موارد استفاده و مزایای بلاک چین در زنجیره تامین GS1

فصلنامه شماره 53(بهار1404)-مهران لامعی

مدیریت زنجیره تأمین یا SCM، حوزه وسیعی است که شامل کلیه فرآیندها، روندها، سیستم­ها و استراتژی­های بهینه‌سازی تولید و توزیع محصولات می­شود. جنبه­های متعدد آن نیز شامل برنامه‌ریزی تقاضا، مدیریت موجودی، و مدیریت تدارکات و تأمین‌کنندگان است.

بلاک‌چین نوعی از فناوری دفترکل توزیع شده (distributed ledger) است که در آن تراکنش­ها به بلوک­های داده متصل اضافه می­شوند و اطلاعات در گروهی از کامپیوترهای متصل نگهداری می­شود. در حوزه مدیریت زنجیره تأمین، مزایای بالقوه آن شامل افزایش امنیت، کاهش هزینه­ها، بهبود امور تأمین‌کنندگان و سوابق است. موارد استفاده آن برای زنجیره تأمین شامل ایمنی مواد غذایی، انطباق، قابلیت ردیابی دارویی، عملیات بررسی تأمین‌کنندگان و ماینینگ (اعتبارسنجی و ذخیره اطلاعات شبکه) است. 

فناوری بلاک‌چین در حوزه مدیریت زنجیره تأمین امکان ردیابی کالاها را از تولید تا تحویل به مصرف­کنندگان فراهم می­کند و سبب افزایش کارایی فعالیت­ها می‌گردد. توانایی بلاک‌چین برای ثبت هر پیوند و عامل در زنجیره تأمین می‌تواند به شرکت‌ها در بهبود جنبه­های مختلف عملیات کمک کند، اما استفاده از این فناوری چالش‌هایی را نیز به همراه دارد. قابلیت درون‌کاوی و تعامل داده­ها و کیفیت داده­ها به‌عنوان نمونه­هایی از این چالش­ها ذکر شده است.

• مزیت­های استفاده از بلاک‌چین در زنجیره تأمین

مزایای بالقوه بلاک‌چین برای مدیریت زنجیره تأمین عمدتاً از ویژگی­های آن به‌عنوان یک فناوری ثبت سوابق ناشی می­شود. در اینجا چهار مورد از آن مزیت­های خاص آن بررسی می­گردد:

افزایش امنیت، کاهش هزینه­ها، بهبود همکاری تأمین‌کنندگان، ثبت عینی­تر و قابل‌مشاهده سوابق.

1. افزایش امنیت

درحالی‌که هیچ فناوری به طور کامل محافظت نمی­شود، بلاک‌چین در برابر درستکاری و تقلب مقاوم است. امنیت بلاک‌چین محافظت بهتری از داده­ها و سوابق یک شرکت مانند اطلاعات زنجیره تأمین آن را ممکن می­سازد. اطلاعات زنجیره تأمین برخی از شرکت­ها باارزش‌ترین داده­های آنان است، بنابراین افزایش امنیت می­تواند عملکرد کلی شرکت را بهبود بخشد و ازدست‌رفتن درآمد ناشی از حوادث هک‌شدن جلوگیری کند.

2. کاهش هزینه­ها

قابلیت‌های ردیابی بلادرنگ بلاک‌چین کاربران را میسر می­سازد تا مشکلات زنجیره تأمین را سریع‌تر تشخیص داده و اختلالات زنجیره تأمین را کاهش دهند. ردیابی بلادرنگ بلاک‌چین می­تواند سبب صرفه‌جویی در هزینه­های شرکت­ها  شود؛ زیرا به کاربران کمک می‌کند تا از مشکلات بالقوه پرهزینه زنجیره تأمین اجتناب کنند.

بلاک‌چین همچنین می‌تواند به شرکت‌ها از جنبه دیگر در صرفه‌جویی در هزینه­ها کمک کند، زیرا نیاز به ورود و تأیید دستی داده‌ها را کاهش می‌دهد که موجب کاهش تعداد وظایفی که کارمندان باید انجام دهند می­گردد. 

3. بهبود همکاری تامین کنندگان

بلاک‌چین یک منبع یکپارچه اطلاعات را فراهم می‌کند، بنابراین شرکای زنجیره تأمین همه می­توانند داده­های مشابهی را مشاهده نمایند. 

شرکای زنجیره تأمین که همگی قادر به دسترسی به اطلاعات یکسان شدند، احتمال سردرگمی در منابع مختلف برای داده­های زنجیره تأمین کاهش می­یابد و در ارتباط بین شرکای زنجیره تأمین بهبود حاصل می­گردد. این امر باعث می­شود تا شرکا و کسب‌وکارها همکاری  مؤثرتری را تجربه کنند.

4. ثبت عینی­تر و قابل مشاهده سوابق.

چنانچه سؤال و ابهامی بین یک شرکت و تأمین‌کنندگان آن در مورد یک معامله یا وضعیت مشابه ایجاد شود، قابلیت‌های ثبت سوابق بلاک‌چین می‌تواند به طور بالقوه در این نوع موارد به شرکت‌ها کمک کند. یک شرکت قادر خواهد بود ثابت کند که کارکنانش معامله خاصی را به‌درستی انجام داده‌اند یا اینکه یک شرکت تأمین‌کننده کار دقیقی را انجام نداده است. به عبارتی، داشتن سوابق غیرقابل‌تغییر فعالیت­ها در بلاک‌چین، بررسی و نگاه به گذشته و اثبات آنچه اتفاق افتاده را بسیار آسان­تر می‌کند.

زنجیره تراکنش­های بلاک‌چین نیز می­تواند به بهبود انطباق شرکت با مقررات و استانداردهای صنعت کمک نماید. به‌عنوان‌مثال، شرکت­ها می­توانند از بلاک‌چین برای پیگیری امور و فعالیت­های مرتبط با پایداری خود استفاده کنند. از طرفی، سازمان‌ها همچنین می‌توانند از داده‌های زنجیره تأمین خود در یک بلاک‌چین برای مثال در ردیابی مصرف کربن و نظارت بر تأثیرات نیروی کار استفاده کنند.

• موارد قابل‌استفاده برای بلاک‌چین در زنجیره تأمین

ویژگی­های بلاک‌چین می­تواند به چند روش ویژه به شرکت­ها در انجام عملیات خود کمک کند. در اینجا به چند مورد استفاده آن اشاره می­شود.

1. ایمنی و ردیابی مواد غذایی

ایمنی مواد غذایی یکی از شناخته‌شده‌ترین موارد استفاده برای بلاک‌چین در زنجیره تأمین است. بلاک‌چین این امکان را به کاربران می­دهد تا اطلاعات مربوط به یک محصول غذایی را از ابتدا تا انتهای چرخه حیات آن مشاهده کنند.

به‌عنوان نمونه، به گفته آقای Bob Czechowicz، مدیر ارشد نوآوری در سازمان GS1 ایالات متحده، قانون نهایی ردیابی مواد غذایی سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) شرکت­هایی که اقلام خاصی مانند سبزیجات برش داده شده و کره­های آجیلی تولید می‌کنند را ملزم می­کند تا سوابق خاصی را برای مدت دو سال نگه دارند. شرکت‌هایی که این نوع مواد غذایی را تولید می‌کنند باید آماده باشند تا در صورت نیاز، داده‌های خاصی را در طول یک فراخوان به‌صورت دیجیتالی با FDA به اشتراک بگذارند.

آقای Czechowicz بیان کرد: فناوری بلاک‌چین (می‌تواند) یک Leger یا دفترکل شفاف و غیرقابل‌تغییر از حرکت آن محصول از طریق زنجیره تأمین فراهم کند.

2. قابلیت ردیابی دارو­ها و کاهش تقلب

همانند مواد غذایی، قابلیت ردیابی برای کالاهای دارویی نیز مهم بشمار می­آید. شرکت‌ها باید بتوانند تقلبی بودن دارو را تأیید نموده و بررسی کنند که آیا داروها برای مثال منقضی شده‌اند یا در حمل‌ونقل آسیب‌دیده‌اند. 

بلاک‌چین می­تواند به شرکت­های داروسازی در کاهش هزینه­ها در صورت بروز مشکل در یک محصول کمک کند، زیرا قابلیت­های ثبت سوابق بلاک‌چین می­تواند به شناسایی محصول خاص یاری کرده و به طور بالقوه از نیاز به یک فراخوان کامل جلوگیری کند.

3. تایید اصالت محصول

قابلیت‌های ثبت سوابق بلاک‌چین نیز می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند تا در صورت بروز هرگونه اختلاف، منشأ محصولات خود را اثبات کنند. این ویژگی می­تواند در صنایع خاصی که منشأ یک کالا در آنها بسیار مهم است، ارزشمند باشد.

به‌عنوان‌مثال، شرکتی که در کار فروش طلا مشغول است می‌تواند از بلاک‌چین برای به اشتراک گذاشتن هر مرحله از فرآیند استخراج خود و تولید پس از استخراج استفاده کند.

4. مدیریت تامین کنندگان

بلاک‌چین همچنین می­تواند به شرکت­ها در نگه­داری راحت‌تر سوابق تأمین‌کنندگان خود کمک کند. شرکت‌ها قادر خواهند بود از بلاک‌چین برای ورود تأمین‌کنندگان جدید و ردیابی چرخه حیات آنها در شرکت استفاده کنند. این قابلیت همچنین به شرکت‌ها کمک می‌کند تا سازگاری و تطابق خود را حفظ نمایند، زیرا برخی از قوانین، از جمله قانون زنجیره تأمین کشور آلمان، سازمان‌ها را ملزم می‌کند تا اطلاعات خاصی درباره شرکای زنجیره تأمین خود، مانند شیوه‌های استخدامی شرکا، مستند کنند.

• چالش­های استفاده از بلاک‌چین در زنجیره تأمین

همان‌طوری که اشاره شد بلاک‌چین می­تواند مزایایی را برای عملیات زنجیره تأمین خود به شرکت‌ها ارائه دهد، درعین‌حال این فناوری دارای چالش­ها و معایبی نیز است.

1. کیفیت داده­ها

یکی از مسائل بالقوه کیفیت داده است. “سیستم بلاک‌چین مورد استفاده فقط به‌اندازه داده‌هایی است که از آن استفاده می‌کند.” تمرکز بر کیفیت، کامل‌بودن و دقت داده‌ها می‌تواند به اطمینان از قابلیت اعتماد و اثربخشی فناوری بلاک‌چین کمک کند.

یکی از مسائل بالقوه کیفیت داده است. سیستم بلاک‌چین فقط به‌اندازه‌ای خوب است که از داده­ها استفاده می­کند. تمرکز بر کیفیت، کامل‌بودن و دقت داده­ها می­تواند به اطمینان از قابلیت اعتماد و اثربخشی فناوری بلاک‌چین کمک کند. 

2. تعامل و درون­کاری

بر اساس گزارش “استفاده از بلاک‌چین برای ایجاد شفافیت زنجیره تأمین”، تعامل و قابلیت همکاری نیز می­تواند یک چالش و مشکلی در فناوری بلاک‌چین بشمار آید.

طبق یک گزارش، همان‌طور که فناوری بلاک‌چین به رشد خود ادامه می­دهد، شبکه­های آن به استانداردهای تعاملی جهانی نیاز دارند. این موارد به اطمینان از سازگاری انواع مختلف پلتفرم‌های بلاک‌چین و اپلیکیشن­های غیرمتمرکز و همچنین اکوسیستم‌های تکنولوژیکی قدیمی کمک می‌کنند.

3. ریسک و خطر امنیت داده­ها

مانند هر فناوری دیگری، بلاک‌چین نیز با مشکلات امنیتی بالقوه­ای همراه است که مدیران زنجیره تأمین باید مراقبت آنان باشند. برخی از مسائل امنیتی بالقوه­ای که همراه بلاک‌چین هستند عبارتند از: عدم دانش شرکت­ها در مورد به‌روزرسانی‌های امنیتی بلاک‌چین و ذخیره‌سازی کلیدهای رمزنگاری (یکی از اجزای مهم بلاک‌چین)  در کامپیوترها که کلیدها را برای افراد مضری که آنها را کپی می­کنند رها و باز می‌گذارد.

بنابراین، پیشنهاد شده است رهبران و مدیران زنجیره تأمین باید قبل از اجرای این فناوری، آسیب‌پذیری‌های امنیتی بلاک‌چین را بیاموزند.

• منابع

https://www.techtarget.com/searcherp/feature/5-potential-benefits-of-blockchain-in-supply-chain-logistics