر شده در بالا است، با این تفاوت که یک اشاره‌گر به منبع اطلاعاتی خارج از شبکه نیز وجود دارد. این رویکرد لژر بلاک‌چین را قادر می‌سازد که به‌عنوان بخشی از مکانیسم اکتشاف اعضایی که نیاز به برقراری ارتباط و به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات دارند، ایفای نقش کند.
4. ترکیبی از موارد بالا
5. بسیاری از روش‌های دیگر که به‌صورت بالقوه کارایی دارند.

چه کسی اطلاعات ذخیره شده در بلاک‌چین را می‌بیند؟

اشخاصی که مجاز به مشاهده اطلاعات ذخیره شده در لژر بلاک‌چین هستند، بسته به تکنولوژی زیرساخت تغییر می‌کنند. انتخاب‌های موجود عبارت‌اند از:

1. عمومی: همه، تمامی تراکنش‌ها را می‌بینند.
2. محرمانه: شامل یک‌لایه دسترسی مجاز است که فقط به اشخاص مورد تأیید، اجازه مشاهده تراکنش‌ها را می‌دهد.

5.      تعامل‌پذیری برای ردیابی

تعامل‌پذیری یک سیستم ردیابی end-to-end چگونه حاصل می‌شود؟

تعامل‌پذیری به توانایی پایه‌ای سیستم‌های کامپیوتری متفاوت در برقراری ارتباط با یکدیگر باز می‌گردد، حتی درصورتی‌که به‌عنوان بخشی از اکوسیستم‌های متفاوت توسعه داده‌ شوند. به‌منظور تضمین تعامل‌پذیری بین اکوسیستم‌های متفاوت، 4 مورد الزامی است:

1. استفاده از استانداردهای شناسایی GS1 (به‌عنوان‌مثال، شماره بچ/لو، شماره جهانی قلم کالای تجاری، GTIN [4]سریالی، کد سریالی بسته، شماره جهانی مکان و…) امکان وجود و برقراری تعامل بین کاربردهای تجاری ردیابی را فراهم می‌آورد. (چه محتوای لژر بلاک‌چین بخشی از یک یا چند اکوسیستم تعامل‌پذیر باشد و چه نباشد).
2. استفاده از EPCIS به‌عنوان فرمت تبادل داده و داده رویدادی استاندارد، به‌تمامی اشخاصی که داده را دریافت می‌کنند این امکان را می‌دهد تا درک مشترکی از اطلاعات در حال تبادل داشته باشند.
3. تعریف نیازمندی‌های محتویات لژر بلاک‌چین، در صورت نیاز به این محتویات ضروری است. علاوه بر این، درک این موضوع که آیا سیستم ردیابی end-to-end به محتویات لژر بلاک‌چین نیاز دارند یا خیر نیز حائز اهمیت است. صنایع مختلف نظرات متفاوتی در خصوص این نیازمندی‌ها دارند.
4. برقراری ارتباط بین محیط داخلی اکوسیستم و بین اکوسیستم‌ها با یکدیگر برای هر شبکه به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات ضروری است. این موضوع سیاست‌های پیرامون این موضوع که مشارکت‌کنندگان شبکه چگونه داده را به اشتراک می‌گذارند و با یکدیگر در حال تعامل هستند را پایه‌گذاری می‌کند.

6.      پلی به اکوسیستم‌های بلاک‌چین: چهارعنصر ضروری:

• تضمین به‌کارگیری استانداردهای GS1 در خصوص شناسایی اشخاص، مکان‌ها و محصولات
• تضمین به‌کارگیری EPCIS به‌عنوان یک‌زبان رایج در به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات
• تعریف نیازمندی‌های محتوای لژر بلاک‌چین
• پایه‌گذاری اختیارات و ارتباطات بین محیط داخلی اکوسیستم و اکوسیستم‌های مختلف با یکدیگر

با وجود بلاک‌چین یا بدون بلاک‌چین، در راستای پیاده‌سازی ردیابی end-to-end نیاز است که مشارکت‌کنندگان صنایع مختلف گرد هم بیایند تا برای توسعه فرآیند و استانداردهای کاربردی و حل مشکلات خاص کسب‌وکار راه‌حلی پیدا کنند.

برخی از افراد قوی معتقدند که، افزودن لایه بلاک‌چین به شبکه به اشتراک‌گذاری اطلاعات، اعتماد و اطمینان بیشتری به داده رویدادی (که در مکانیسم‌های سنتی به اشتراک گذاری اطلاعات حرف اول را می‌زند و حائز اهمیت است) ایجاد می‌کند. افزودن لایه بلاک‌چین یک اقدام اساسی در خصوص خودکارسازی فرآیندها است و علت این موضوع که، چرا راه‌حل‌های مبتنی بر بلاک‌چین بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند را نشان می‌دهد.

شکل 2-تعامل­ پذیری اکوسیستم­ها

7.      آزمودن بلاک‌چین برای کسب‌وکار شما

در زمان آزمودن دورنمای بلاک‌چین، مشخص است که مالکان برند و خرده‌فروشان به‌صورت فزاینده‌ای در مورد انتخاب‌های خود مردد هستند.

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، شرکت‌ها قبل از تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری در بلاک‌چین، با سؤالات مهمی دراین‌خصوص مواجه می‌شوند.

آیا بلاک‌چین انتخاب صحیحی برای نیازمندی‌های کسب‌وکار من است؟

• آیا تکنولوژی‌های دیگری وجود دارند که عملکرد مشابه بلاک‌چین داشته باشند؟
• ارزش‌افزوده تکنولوژی بلاک‌چین نسبت به سایر تکنولوژی‌ها در خصوص به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات چیست؟
• آیا سرعت کارکرد این تکنولوژی متناسب با سرعت کسب‌وکار ما است؟
• آیا از نظر هزینه مقرون‌به‌صرفه است؟
• آیا در راستای دستیابی به مزایا، نیاز به مشارکت کامل صنعت است، و چه چیزهایی برای دستیابی به منافع نهایی موردنیاز است؟

چگونه اطمینان حاصل کنم که راه‌حل ارائه شده منجر به ایجاد تعامل‌پذیری درست با شرکای تجاری من می‌شود؟

• چگونه از غیرعملی بودن چندین اکوسیستم اجتناب کنیم؟
• آیا پیشنهادهای ارائه شده موجود در خصوص الزامات و نیازمندی‌های صنعت اجتناب از تله وابستگی به فروشنده [5]را به همراه دارد؟
• در صورت انتخاب بلاک‌چین چگونه از سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته محافظت کنیم؟

هزینه واقعی به‌کارگیری بلاک‌چین نسبت به سایر تکنولوژی‌های موجود به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات چیست؟

• چگونه سرمایه‌گذاری‌های ضروری را با هم مقایسه کنم؟
• هزینه کل به‌کارگیری این تکنولوژی (به‌صورت عملیاتی، پشتیبانی و نگهداری) چقدر خواهد بود؟

8.      نقش GS1

GS1 در حال حاضر از استانداردهای بسیاری در شبکه‌های زنجیره تأمین پشتیبانی می‌کند و درصدد تحقق نیازمندی‌های جدید صنعت نیز است. این نیازمندی‌ها ممکن است بلاک‌چین را نیز شامل شود. هم اکنون زمان آن فرارسیده که تمامی کاربران نهایی و ارائه‌دهندگان راهکار گرد هم بیایند تا نقشه راهی که منتج به تعامل‌پذیری صنایع، استخراج استانداردهای تبادل اطلاعات و توسعه‌پذیر شدن صنایع در آینده می‌شود را تعریف کنند.

 به مدت 45 سال، سازمان GS1 تمامی سازمان‌ها را به همکاری درخصوص دستیابی به این اهداف مهم و حل چالش‌ها ترغیب کرد.ما صنایع را دعوت به کشف تکنولوژی‌های مبتکرانه و ایجاد پیشرفت در خصوص حل چالش‌ها و ارائه راه حل‌های مورد پذیرش و توسعه‌پذیر کردیم.  اعتقاد ما در سازمان GS1 براین‌اساس است که بدون استانداردها ارتباطاتی وجود نخواهد داشت، بدون همکاری استانداردی وجود نخواهد داشت و بدون GS1 همکاری حاصل نخواهد شد. هم‌اکنون ما با همراهی صنایع، آماده‌ایم تا موارد زیر را پیاده‌سازی کنیم:

• اعضای پیشرو و تأثیرگذار و ارائه‌دهندگان کلیدی راهکار را گرد هم جمع کنیم تا محتویات ضروری بلاک‌چین مبتنی بر کسب‌وکار تعامل‌پذیر را شناسایی کنیم و همچنین، یک نقشه راه برای استاندارد کردن این محتویات توسعه دهیم.
• استانداردها و راهنماهای موجود را به‌منظور تأمین نیازمندی‌های به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات و تعامل‌پذیری کسب‌وکار بهبود داده و توسعه دهیم.

9.      نتیجه‌­گیری

درصورتی‌که صنعت تعیین کند که افزودن یک‌لایه بیشتر به لژر بلاک‌چین، سطحی از اطمینان یا اعتبارسنجی را به همراه دارد که مکانیسم‌های سنتی به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات قادر به ارائه این مهم نیستند، آنگاه باید به‌منظور تضمین تعامل‌پذیری راه‌حل‌های ردیابی از بلاک‌چین استفاده شود.

این‌ کار ملاحظات زیر را شامل می‌شود:

ملاحظات کسب‌وکار

1. در خصوص کاربرد استانداردهای موجود در زمینه شناسایی منحصربه‌فرد و مدل‌های داده شفاف و روش تبادل این اطلاعات به توافق برسید.
2. در خصوص چگونگی به‌کارگیری یکپارچه استانداردها در صنعت به‌منظور حل مشکل کسب‌وکار راهنمایی‌هایی را ارائه دهید.
3. ایجاد سیاست‌های جلوگیری از کلاهبرداری که در بلاک‌چین هم باید وجود داشته باشد.

ملاحظات فنی

1. چگونگی پیداکردن اعضای تجاری که اطلاعات را به اشتراک‌ گذاشته‌اند تعیین کنید.
2. در خصوص اندازه محتویات لژر تصمیم‌گیری کنید: اینکه چه چیزی باید در لژر نوشته شود و چگونه؟
3. تعیین کنید که در چه مکان‌هایی/چه مواقعی استاندارد بودن و یکپارچگی اطلاعاتی که در لژر نوشته می‌شود الزامی است.
4. در خصوص الزامات و نیازمندی‌های (عمومی یا محرمانه) صنعت به‌منظور دسترسی و قابلیت رصد تراکنش‌های لژر و هر قاعده دیگری که مرتبط با مشارکت و تعامل صنایع باشد، به توافق برسید.

10. مراجع

https://GS1.com/smartsearch

---

[1] query

[2] Electronic Product Code Information System استاندارد به اشتراک­گذاری اطلاعات کالا در سراسر زنجیره تامین است.

[3] Representational State Transfer REST، استاندارد دیگری از API برای دسترسی به اطلاعات پایگاه داده و تغییر آن اطلاعات است. داده های قابل ذخیره سازی که ارتباط کاربر و سرور را ساده می کند. برای ارتباط میان دو وب سرویس یا اپلیکیشن استفاده می شود و مشخص می کند دستگاه های مختلف چگونه به هم دیگر متصل شوند.

[4] Global Trade Item Number

[5] Vendor lock-in