تحلیل و استخراج نیاز واقعی و تقاضای بالفعل صنایع داخلی به خدمات مرکز ملی شماره گذاری کالا و خدمات ایران (قسمت دوم)

سیده آمینه عالم‌بین- فصلنامه شماره 49(تابستان1402)

چکیده

در قسمت اول مقاله با انواع سیستم‌های شناسایی و طبقه‌بندی و کاربردهای آن آشنا شدیم. همچنین متوجه شدیم مرکز دامنه وسیعی از خدمات را ارائه می‌دهد که هر سازمان حسب نیازهای خود می تواند از آن بهره‌مند شود. در این قسمت از مقاله گونه‌شناسی سازمان‌ها حسب نیاز‌های آن‌ها انجام شده و نمونه‌های آماری در هر گونه انتخاب شده‌اند و در نهایت نیازهای اولویت‌دار هر گونه سازمانی معرفی می‌گردد.

1. گونه‌شناسی صنایع کشور از نظر اولویت نیاز به خدمات مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا بر اساس بررسی نظری

شناسایی و کدگذاری موجودیت‌های مختلف در زنجیره‌های تأمین یکی از نیازمندی‌های اصلی تمام رشته‌های صنعتی چه در بخش دولتی و عمومی و چه در واحدهای کسب‏وکار خصوصی در سراسر دنیا است. [1]

به‌منظور شناسایی نیازهای صنایع ابتدا مطابق روش‌های استاندارد نسبت به دسته‌بندی آنان اقدام و متدولوژی‌های گوناگون استفاده شده است.

  1.1متدولوژی‌های تعيين نیازمندی‌های حوزه‌های عملیاتی و صنایع

چه سازمان‌ها و نهادهایی به خدمات مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران  نیاز خواهند داشت؟ و اصولاً چه نیازهايی (به‌صورت فراگير و ملی) به استفاده از یک نظام کدگذاری و کاتالوگینگ فراگیر در کشور وجود دارد؟ به سؤالاتی ازاین‌دست، در این بخش پاسخ داده شده است. برای این منظور از مدل زنجيره ارزش پورتر^[1]، مدل بازيگران اقتصادی و مدل CM يا  Case Method  استفاده شده است. [6]

براین‌اساس دودسته عمده از صنایع و واحدهای کسب‏وکار به دو گونه مختلف از خدمات مرکز ملی شماره‏گذاری کالا و خدمات ایران نیاز دارند. یکی از این خدمات برای مکانیزه نمودن سیستم توزیع و خرده ‏فروشی و دیگری برای کاتالوگینگ اقلام تدارکاتی (IoS[2]) استفاده خواهد شد. هر چند که هر دوی این خدمات در اغلب مؤسسات قابل‌استفاده بوده؛ اما اولویت نوع خدمت برای صنایع مختلف با همدیگر متفاوت است. [6]

با استفاده از متدولوژی‌های فوق و با تحليل كارشناسی، سازمان‌هایی که نیازمند خدمات مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران هستند را می‌توان به‌طورکلی به شرح ذيل دسته‌بندی کرد:

سازمان‌های و دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی: از دو منظر مختلف می‌توان به سازمان‌ها و نهادهای دولتی و حاکمیتی نگریست. از یک منظر همه سازمان‌های مذکور، یک بنگاه هستند برای انجام فعالیت‌های خود نیاز به خرید کالاها و خدمات مختلف دارند و همچنین محصولاتی (اعم از کالا و خدمات) را تولید و به متقاضیان یا مشتریان یا شهروندان ارائه می‌کنند. منظر دیگر این است که برخی از این سازمان‌ها و دستگاه‌ها نقش اعمال حاکمیت، نظارت، کنترل و اعمال قانون را بر عهده دارند:

• سازمان‌های دولتی خریدار انواع کالاها
• سازمان‌های دولتی نظارتی و اعمال حاکمیت در حوزه کالاها و خدمات

تأمین­ کنندگان: مؤسسات، بنگاه‌ها يا اشخاصي که کالاها و یا خدماتی را تولید یا از منابع دیگر تأمین نموده و تحت برند خود به بازار عرضه می­نمایند. توضیح اینکه در مورد کالاها، تأمین­ کننده می­تواند کالاهای تولیدی خود و یا تولیدات دیگران (مثلاً اقلام وارداتی) را در بازار عرضه کند.

خریداران: افراد حقیقی یا حقوقی (شرکت‌ها و مؤسسات) که کالاها یا خدماتی را خریداری می­نمایند. توضیح اینکه خریداران ممکن است محصول موردنظر خود را به طور مستقیم از تولیدکننده خاص خریداری کرده یا سفارش دهد و یا در بازار از سایر عرضه­کنندگان و مراکز فروش تهیه نماید.

• 2.1  تحلیل محیط و تدوین استراتژی

در کشور تعداد زیادی مؤسسه یا بنگاه وجود دارد (بيش از يك ميليون شركت ثبت شده، بيش از دو و نیم‌میلیون واحد صنفي)، هر یک از این بنگاه‌ها به تولید و عرضه یک یا چند کالا یا خدمت مشغول هستند. این بنگاه‌ها با هم به تبادل کالاها و خدمات می‌پردازند و چند بنگاه در یک زنجیره قرار می‌گیرند تا مواد اولیه و کالاها و خدماتی را تولید نموده و به مصرف‌کننده نهایی برسانند. شكل زیر نمونه‌ه­ای از يك زنجيره را نمايش مي­دهد. [6]

در سال‌های اخیر تعداد و تنوع کالاها و خدماتی که تولید و به بازار عرضه می‌شوند به‌شدت افزایش‌یافته است. روش‌های اطلاع‌رسانی یا جریان‌یافتن اطلاعات بین بنگاه‌ها نیز با ظهور اینترنت و روش‌های الکترونیکی در تبادل داده‌ها دستخوش تحولات شگفت‌انگیزی شده است. از طرفی همه بنگاه‌ها در تعاملات خود به تبادل اطلاعات و داده­‌های مربوط به کالاها و خدمات می‌پردازند. تا وقتی که تنوع محصولات (کالاها و خدمات) زیاد نباشد، نام­گذاری و ایجاد تمایز بین آن‌ها چندان دشوار نیست، اما با افزایش شدید تنوع اقلام، طبقه‌بندی، نام­گذاری و شناسايي  آن‌ها برای ایجاد تمایز و تبادل دقیق اطلاعات و داده‌­های مربوطه بخصوص در حالتی که دو طرف تبادل، به‌صورت رودررو همدیگر را نبینند به مسائل‌ بسیار مهم و پیچیده‌ای تبدیل می­شود. این پيچيدگی به دليل تنوع و تعدد بسيار زياد كالاها و خدمات و روابط چند به چند بين مؤسسات مرتبط با  آن‌هاست. [6]

برای غلبه بر این مسئله، یعنی برای ایجاد تمایز بین محصولات و تخصیص شناسه­‌های منحصربه‌فرد به هر محصول به يك راه‌حل فراگير برای تک‌تک بنگاه‌ها نياز است و اقدامات جزیره‌ای پاسخگوی این نیاز نیست.

• مختلف کشور

نيازمندی‌های فراگیر چه مواردی هستند؟ نيازمندی‌های فراگیر نيازمندی‌هايی هستند كه در تمام يا بخش اعظمی از سازمان‌های كشور وجود دارند. این نيازمندی‌ها را نيازمندی‌های مشترك سازمان‌ها گویند. نیاز همه سازمان‌ها به يك پديده مانند نظام شناسایی و کدگذاری کالاها و خدمات، نیاز فراگیر تعريف می‌شود. باتوجه‌به ويژگی‌ها و قابليت‌های مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالاها و خدمات ایران كه تسهيلاتی برای اكثر قريب به اتفاق سازمان‌های تأمين‌­كننده، خريدار و حاكميتی فراهم کرده است و با توجه به اينكه هر سازمان، يا تأمين­‌كننده كالا و خدمت است، يا خريدار كالاها و خدمات و يا نقش حاكميتی دارد و يا دارای دو يا هر سه نقش است، به‌وضوح مشخص می‌شود كه “تمامی سازمان‌ها با كالاها و خدمات و اطلاعات آن سروكار داشته و برای هماهنگی و تعامل بهتر نيازمند ابزارهای هماهنگ برای شناسایی و کدگذاری کالاها و خدمات و تبادل اطلاعات مربوط به  آن‌ها هستند.” [7]

جدول 1 خلاصه فرآیندها و سازمان‌های نیازمند خدمات را نشان می‌دهد:

• گونه‌بندی انواع سازمان‌ها/ مؤسسات و صاحبان کسب‌وکار

همان‌طور كه بيان شد به‌طورکلی، سازمان‌های عرضه‌كننده، سازمان‌های خريدار و سازمان‌های سياست‌گذار و حاکمیتی ذی‌نفعان و استفاده‌کنندگان از خدمات مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران هستند. در این بخش با استفاده از متدولوژی‌های مطرح شده و تحليل كارشناسی، به گونه‏‌شناسی و دسته‌بندی سازمان‌ها و مؤسسات، صنایع مختلف و واحدهای کسب‏ وکار کشور به سیستم‌های شناسایی و کدگذاری و خدمات مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران پرداخته و به‌طورکلی به شرح ذيل 8 گونه سازمانی تعریف می‌گردد: [7]

گونه 1: سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی

با توجه به نوع مأموریت و شرح وظایف، این سازمان‌ها در دو  دسته‌­ی خریدار و ناظر نیازمند خدمات مرکز هستند:

سازمان‌های دولتی خریدار: تمام وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، شرکت‌ها و ادارات دولتی اعم از زیرمجموعه‌های دولت، مجلس، قوه قضاییه، نیروهای مسلح، نهادهای عمومی مانند شهرداری­ها و بانک‌ها، نهادهای خاص مانند ستاد اجرایی فرمان امام (ره)، و غیره برای انجام مأموریت‌های خود نیاز به خرید کالاها و خدمات مختلفی دارند. یکی از جنبه‌های بسیار مهم که در تمام سازمان‌ها به آن توجه می‌شود، توانایی منبع‏‌یابی و صرفه‌جویی حداکثری در خرید کالاها و خدمات موردنیاز است. علاوه بر آن نهادهایی که دارای زیرمجموعه‌های متعدد هستند (مانند یک وزارتخانه که در استان‌های مختلف اداره کل یا سازمانی استانی دارد.) برای تجمیع حساب‌های مصارف خود نیاز به شناسایی هماهنگ همه‌­ی کالاها و خدمات خریداری شده توسط واحدهای زیرمجموعه دارند.

خدمات مرکز ملی شماره ‏گذاری کالا و خدمات ایران در حوزه­‌ی تخصیص شناسه منحصربه‌فرد به کالاها و خدمات و تکمیل بانک اطلاعاتی تأمین‌کنندگان و کالاها و خدمات آن‌ها، می‌تواند این نیاز مشترک تمام سازمان‌های خریدار بخش دولتی و عمومی را برطرف سازد.

علاوه بر این، سازمان‌های خریداری که از سیستم‌های لجستیکی مکانیزه برای مدیریت موجودی‏های خود استفاده می‏کنند یا قصد ایجاد سیستم‌های مکانیزه را دارند می­‌توانند از خدمات مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات در شناسایی و ضبط خودکار داده‌ها (AIDC[3]) مبتنی بر بارکد، QR[4] کد، دیتاماتریس و غیره استفاده نمایند.

 یکی از خدمات مرکز ملی شماره‏گذاری کالا و خدمات ایران به‌عنوان نماینده سازمان GS1 جهانی ایجاد امکان تخصیص شناسه یکتای جهانی به هر قلم از اموال (دارایی‌های ثابت) است. این شناسه یکتا به‌صورت بارکد می‌تواند بر روی دارایی الصاق شود و فرآیند اموال گردانی و اموری مانند تجدید ارزیابی دارایی‌ها توسط سازمان‌های دولتی و عمومی را بسیار سرعت ببخشد.

سازمان‌های دولتی نظارتی و اعمال حاکمیت: سازمان‌هایی که وظیفه سیاست‌گذاری، برنامه­ريزي، نظارت و اعمال کنترل­ها، صدور و تمديد مجوزها، گواهي­ها و پروانه­ها، اعلام موافقت يا مخالفت و غیره در مورد جريان توليد، واردات، عرضه، توزيع، مصرف و دفع پسماند کالاها و خدمات به‌منظور مديريت و تنظیم امور بازرگانی و اجتماعی را بر عهده دارند، نیاز به یک بستر جامع و فراگیر برای شناسایی موجودیت‌ها در چرخه عملیات خود و ابلاغ به‌موقع و سریع سیاست‌ها، مقررات و برنامه‌های مرتبط با هر گروه از کالاها و خدمات دارند.

بخشی از خدمات مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران که در بستر نظام ایران کد ارائه می‌شوند، می‌تواند توسط نهادهای حاکمیتی و نظارتی استفاده شود. لازم به ذکر است، نهادهای نظارتی لزوماً سازمان‌های حاکمیتی دولتی نیستند؛ بلکه اتحادیه‌های صنفی، اتاق‌های اصناف و بازرگانی نیز می‌توانند نقش نظارتی خود را با استفاده از این بستر ایفا نمایند.

گونه 2: تأمین­کنندگان و عرضه‌کنندگان کالاها و خدمات در زنجیره تأمین

یک واحد تأمین‌کننده، فضايي مستقل و جداگانه، با مدارک و مشخصات کارگاهی از قبيل پروانه بهره‌برداري، اسناد مالکيت مربوط به نام متقاضي و مدارک شناسايی معتبر است که به‌منظور تولید یا تأمین کالا ایجاد شده است. واحدهای تولیدی در هر يك از سه بخش دولتی، خصوصی و تعاونی وجود دارند. این واحدها برای بقا و توسعه فعاليت، نیازمند فروش محصولات و مطرح‌شدن در بازار جهت جذب مشتری هستند. [7]

از عمده­ترین مباحثي که در واحدهای تولیدی مطرح است می‌توان به مواردي چون: مدیریت، فروش و بازاریابی، خريد و تداركات، انبارداری، امور مالی، حسابداری، عملیات ساخت و تولید، تحقیق و توسعه و مهندسی و غیره اشاره کرد. مهم‌ترين نیازمندی‌های این واحدها به خدمات مرکز به شرح زیر قابل‌دسته‌بندی است:

• مديريت اطلاعات محصولات (^[5]PIM) و نظام شماره‌گذاری قطعات يا محصولات^[6] (PN) مناسب
• زبان دقيق ارتباطي با مشتريان
• تبلیغ و اطلاع‌رسانی محصول
• شناسنامه‌دار کردن كالاها
• بهبود فرآیندهای لجستیکی

گونه 3: سازمان‌های خریدار غیردولتی

منظور از سازمان‌های خریدار غیردولتی شرکت‌ها و واحدهای کسب‏وکار خصوصی هستند که به سبب انجام مأموریت‌های خود مجبور به خرید تعداد زیادی از کالا از منابع مختلف هستند. از جمله این شرکت‌ها می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد:

• شرکت‌های خودروسازی
• شرکت‌های تولید فولاد
• شرکت‌های پتروشیمی
• شرکت صنایع شیر و واحدهای استانی آن

این شرکت‌ها برای مدیریت موجودی‌های خود نیاز به یک سامانه کدینگ یکپارچه اقلام دارند. سرویس «کدینگ سازمانی» مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران قادر است نیاز چنین سازمان‌هایی را مرتفع نماید.

در سرویس «کدینگ سازمانی»  نام‌های مصوب و ویژگی‌ها و مشخصات استاندارد لازم برای توصیف و کاتالوگ‌سازی اقلام خریداری شده، وجود دارد. شرکت‌های خریدار غیردولتی بزرگ می‌توانند با استفاده از این خدمت به‌تمامی موجودی‌ها‌ی خود یک شناسه واحد و استاندارد همراه با کاتالوگ کامل کالا تخصیص دهند و از این شناسه در برنامه‌های کنترل موجودی و مدیریت دارایی و غیره (ERP[7]) استفاده نمایند. همچنین این شرکت‌ها می‌توانند از بانک اطلاعاتی مرکز به‌منظور منبع‌یابی استفاده نمایند. [7]

گونه 4: واحدهای توزیع­کننده و شرکت‌های پخش

واحدهاي توزيع و پخش كالا وظیفه توزیع و پخش کالاهای تولیدی یک يا چند شرکت یا کالاهایی که به‌صورت عمده تهیه کرده‌­اند را برعهده دارند. شکل 3 جایگاه توزیع‌­کننده­‌ها را در زنجیره تأمین نشان می­دهد. [7]

توزيع همواره يكی از مهم‌ترين معضلات سازمان‌ها بوده است. امروزه با اصلاح ديدگاه مديران و گسترش مسئله توزيع و شاخه‌های آن، مفهوم توزيع و مديريت بر آن مهم‌تر می‌شود.

بازاريابان تجربي و عملي معمولاً روي يك زمينه برجسته بيش از ساير جنبه‌ها تمركز داشته‌اند. آن‌ها متوجه اين امر شده‌اند كه مديريت توزيع همان جنبه برجسته از مديريت بازاريابی عمومی است.

مديريت بازاريابی پی‌برد كه توزيع را بايد به شيوه‌های علمی سازمان داد و به همين دليل مفهوم لجستيك تجاری توسعه‌یافته و اهميت مديريت توزيع را افزايش داد.

در گذشته نگهداری موجودی‌های زياد كالا و مواد خام براي سازمان‌ها امری متداول بود. امروزه بخش خصــوصی و صنايع علي‏رغم خط‏‌مشی‏‌های متفاوت و ديدگاه‏های مختلف، ميزان موجودی‏‌های خود را در حداقل ممكن نگاه مي‏دارند. نگهداری بيش از حد موجودی، اتلاف سرمايه تلقي می‌‏شود زيرا درآمدی را برای شركت ايجاد نمی‏‌كند.

توليد به‌موقع و مديريت توزيع شركت‌هايی كه خواهان خدمات توليد به‌موقع از تأمين‌كنندگان هستند، نیاز به ذخيره مواد و امور مربوط به آن را کاهش می‌دهد. در عوض این تولیدکنندگان به خدمات عرضه‌كننده براي عدم وقفه در چرخه توليد متكی هستند. اين سيستم توزيع به‌وسیله برخی از افراد شاغل در بخش تداركات يعنی افراد پیگیری‌کننده فعال می‌شود. اين افراد وظيفه دارند كه پيشرفت سفارشات و محموله‌های ارسالی را نه تنها با عرضه‌کنندگان مستقيم چك كنند بلكه كل زنجيره عرضه را پوشش دهند.

مديريت توزيع در چهار سطح پردازش سفارشات، سطوح موجودي، انبارداري، حمل‌ونقل به خدمات مرکز در زمینه‌های زیر نیاز دارد:

• يکپارچه ­سازی سفارشات و سرعت در پردازش  آن‌ها (عدم نام‌گذاری‌های متفاوت و حل مشكلات چندزبانی در ثبت سفارشات)
• منبع ­یابی و شناسايی توليدكنندگان و عرضه­ كنندگان و كالاهای آنان
• به‌کارگیری فناوری‌های نوين در فرآیندهای لجستیکی (مدیریت موجودی‌ها، استفاده بهینه از فضای انبار و سایر موارد)
• معرفی خود به‌عنوان یک واحد خدماتی (دریافت کد خدمت از مرکز و قرارگیری در لیست ارائه‌کنندگان خدمات توزیع)

گونه 5: واحدهای خرده­‌فروشی

خرده‌فروشی: به فعاليت‌هايی گفته مي‌شود که کالاها و خدمات را در اختيار مصرف­ کنندگان ‏نهايی می‌گذارند. این گروه شامل انواع مغازه‌های کوچک، ‏ فروشگاه‌های بزرگ، ‏‏ فروشگاه‌های زنجيره‌ای، شرکت‌های تعاونی مصرف، فروشگاه‌های سفارش‌گيرنده با پست، ‏‏ماشين‌های فروش‏ و فروشگاه‌های خرده‌فروشی اینترنتی می‌شود. [7]

با توجه به دسته‌بندی هفت‌گانه خرده‌فروشان، فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي به نسبت ساير دسته‌های خرده‌فروشی سهم بیشتري از منافع حاصل از خدمات مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران دارند.

فروشگاه‌های زنجيره‌ای يكي از اين نهادهای توزيع است كه علاوه بر سودآوري (براي صاحبان سرمايه در بخش خصوصی)، براي جامعه نيز مزايای عمده‌ای به ارمغان می‌آورد و اين سبب شده كه امروزه دولتمردان ساخت و توسعه اين فروشگاه‌ها را بيشتر تشويق و تبليغ كرده و يا خود متولی ساخت آن شده‌اند.

چند مورد از نيازمندی­های خرده‌فروشان به خدمات مرکز ملی شماره‏گذاری کالا و خدمات ایران به شرح زیر است:

• دستیابی به اطلاعات کامل کالاها در نقطه فروش (POS)^[8]
• منبع‌یابی و دسترسی به اطلاعات تولیدکننده‌­ها، عرضه‌كننده‌ها و توزيع‌كننده‌ها

گونه 6: واحدهای ارائه خدمات

واحدهای ارائه‌کننده خدمات، واحدهایی هستند که انواع خدمات موردنیاز مردم و سازمان‌ها را در کشور ارائه می‌کنند. این خدمات ممکن است خدمات آموزشی، درماني، مسافرت و حمل‌ونقل، اقامتي، ورزشي و تفريحي و غیره باشد. همان‌طور که از تعریف و ماهیت کار این واحدها مشخص است، فعالیت‌های آن‌ها مشابه فعالیت‌های واحدهای تأمین‌کننده کالاها (تولیدی -وارداتی) است؛ بنابراین نیازمندی‌های این واحدها به یک نظام اطلاعاتی تا حدود زیادی مشابه هم است. بااین‌حال در این قسمت به دو مورد از نیازمندی‌های این واحدها به خدمات مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران اشاره می‌شود. [7]

• تبلیغ و اطلاع‌رسانی خدمات قابل‌ارائه
• معرفی خدمات با زبان مشترک و قابل‌درک ملی و بین‌المللی

گونه 7: حوزه بهداشت و درمان

یک گروه یا گونه دیگر از سازمان‌هایی که می‌توانند از خدمات مرکز ملی شماره‏گذاری کالا و خدمات ایران بهره ببرند، حوزه بهداشت و درمان به‌طورکلی و بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، تأمین‌کنندگان دارو و تجهیزات پزشکی و داروخانه‏ ها هستند. این گروه که به طور ویژه موردتوجه سازمان جهانی GS1 نیز هستند، می‏توانند برای مکانیزه‌کردن فرایندها و ردیابی محصولات در سرتاسر زنجیره تأمین از خدمات مرکز ملی شماره ‏گذاری کالا و خدمات ایران استفاده نمایند. خدمات زیر از طریق استاندارهای GS1 توسط این سازمان‌ها قابل تضمین خواهد بود: [7]

• داروی درست
• زمان درست
• دوز صحیح
• بیمار صحیح                       
• مسیر درست

گونه 8: شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات نرم‌افزاری و سخت‌افزار

یکی از الزامات بسیار مهم در اغلب نرم‌افزارهای کاربردی به سامان بودن داده‌ها و کیفیت اطلاعاتی است که در این نرم‌افزارها وارد شده و پردازش می‌یابد. مدل داده‌های سازمان GS1 که در مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ارائه می‌شود، به هر موجودیت در زنجیره تأمین شناسه منحصربه‌فرد جهانی اختصاص می‏دهد برای استفاده در تمام نرم‏افزارهای کاربردی بسیار ایده ‏آل است. این مدل با جزییات دقیق در سند مشخصات فنی جامع GS1 ^[9] ارائه شده است و هر سال نسخه به‌روز آن منتشر می‌گردد. [7]

در بخش سخت‏افزار نیز GS1 استانداردها و ویژگی‌های فنی موردنظر برای سخت‌افزارهای مورداستفاده در عملیات اسکن بارکد،  QR کد، دیتاماتریس و برچسب‌های RFID[10] را تدوین و منتشر و هر ساله بازنگری می‌نماید. از آنجا که مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران یکی از MOهای[11] سازمان GS1 است، می‏تواند در این زمینه مرجع ارائه استانداردها به شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری باشد.

یادآوری مهم:

موارد فوق بر اساس تحلیل و تحقیقات پروژه [7] از فضای حاکم بر حوزه صنعت و بازرگانی کشور ارائه شده است. نیازهای تک‌تک انواع مؤسسات و واحدهای کسب‏وکار به خدمات مرکز ملی شماره‏گذاری کالا و خدمات ایران محدود به این موارد نیست. برای مثال چاپخانه‌هایی که لوازم بسته‌بندی کالاهای سوپرمارکتی (FMCG ^[12]) یا برچسب‌های بارکدی را تأمین می‌کنند برای اطمینان از کیفیت چاپ، می‌توانند و باید از خدمات سنجش صحت و کیفیت بارکد که یکی از مهم‌ترین خدمات MOهای سازمان GS1 و مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات است، استفاده نمایند. یا در نمونه‌ای دیگر، سازمان تأمین اجتماعی برای پشتیبانی نظام اتوماسیون بسیار بزرگ خود از مدل داده‌های سیستم جهانی یکتا ساز GS1 می‌تواند استفاده کند. [7]

جدول 3 جمع‌بندی نیازهای گونه‌های سازمانی است.

---

1. نمونه‌گیری نظری بر اساس انتخاب صنایع و کسب ‏وکارهای دارای بیشترین نیاز و بالاترین کیفیت همکاری

در بخش 1-4، گونه‌بندی جامعی از انواع سازمان‌های مرتبط با خدمات مرکز ملی شماره ‏گذاری کالا و خدمات ایران ارائه شد. در این گونه‌بندی تلاش شده است تا همه سازمان‌ها و صاحبان کسب‏وکار در کشور پوشش داده شوند. در واقع گونه‌بندی ارائه شده، جامعه آماری سازمان‌ها و مؤسسات مرتبط با خدمات مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران را تشکیل می‌دهد. با توجه به فرایند تحقیق، در این بخش یک نمونه آماری از هر گونه از سازمان‌های بهره‌گیرنده بالقوه/بالفعل از خدمات مرکز انتخاب می‌شود. سپس پرسش‌نامه یا فرمی طراحی و در اختیار نمونه تصادفی انتخاب شده قرار داده می‌شود تا نیازمندی‌های آن‌ها به خدمات مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران با جزئیات بیشتر تبیین گردد. [7]

1. 1.2  نمونه آماری سازمان‌های و دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی

الف) سازمان‌های دولتی خریدار انواع کالاها

این دسته، تمامی وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و مؤسسات وابسته به دولت، مجلس، قوه قضائیه، نیروهای مسلح، نهادهای عمومی مانند شهرداری‌ها، نهادهای زیر نظر رهبری و غیره را در بر می‌گیرد. به‌عنوان یک نمونه نظری از این سازمان‌ها می‌توان موارد زیر را انتخاب نمود: [7]

• وزارتخانه‌های دولت مانند صنعت، معدن و تجارت، میراث‌فرهنگی و گردشگری و آموزش‌وپرورش
• مؤسسات مطالعاتی و پژوهشی مانند پژوهش‌های بازرگانی، لجستیکی دانشگاه امام حسین (ع) و قرارگاه خاتم الانبیاء
• مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی
• سازمان صنایع دفاع و مرکز استاندارد دفاعی
• دانشگاه‌های افسری؛ مانند دانشگاه امام علی (ع)
• معاونت آماد و پشتیبانی نزاجا
• سازمان ثبت‌اسناد و املاک و اداره املاک و مستغلات کشور
• ستاد اجرایی فرمان امام
• صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران
• شهرداری‌های کشور
• بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی
• شرکت‌های بزرگ مانند شرکت ملی نفت ایران
• دیوان محاسبات کشور
• دانشگاه‌های کشور مانند دانشگاه علم و صنعت ایران
• شرکت‌های پشتیبانی مانند پشتیبانی و نوسازی بالگردهای ایران (پنها)

ب) سازمان‌های نظارتی و اعمال حاکمیت در حوزه کالاها و خدمات

این دسته از سازمان‌ها هر چند که در دسته قبلی نیز گنجانده می‌شوند، اما علاوه بر اینکه خود سازمان خریدار هستند، مسئولیت نظارت، سیاست‌گذاری و اعمال حاکمیت بر روی کسب‏ وکارها و برخی از عناصر هر زنجیره تأمین را برعهده دارند. به‌عنوان یک نمونه نظری از این سازمان‌ها می‌توان موارد زیر را انتخاب نمود:

• اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی ایران
• اتاق اصناف تهران
• سازمان غذا و دارو
• گمرک جمهوری اسلامی ایران
• سازمان امور مالیاتی
• سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان
• سازمان تعزیرات حکومتی
• واحدهای بهداشت محیط دانشگاه‌های علوم پزشکی
• سازمان تنظیم مقررات رادیویی
• نیروی انتظامی (اداره اماکن)
• اداره‌های صنعت و معدن استان‌ها
• اداره‌های جهاد کشاورزی استان‌ها

• 2.1   نمونه آماری تأمین­‌کنندگان و عرضه‌کنندگان زنجیره تأمین

مهم‌ترین گونه سازمان‌های استفاده‌کننده از خدمات مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران، شرکت‌ها و واحدهای تولیدکننده و تأمین‌کننده انواع کالاها و خدمات موردنیاز جامعه هستند. به‌خصوص شرکت‌ها و واحدهایی که کالاهای زود مصرف ( FMCG ^[13]) تولید، تأمین و عرضه می‌کنند. این گونه از شرکت‌های برای اکثر فرایندهای کاری خود نیاز به استفاده از شناسه ­ی یکتا برای محصولات، مکان‌ها، بچ‌ها، دارایی‌های ثابت، دارایی‌های برگشتنی، پالت‌های محصول ارسالی و غیره دارند. [7]

به‌عنوان یک نمونه نظری ازاین‌گونه سازمان‌ها، موارد زیر در نظر گرفته می‌شوند:

• شرکت شیر پاستوریزه ایران (پگاه تهران، پگاه همدان و غیره)
• شرکت‌های تولید نان مانند سه نان
• شرکت‌های تولید مود غذایی مانند تبرک، کاله، مینو
• شرکت‌های تولیدی بهداشتی مانند گلرنگ، پاکسان
• شرکت‌های عرضه‌کننده پوشاک مانند هاکوپیان

• 3.1  نمونه آماری سازمان‌های خریدار غیردولتی

علاوه بر سازمان‌های دولتی خریدار که در بند 2-1 به آن‌ها اشاره شده، سازمان‌های غیردولتی دیگری هم هستند که طیف وسیعی از کالاهای تدارکاتی و خدمات موردنیاز خود را از منابع مختلف خریداری می‌کنند. این سازمان‌ها برای مدیریت موجودی‌ها و کنترل فرآیندهای لجستیکی نیاز به خدمات مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران دارند. بسته کدینگ شرکتی مرکز برای پاسخ به این نیاز طراحی شده و به برخی از سازمان‌ها نیز ارائه گردیده است. به‌عنوان یک نمونه نظری ازاین‌گونه سازمان‌ها، موارد زیر در نظر گرفته می‌شوند:

• شرکت‌های خودروسازی مانند گروه صنعتی ایران‌خودرو و گروه بهمن
• شرکت‌های صنعتی مانند ایران‌ترانسفو، مپنا
• هلدینگ‌های بزرگ مانند شستا و شرکت فام زیرساخت
• شرکت‌های ارتباطی و مخابراتی مانند همراه اول
• شرکت‌های تأمین قطعات مانند سایپا یدک و ایساکو
• شرکت متروی تهران
  • 4.1  نمونه آماری واحدهای توزیع‌کننده و شرکت‌های پخش

گونه‌ی دیگری از سازمان‌های مرتبط با خدمات مرکز ملی شماره‏گذاری کالا و خدمات ایران، شرکت‌های توزیع و پخش کالاها هستند. این شرکت‌ها که در فصل سوم تشریح شده‌اند برای شناسایی کالاها، مراکز هدف، انبارها، پالت‌های ارسالی، وسایل حمل و غیره نیاز به خدمات مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران دارند. به‌عنوان یک نمونه نظری ازاین‌گونه سازمان‌ها، موارد زیر در نظر گرفته می‌شوند:

• شرکت‌های پخش مانند البرز، رازی، صدیق، عقاب
• شرکت‌های حمل‌ونقل بار مانند باربری جاده‌ای ایرمان و حمل‌ونقل بین‌المللی بارمان ترابر

• 5.2  نمونه آماری واحدهای خرده­فروشی

واحدهای خرده‌فروشی گونه‌ی دیگری از شرکت‌هایی هستند که می‌توانند از خدمات مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران بهره ببرند. این شرکت‌ها به نسبت سایر گونه‌ها هم اکنون بیشترین بهره را از این خدمات می‌برند. چرا که معمولاً عمده این واحدها از بارکدهای GS1 در نقطه فروش خود (POS) استفاده می‌کنند. به‌عنوان یک نمونه نظری ازاین‌گونه سازمان‌ها، موارد زیر در نظر گرفته می‌شوند:

• فروشگاه‌های زنجیره‌ای مانند اتکا، افق کوروش، رفاه، وین مارکت، نام مارکت، سولدوش و غیره
• سوپرمارکت‌ها

• 6.2  نمونه آماری واحدهاي ارائه خدمات

خدمات مرکز ملی شماره‏گذاری کالا و خدمات ایران محدوده به حوزه کالاها نبوده؛ بلکه واحدهای خدماتی نیز می‌توانند از خدمات این مرکز بهره ببرند. چرا که مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران دارای ابزارهای کدینگ خدمات نیز است. این خدمت مرکز می‌تواند به‌تمامی خدمات ارائه شده توسط واحدهای خدماتی یک شناسه‌ی یکتا اختصاص دهد. به‌عنوان یک نمونه نظری ازاین‌گونه سازمان‌ها، موارد زیر در نظر گرفته می‌شوند: [7]

• هتل‌ها خصوصاً با ستاره بالا مانند اسپیناس هتل
• دانشگاه‌ها مانند دانشگاه علمی-کاربردی
• مؤسسه‌های آموزشی مانند مجتمع فنی تهران و گاج
• مؤسسه حمل‌ونقل مسافر یا بار مانند ایران‌پیما
• آموزشگاه‌های زبان مانند ایران‌مهر
• پژوهشکده مطالعات رزم زمینی و صنایع وابسته
• آژانس‌های مسافرتی مانند علی‌بابا
• کتابخانه‌ها مانند کتابخانه ملی ایران
• رستوران‌ها مانند فارسی
  • 7.2  نمونه آماری شرکت‌های حوزه بهداشت و درمان

یک‌گونه‌ی دیگر از سازمان‌هایی که می‌توانند از خدمات مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران بهره ببرند، حوزه بهداشت و درمان به‌طورکلی و بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، تأمین‌کنندگان دارو و تجهیزات پزشکی و داروخانه‌ها هستند. این گروه که به طور ویژه موردتوجه سازمان جهانی GS1 نیز هستند، می‌توانند برای مکانیزه‌کردن فرایندها و ردیابی محصولات در سرتاسر زنجیره تأمین از خدمات مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران استفاده نمایند. به‌عنوان یک نمونه نظری ازاین‌گونه سازمان‌ها، موارد زیر در نظر گرفته می‌شوند: [7]

• داروخانه‌ها مانند شبانه‌روزی پاسداران و داروخانه 29 فروردین
• آزمایشگاه‌ها مانند گلستان
• بیمارستان‌ها مانند شهید لبافی‌نژاد و غرضی اصفهان
• شرکت‌های تجهیزات پزشکی مانند هلال‌احمر و رئوف شفا
• داروسازی‌ها مانند سبحان و رازی

• 8.2  نمونه آماری شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات نرم‌افزاری و سخت‌افزار

به‌عنوان یک نمونه نظری ازاین‌گونه سازمان‌ها، موارد زیر در نظر گرفته می‌شوند: [7]

• ارائه دهنگان خدمات سامانه مانند نمایندگان مرکز (مثال شرکت پردازشگران نواندیش)
• برنامه‌نویسان مانند SPهای[14] مرکز (مثال شرکت زبر آسیا)
• شرکت‌های تولید نرم‌افزار عام مانند همکاران سیستم، شبکه گستر ساینا و  شرکت مهندسی نرم‌افزار هلو
• سازمان فناوری اطلاعات ایران

• همان‌طور که در بخش‌های قبل اشاره شد، سازمان‌ها و مؤسسات مختلف فعال در کشور نیازمندی‌های مختلف و متنوعی به خدمات مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران دارند. اما طبیعی است که نمی‌توان انتظار داشت این سازمان‌ها یک‌دفعه و در کوتاه‌مدت برای برآوردن نیازهای خود در حوزه مدیریت موجودی و مکانیزه‌کردن فرایندهای لجستیکی خود به سراغ مرکز ملی شماره‏گذاری کالا و خدمات ایران بروند. بلکه این مهم باید از نیازمندی‌های اولویت‌دار و به‌تدریج آغاز شود. ازاین‌رو در این بخش تلاش می‌شود اولویت‌های نمونه‌های انتخاب شده در بخش پنج شناسایی و بهترین پیشنهاد برای حل مشکلات آن‌ها با استفاده از خدمات مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران ارائه شود. برای این منظور فرم یا پرسشنامه‌ای طراحی و در اختیار آن‌ها قرار داده شد، سپس با توجه به پاسخ‌های  آن‌ها، راهکاری عملیاتی مبتنی بر خدمات مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران به  آن‌ها پیشنهاد می‌گردد. [7]

در تحقيق حاضر نيز از بين گونه‌های مختلف سازمان‌ها حدود 10 نمونه از اين سازمان‌ها که نزدیکی بیشتری با اهداف پژوهش دارند، مورد تحقيق قرار گرفت و پرسش‌نامه در اختيار  آن‌ها قرار گرفت. بنابراين کل نمونه انتخابی 90 سازمان یا واحد کسب‏ وکار است.

ميزان آلفاي کرونباخ برای پرسش‌نامه عددی در حدود 0.8177 است که نشانگر پايايی بالای پرسش‌نامه است.

جمع­بندی نتایج حاصل از پرسش‌نامه و بررسی نظری پژوهش نشان می‌دهد که اولویت‌های هر کدام از گونه‌های 9 گانه سازمان‌های مرتبط با خدمات مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران به شرح زیر قابل‌استخراج است.
جدول 4- اولویت‌بندی نیازهای گونه‌های سازمانی

---

• نتیجه‌گیری

چنانچه مشاهده می‌شود سازمان‌های مختلف حسب مأموریت کاری خود، نیازهای مختلفی از صدور انواع کدهای شناسه، صدور بارکد، صحه‌سنجی بارکد، استعلام اطلاعات، تبادل اطلاعات و غیره را در تعاملات سازمانی، تجاری، نظارتی دارند. در قسمت بعد راهکارهای مرکز برای هر یک از این نیازها بررسی و راهکار پیشنهاد خواهد شد.

• مراجع
• غلام‌زاده، احمد، “طبقه‌بندي و کدگذاري کالا”، دانشگاه امام حسين (ع)،1377
• اختیارزاده، احمد؛ (1387)، ایران کد به‌مثابه بستر ارتباطی SCM و ERP، کنفرانس سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع سازمان، کد COI: IRERP01_002.
• قربانی‌زاده، وجه‌اله؛ قلندری، همت‌مراد؛ (1391)، عوامل مؤثر بر پذیرش نظام ملی کدگذاری کالاها و خدمات (ایران‌کد) توسط شرکت‌ها. مطالعات مدیریت کسب‌وکار هوشمند، 1 (2), ص 25-51.
• عبدالمنافی، سعید؛ غلامی، محمود؛ (1396)، مدیریت زنجیره‌ی‌ تأمین، انتشارات دانشگاه پیام‌نور.
• https://e-code.ir نقش سیستم‌های طبقه‌بندی و کدگذاری کالاها و خدمات در توسعه کسب‌وکار
• عباسی‌رائی، علی؛ نخعی کمال‌آبادی، عیسی؛ (1387)، نقش سيستم‌های طبقه‌بندی و كدگذاری كالا در يكپارچگی زنجيره‌ تأمین و ضرورت استفاده از يک سيستم جامع طبقه‌بندی و كدگذاری، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره ۴۸ ، 133-163.
• پژوهش میدانی و کتابخانه‌ای مرکز تحت عنوان ” نیازسنجی حوزه‌های عملیاتی و صنایع مختلف کشور در خصوص خدمات و توانمندی‌های مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران به‌منظور مدیریت بهینه اطلاعات در زنجیره تأمین”  سال 1401

---

[1] – Michle Porter استاد دانشگاه هاروارد و صاحبنظر در مسائل مديريت استرا تژيك و تكنولوژی سازمانی بوده و اولين بار اين مدل را در كتابی تحت عنوان Competetive Advantage در سال ١٩٨٥ ارایه نمود.

[2] Item of Suuply

[3] Automatic Identification and Data Capture/Collection

[4] Quick Response Code

[5] Product Information Management

[6] Part Numbering Or Product Numbering – PN-

[7] Enterprise Resource Planning

[8] Point   Of   Sale

[9] GS1 General Specification

[10] Radio Frequency Identification

[11] Member Organization

[12] Fast Moving Consumer Goods

[13] Fast Moving Consumer Goods

[14] Solution Provider

---