ماهنامه شماره 23 (تير ماه 1396)
- مقدمه
چالشهای رو به افزایش زنجیره تأمین موجب بروز فشار بروی سازمانهای بهداشت و سلامت و درمان شده است تا فرصتی برای بهبود کارایی فرآیندها و کاهش هزینهها پیدا کنند. درحالی‌که در این راستا کیفیت خدماتی که به بیماران ارائه میدهند را نیز بهبود بخشند. مدیریت‌زنجیره‌تامین بهداشت و درمان در برابر سایر صنایع از پیچیدگی بیشتری برخوردار است. چراکه رویارویی با سلامتی بیمار نیازمند تأمین ملزومات پزشکی دقیق و کافی برای او در این زمینه است. در این فصل ضمن شناسایی زنجیره تأمین بهداشت و درمان در ایران به دنبال تدقیق فرآیندهای آن هستیم و با تطبیق نمونه واقعی با اجزای این زنجیره، فرآیندها و مسائل آن را بررسی خواهیم کرد.
- زنجیره تأمین بهداشت و درمان
بسیاری از فن‌های مدیریت‌زنجیره‌تامین در سالهای اخیر به کار گرفتهشده است ولی همچنان موانع بر سر بهکارگیری فراگیر آنها وجود دارد. در داخل صنعت بهداشت و درمان، زنجیره تأمین مرتبط با تولیدات دارویی بسیار حیاتی است چراکه میبایست بالاترین استانداردهای مراقبتی بیمار و فراهم آوری ذخیره کافی برای داروخانهها را ایجاد کند. در مورد هزینهها برآورد میشود که ذخایر حدود 25 الی 30 درصد هزینههای عملیاتی بیمارستان را شامل شود؛ بنابراین ضروری است که این دو مورد بهدقت مدیریت شود تا اهداف خدمترسانی و هزینهای محقق شود.
ساختار این زنجیره تأمین در شکل زیر نشان داده‌شده است. تولیدکنندگان اولیه در ایجاد ماده مؤثره محصولات دارویی درگیر هستند. به دلیل نیاز به اجتناب از آلودگی محصولات، زمانهای بیکاری طولانی در تولید برای تمیز کردن خط و شروع تولید دستهای وجود دارد. درواقع این نشاندهنده تولید انبوه است. این کار باعث میشود تعداد خطوط تولید خصوصاً در بستهبندی، به شکل زیادی گسترش یابد. تولید ثانویه، ماده مؤثره را به محصول نهایی (مثل تبت، کپسول و …) تبدیل میکند. در حقیقت تولید ثانویه ازنظر جغرافیایی از تولید اولیه و فروشگاههای داخلی و محلی جدا است. در بخش توزیع کالای نهایی تعداد متفاوتی کانال در بازار وجود دارد. واسطه غالب عمده‌فروش است. بیمارستانها و خرده‌فروش‌ها که حجم بالایی از تقاضا رادارند محمولههای درخواستی را مستقیماً از مراکز توزیع تولیدکنندگان دریافت میکنند [1].
- ذینفعان زنجیره تأمین بهداشت و درمان
زنجیره تأمین بهداشت و درمان شامل جریانی از انواع محصولات مختلف و مشارکت ذینفعان متفاوتی است. هدف اصلی این زنجیره تحویل بهموقع کالا و خدمت برای تأمین نیاز تأمین‌کنندگان است. بر اساس این عملکرد ذینفعان به سه دسته عمده تقسیم میشوند: تولیدکننده، خریدار، تأمین‌کننده [2].
نقش تولیدکنندگان تولید محصولات پزشکی از قبیل ذخایر جراحی، تجهیزات پزشکی و دارو است.
خریداران شامل توزیع‌کنندگان، عمده‌فروشان و سازمانهای خرید گروهی(GOP]) هستند.
توزیع‌کنندگان و عمده‌فروشان موجودی را برای تولیدکنندگان برای تسهیل تحویل کالاها نگهداری میکنند. GOP ها معاملههای خرید با تولیدکنندگان امضا میکنند تا با مشارکت تعداد بیشتری از اعضای تأمین‌کننده صرفه اقتصادی پیدا کند. تأمین‌کنندگان بهداشت و درمان که در انتهای زنجیره تأمین بهداشت و درمان قرار میگیرند و به بیماران خدمترسانی میکنند شامل بیمارستانها، شبکه یکپارچه تحویل (IDN)، فیزیوتراپ‌ها، کلینیک‌ها، پرستاران خانگی و داروخانهها هستند. درگذشته بیمارستانی که هزینههای خرید خود را کنترل می‌کرد کاراتر عمل می‌کرد. امروزه هزینه مدیریت مواد از 45 درصد بودجه عملیاتی بیمارستان میتواند بیشتر شود. مطالعات اخیر ثابت کرده است که قسمت اعظمی از هزینههای زنجیره تأمین بهداشت و درمان با اجرای زنجیره تأمین کارآمد کاهش پیدا خواهد کرد.شکل 1 ذینفعان این زنجیره را نشان میدهد.
شکل 1: پیکربندی و ذینفعان زنجیره تأمین
- مدیریت‌زنجیره‌تامین در خدمات بهداشتی و درمانی
در طول دهه گذشته بخش بهداشت و درمان سریعاً تغییر کرده است. به دلیل افزایش رقابت، تأثیر رو به رشد انجمن‌های حمایت از بیماران و لزوم ارائه خدمات بهداشت و درمان به‌گونه‌ای مؤثر و کارآمد باعث شده است تا بسیاری از سازمانهای بهداشت و درمان پروژههایی را در زمینه تدارکات بیمار، گذرگاههای کلینیکی، تبادل داده و یکپارچهسازی عمودی شروع کنند. علاوه بر این، طراحی مجدد خدمات بیمارستان و بهکارگیری برنامههای مراقبت یکپارچه‌شده، به‌عنوان استراتژی حیاتی برای کاهش استفاده از منابع و بهبود کیفیت خدمات سلامت اشاره‌شده است.
در طی ده سال گذشته تعداد قابل‌ملاحظه‌ای از مطالعات در رشته‌های متفاوتی مثل اقتصاد، رفتارهای سازمانی و تدارکات اطلاعات ما را در این زمینه‌ها (بدون توجه به بخش بهداشت و درمان) افزایش داده است. از دیدگاه مدیریت‌زنجیره‌تامین اگرچه بدنه اطلاعات ما با توجه به بخش بهداشت و درمان هنوز کامل نیست. اگرچه خیلی از سازمانهای مراقبت سلامت اهمیت اتخاذ شیوه‌های مدیریت‌زنجیره‌تامین را دریافته‌اند، اعمال تکنیکها، متد و بهترین شیوه‌ها که در ابتدا در محیط‌های صنعتی توسعه پیدا کردند، اغلب مشکل‌ساز است.
بدون شک پیچیدگی تکنولوژی مورداستفاده، وجود چندین ذینفع، محیط پویای داخلی و خارجی و خصوصیات متمایز عملیات خدمات بهداشتی اغلب مانع از استفاده مستقیم از شیوه‌های مدیریت‌زنجیره‌تامین صنعتی میشود. اغلب پروژه‌ها باهدف اجرای سیستم‌های برنامهریزی یکپارچه با توجه به جریانات بیمار و ایجاد ارتباطات بین سازمانهای مختلف بهداشت و درمان وقتی فلسفه مدیریت‌زنجیره‌تامین را بخواهند اتخاذ کنند با مشکل روبرو میشوند.
شکل 2: زنجیره تأمین بهداشت و درمان
- عملکرد بهداشت و درمان از دید مدیریت زنجیره تامین:
در طول چهار دهه گذشته تمرکز در داخل شرکتهای صنعتی به آهستگی از جهتگیری قوی بروی خود فرآیندها به سمت زنجیره منتقل‌شده است. شرکتهای تولیدی مدیریت و کنترل خود فرآیندها را برای لزوم رقابتی بودن در نظر گرفته‌اند. در طول این دوره جریان اصلی تحقیق در زمینه مدیریت عملیات به مدل‌های ریاضی زیادی منجر شد. در طول ده‌های گذشته به اهمیت مطالعه مدیریت‌زنجیره‌تامین شرکت‌ها اشاره‌شده است. چه در تئوری و چه در کاربرد با یکپارچهسازی اطلاعات و جریان مواد درمیان کل زنجیره تأمین هردوی عملکرد داخلی و خارجی شرکای زنجیره تأمینی تواند به‌گونه‌ای قابل‌توجه بهبود پیدا کند.
از دیدگاه مدیریت عملیات تمرکز بر بخش بهداشت و درمان بروی بهینه‌سازی هر فرآیند متمرکزشده است. مثال‌های شناخته‌شده، کاربرد فن‌های تحقیق در عملیات در بهینه‌سازی سطح موجودی دارو و روش‌هایی در بهینه‌سازی فرآیند سفارش دهی کالاهای مرتبط با مراقبت و دارو است. در مقایسه با توسعه در بخش صنعتی تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات نقش مهمی در بهبود زنجیره تأمین سلامت میتواند بازی کند. تحقیقات اخیر نشان داده است که بخش عمده‌ای از هزینههای بهداشت و درمان میتواند با اجرای زنجیره‌ای تأمینی کارآمد کاهش پیدا میکند.
کاربرد مدیریت‌زنجیره‌تامین در بخش بهداشت و درمان تنها به کالاهای فیزیکی مثل دارو، تجهیزات پزشکی و کمک‌های بهداشتی مرتبط نیست بلکه به جریان بیمار نیز مربوط است.
- زنجیره تأمین یکپارچه سلامت
مشابه با مدیریت‌زنجیره‌تامین در کارخانه‌ها، زنجیره تأمین سلامت میتواند باحالت‌های مختلف یکپارچهسازی مشخص شود:
- یکپارچهسازی و هماهنگی فرآیندها
- یکپارچهسازی و هماهنگی جریان اطلاعات
- یکپارچهسازی و هماهنگی فرآیندهای برنامهریزی
- یکپارچهسازی فرآیندهای داخلی و بین سازمانی
- یکپارچهسازی رویکرد بازار
- یکپارچهسازی توسعه بازار
با توجه به تأمین‌کنندگان خدمت سلامت، مدیریت‌زنجیره‌تامین به اطلاعات، ذخایر و امور مالی درگیر در خریدوفروش کالا و خدمات، از تأمین‌کننده تا مصرف‌کننده نهایی معمولاً اشاره میکند؛ که هدف از این کار بهبود خروجی کلینیک است و هم‌زمان هزینهها را نیز کنترل میکند. در این راستا مدیریت‌زنجیره‌تامین تأکید قوی بر ادغام فرایندها دارد. چه در مدیریت کالا و چه در مدیریت جریان بیمار منطق اساسی رویکرد مدیریت‌زنجیره‌تامین بر این باور است که یکپارچهسازی و هماهنگی شدید بین فرآیندهای عملیاتی ممکن است منجر به عملکرد بهتر زنجیره تأمین سلامت شود.
شکل 3: مراحل متفاوت یکپارچهسازی زنجیره تأمین
تکنولوژی اطلاعات و بهکارگیری تجارت الکترونیک دقیقاً با یکپارچهسازی و هماهنگی فرآیندهای عملیاتی مرتبط هستند. بسیاری از مطالعات از اهمیت نقش تکنولوژی اطلاعات در زنجیرههای تأمین دفاع کردهاند و به همین دلیل تعجب‌برانگیز نیست که بسیاری از تحقیقات در زمینه بهداشت و درمان بر نقش تکنولوژی اطلاعات در زنجیرههای تأمین بیمارستانها تأکیددارند. مشابه با هماهنگسازی و یکپارچهسازی فرآیندهای عملیاتی، تکنولوژی اطلاعات در بخش بهداشت به هردوی محصولات فیزیکی و همچنین جریان بیمار در داخل و بین بخشهای سازمانهای بهداشتی مرتبط است. مثالی از برنامههای کاربردی فناوری اطلاعات را میتوان در زمینه خرید، کنترل موجودی و برنامهریزی مواد پیدا کرد. کاربرد سیستم ثبت الکترونیک بیمار همچنین مثال مشخصی از یکپارچهسازی تکنولوژی اطلاعات اجراشده در بخش بهداشت در سراسر جهان است. اگرچه بسیاری از مطالعات، مسائل مهمی را گزارش کردهاند وقتی‌که سیستم ثبت الکترونیک بیمار را اجرا کردهاند. بهصورت فراگیر پذیرفته‌شده است که سیستم‌های اطلاعاتی مرتبط با بیمار میتوانند برای بهبود یکپارچهسازی و هموارسازی فرآیندها در داخل و بین سازمانهای ارائهکننده خدمات درمانی همکاری و مشارکت کنند.
بهطور مشخص بسیاری از ذینفعان در بهکارگیری زنجیره تأمین بهداشت و درمان درگیر هستند؛ بنابراین کاربرد مدیریت‌زنجیره‌تامین در بخش بهداشت و درمان تقریباً بنابراین، استفاده از شیوه‌های مدیریت‌زنجیره‌تامین در یک محیط مراقبت بهداشتی تقریباً به تعریف مربوط به جنبه‌های سازمانی مانند ایجاد روابط، تخصیص مسئولیت‌ها و مسئولیت‌ها و سازمان‌دهی فرایندهای رابط می‌پردازد.
مطالعات مختلف اهمیت فرآیندهای سازمانی را عنوان کردهاند وقتی‌که تمرین مدیریت‌زنجیره‌تامین را اعمال میکردند. بعلاوه مطالعات اخیر آشکار میکند که اجزایی شبیه فرهنگ‌سازمانی، فقدان مدیریت قوی و اجبار حاکم و همچنین قدرت و ارتباطات علاقهای بین ذینفعان، ممکن است به‌شدت مانع ادغام و هماهنگی فرایندهای در طول زنجیره تأمین مراقبت‌های بهداشتی شود.
یکپارچهسازی مدیریت‌زنجیره‌تامین بهداشت و درمان، نه‌تنها به یکپارچهسازی و هماهنگسازی فرآیندهای برنامهریزی مرتبط است بلکه میتواند به هردوی توسعه بازار و پیشنهاد محصولات جدید مراقبتی نیز مرتبط باشد. در صنایع خودکار، تمرین رایجی است که شرکای زنجیره تأمین در فرآیند توسعه محصولات جدید همکاری میکنند. توسعه محصول یک پدیده شناخته‌شده در زمینه مدیریت‌زنجیره‌تامین است. در داخل زنجیره تأمین صنعتی، تلاش‌های مشترک برای ایجاد محصولات جدید در سراسر تأمین‌کنندگان، مشتریان و واحدهای سازمانی انجام میشود. همچنین جالب است اشاره‌کنیم به اینکه توسعه مشابه در زنجیره تأمین مراقبت‌های بهداشتی قابل‌مشاهده است. نمونه‌هایی از ارائه‌دهندگان خدمات درمانی میتوانند بهطور مشترک در مورد خدمات ارائه‌شده به گروه‌های بیمار ارتباط برقرار کنند. در انجام این کار، آنها بر مزایای همکاری فشرده بین سازمانهای مراقبت‌های بهداشتی برای مشتریان ازلحاظ زمان تولید، کیفیت مراقبت و خدمات ارائه‌شده، تأکیددارند. علاوه بر این، ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی در کشورهای مختلف برای ایجاد محصولات مراقبت‌های جدید در همکاری نزدیک با یکدیگر اقدام کردهاند.
پرواضح است که حالتهای یکپارچهسازی اشاره‌شده در بالا به‌تنهایی و بهصورت ایزوله نمی‌تواند در نظر گرفته شود. مطالعات در زمینه شرکتهای صنعتی نشان میدهد سازمان‌ها اغلب از چندین مرحله یکپارچهسازی عبور میکنند که با مرحله شفافیت از طریق تعهد/هماهنگی تا مرحله یکپارچهسازی کامل که دربرگیرنده تمام حالتهای متفاوت یکپارچهسازی اشاره‌شده در بالاست، شروع میشود. تحول در حال وقوع در داخل بخش بهداشت و درمان به سمت یکپارچهسازی بهتر و فرآیند مداری بیشتر زنجیره بهداشت و درمان، به تغییرات در استراتژی، ساختار و مکانیزه‌های کنترل نیازمند است. به همین ترتیب، جهتگیری زنجیره تأمین در بخش بهداشت و درمان میتواند به‌عنوان یک فرایند پیچیده تغییر اجتماعی در نظر گرفته شود.
کروم در سال 2000 چارچوبی برای طبقه‌بندی ادبیات زنجیره تأمین ارائه کرده است. آنها دو بعد را تشخیص دادند و ماتریسی برای طبقه‌بندی تحقیقات در زمینه مدیریت‌زنجیره‌تامین تشکیل میدهند. به نظر می‌رسد این طبقه‌بندی برای تنظیم زنجیره‌تامین مراقبت‌های بهداشتی نیز مناسب باشد.
6-1- سطح بررسی
تحقیق حاضر در زمینه زنجیره‌تامین بهداشت و درمان به نظر می‌رسد در سطوح مختلفی از زنجیرههای عرضه داخلی تا سطح شبکه انجام میشود. سطح دیادیک ارتباط یگانه بین یک تأمین‌کننده و هلث کر پرووایدر در قالب کالای فیزیکی (مثلاً دارویی) یا دو سازمان بهداشت و درمان در قالب جریان بیمار در نظر می‌گیرد. بین دو گروه ارتباط (سطح دیادیک) و مجموعه ارتباطات (سطح زنجیره) باید تمایز قائل شد. تحقیق روی سطح زنجیره مسائل مرتبط با فرآیندهای تبادلی را که در بخش مشخصی از زنجیره تأمین به وقع پیوسته است در برمی‌گیرد. جریان اصلی سوم زمینه تحقیق بروی شبکه تأمین خدمات و فرآیندهای تبادلی واقع‌شده بین ذینفعان در این شبکه تمرکز میکند.
6-2- عنصر مبادله
دومین بعد طبقه‌بندی کروم و همکاران که به نظر می‌رسد قابلیت اعمال در بخش بهداشت و درمان را دارد میتواند به‌عنوان اجزای تبادل باشد. این عنصر مربوط به «محصول» مبادله شده و نحوه ارتباط و ارتباط بین بازیگران در زنجیره تأمین مراقبت‌های بهداشتی است. یک مسئله خاص که در این زمینه باید موردتوجه قرار گیرد تمایز بین جریان‌های بیمار و زنجیرههای عرضه مربوط به کالاهای فیزیکی و محصولات است. بدون شک، دستگاههای بهداشت و درمان در مورد «دارایی» که میتواند مبادله شود، متفاوت از شرایط صنعتی است.
شکل 4: ماتریس طبقه‌بندی تحقیق
ماتریس نشان داده‌شده در شکل 4 برای طبقه‌بندی تحقیقات موجود و آتی در زمینه زنجیره تأمین سلامت میتواند استفاده شود. در ادامه ماتریس ارزیابی مطالعات بروی موضوع خاص گزارش‌شده است. به‌علاوه تعدادی نتیجه‌گیری کلی با توجه به تحقیقات آتی بروی زنجیره تأمین بهداشت به تصویر کشیده شده است.
- نتیجه‌گیری
اقدامات زنجیره تأمین به تکنولوژی اطلاعات خیلی مرتبط است. به‌علاوه بهکارگیری تکنولوژی اطلاعات و فرآیندهای تجارت الکترونیک اغلب به‌عنوان نیازمندهای ضروری جهت یکپارچهسازی زنجیرههای تأمین در نظر گرفته میشود.
مدیریت‌زنجیره‌تامین در دستگاههای بهداشت و درمان بر اساس برخی از ویژگیهای منحصربهفرد مشخص میشود که باعث دشواری انتقال تجارب و اطلاعات از بخش صنعتی به درمانی میگردد. همچنین مفاهیم موجود، مدلها و اقدامات زنجیره تأمین میتواند به مدیریت‌زنجیره‌تامین در خدمات بهداشت و درمانی توسعه یابد و تحقیقات موجود بر این فرض استوار است که بخش سلامت میتواند از درس‌های آموخته‌شده در بخش صنعتی بهره‌مند شود. بر اساس تحقیقات انجام‌شده، حداقل 5 حوزه اصلی تحقیقاتی با توجه به مدیریت‌زنجیره‌تامین دستگاههای بهداشت و درمان میتوان تعریف کرد .
صاحب امتياز