تحلیل و استخراج نیاز واقعی و تقاضای بالفعل صنایع داخلی به خدمات مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران(قسمت پایانی یا سوم)

سیده آمینه عالم بین -فصلنامه شماره 50(پاییز1402)

مقدمه

در قسمت‌های قبل مقاله با انواع سیستم‌های شناسایی و طبقه‌بندی و کاربردهای آن آشنا شدیم. همچنین متوجه شدیم مرکز دامنه وسیعی از خدمات را ارائه می‌دهد که هر سازمان حسب نیازهای خود می‌تواند از آن بهره‌مند شود. سپس گونه‌شناسی سازمان‌ها حسب نیاز‌های آن‌ها انجام شده و نمونه‌های آماری در هر گونه انتخاب شدند و در نهایت نیازهای اولویت‌دار هر گونه‌ی سازمانی معرفی ‌گردید. در این قسمت وضعیت مرکز و اقداماتی که مرکز باید در راستای پاسخگویی به نیازهای سازمان‌ها انجام دهد، ارائه می‌شود.

1. چالش‌های پیشروی شماره‏ گذاری کالاها و افزایش همکاری با مرکز ملی شماره‏‌گذاری کالا و خدمات ایران

استفاده از سیستم‌های یکپارچه کدگذاری اقلام در بسیاری از صنایع و کسب‏ وکارهای کشورهای توسعه‌یافته رواج داشته و روزبه‌روز بر دامنه استفاده از این سیستم‌ها افزوده می‌شود. بسته کامل شناسه‌های جهانی GS1[1] که به‌تمامی موجودیت‌های زنجیره‌تأمین، شناسه منحصربه‏‌فرد تخصیص می‌دهد، می‌تواند باعث یکپارچگی زنجیره‌تأمین، افزایش سرعت و دقت در فرایندها و کاهش خطا و اشتباه در فرایندهای لجستیکی شود. [1]

 همان‌طور که پیش­تر گفته شد، علیرغم ده­ها سال عضویت ایران در سازمان جهانی GS1، به‌جز استفاده نسبی از بارکدها در خرده‏‌فروشی، از سایر قابلیت‌ها، راهکارها و خدمات این مؤسسه جهانی بهره‌برداری لازم صورت نگرفته است. [2]

هم اکنون توسعه استفاده از خدمات GS1 در کشور با چالش‌های مختلفی مواجه است که برای رفع این چالش‌ها لازم است راهکارهای مناسبی اندیشیده و اعمال شود. در این بخش ضمن بررسی این چالش‌ها، ظرفیت­ها و پتانسیل­های مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران و بایدها و نبایدهای آن برای رشد و توسعه استفاده از استانداردهای سازمان جهانی GS1 و سایر خدمات تبیین می‌شود.

1.1 وضعیت کنونی مرکز

مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران در سال 1374 توسط مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، به پیشنهاد ستاد پشتیبانی برنامه تنظیم بازار و به استناد بند 4 مصوبه‌ی شماره 3532 هیات وزیران جهت تحقیق و پژوهش درباره روش‌هاي کد‌گذاري و استفاده از كدها در مديريت شناسه های كالاها و تسهيل امور تجاري و كمك به ساماندهي نظام زنجیره‌ی تأمین و توزیع و همچنین به‌عنوان نماینده‌ی رسمی سازمان جهانی GS1 در ایران تاسیس شد. اعتبار این مرکز در سطح بین‌المللی با دریافت نمایندگی انحصاری سازمان GS1 جهانی با تخصیص پیش‌شماره‌ی 626 به کشور ایران برای شناسه‌دار کردن کالاها افزایش یافت و این مرکز صاحب کرسی رأی در مجامع بین‌المللی شد. در حال حاضر، مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران تنها راه ارتباط حرفه‌ای با دفتر مرکزی GS1 مستقر در بروکسل بلژیک و همچنین ارتباط با سایر سازمان‌های عضو  GS1 محسوب می‌شود. [1]

نتایج حاصل از تحلیل‌های توصیفی خدمات و توانمند‌ی‌های مرکز در فصل دوم نشان داده است که مدیران و کارشناسان مرکز بر کیفیت اجرای خدمات در زمینه‌ی صدور ایران‌کد و کدینگ سازمانی اتفاق‌نظر دارند و معتقدند کیفیت اجرای این خدمات در حد خوب بوده و در صورت مراجعة بیشتر صنایع و کسب‌وکارها (سه برابر وضع موجود) ارائه‌ی خدمات، در حال حاضر و با شرایط موجود امکان‌پذیر است.

به نظر مدیران و کارشناسان مرکز، داده‌کاوی، برنامه‌ریزی برای ارائه بیشتر خدمات فعلی مرکز و کسب منابع مالی، انطباق و ایجاد هماهنگی بین خدمات مرکز با استانداردهای سازمان جهانی GS1، از دیگر اموری است که می‌بایست در حوزه توانمندی‌های مرکز تعریف و دنبال شود. [2]

مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران هم اکنون بر اساس واحد مرکزی در تهران و 40 شبکه نمایندگی در استان‌های مختلف استوار شده است و خدمات خود را از طریق نمایندگی‌های خود در استان‌های مختلف ارائه می‌نماید.

از جمله زیرساخت‌های کلیدی و مهم این مرکز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سامانه عضویت متقاضیان در ایران کد و GS1
• سامانه تخصیص کد ملی و کد GTIN[2] به محصولات
• سامانه کدینگ سازمانی
• سامانه مشترکین اطلاعاتی
• مراکز داده (سرورهای نگهداری اطلاعات)
• سامانه تخصیص کد مکان GLN[3]

2.1 چالش‌های پیشروی

برای توسعه استانداردهای کدگذاری اقلام و جاری‌سازی خدمات GS1 در کشور موانع و چالش‌های مختلفی وجود دارد. این چالش‌ها را می‌توان در دو حوزه تحلیل و بررسی نمود. [2]

الف) مسائل و مشکلات درونی مرکز

بر اساس قواعد سازمان جهانی GS1، مراکز تابعه می‌بایست توسط کاربران استانداردها و بارکدها (اعضای بزرگ مرکز بالاخص تولیدکنندگان محصولات FMCG^[4] و فروشگاه‌های زنجیره‌ای و شرکت‌های پخش) اداره شود. این موضوع در سراسر دوره فعالیت مرکز GS1 ایران موردتوجه قرار نگرفته و کاربران استانداردها و بارکدهای GS1 در مدیریت مرکز GS1 نقشی ندارند. این مسئله باعث شده است که (طبق ارزیابی شرکت‌ها و بنگاه‌های کاربر استانداردها در ایران) اکثر قریب به‌اتفاق کاربران اصلی استانداردهای شناسایی و مدیریت زنجیره‌تأمین، شناخت درستی از این استانداردها و نقشی که در بهبود کارایی و شفافیت زنجیره‌تأمین بازی می‌کنند؛  نداشته باشند.

به طور خلاصه مشکلات ساختاری مرکز GS1 ایران را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• فقدان تعامل و ارتباط مستمر مرکز GS1 ایران با اتحادیه‌های صنفی
• عدم حضور کاربران استانداردها در ساختار مدیریتی مرکز
• عدم جذب نمایندگی‌های قوی و فعال
• ضعف فرهنگ­سازی برای ترویج و استفاده از راهکارهای مبتنی بر کدینگ

ب) مسائل و مشکلات بیرونی مرکز

طبیعتاً مرکز با مشکلاتی در خارج از سازمان نیز روبرو است مسائلی که از عدم آگاهی و منفعت‌طلبی ناشی می‌گردند. تعدادی از این مشکلات عبارت‌اند از [2]

الف) ایجاد بانک‌های موازی

بسیاری از سازمان‌ها و حتی نهادهای دولتی هم‌اینک نیاز به سیستم شناسایی و ردیابی را درک کرده و بدون توجه به ظرفیت‌های موجود در کشور و تجارب جهانی اقدام به شناسایی و ردیابی می‌کنند که علی‌رغم صرف زمان و هزینه‌های گزاف به علت جزیره‌ای بودن اقدام دستاوردی ندارد.

ب) مشکلات ساختاری زنجیره­‌های تأمین کشور

زمانی که از مدیریت زنجیره‌تأمین  صحبت می‌کنیم، در واقع به توسعه محصول، تهیه و تأمین کالاها و مواد، تولید کالاهای باکیفیت و لجستیک محصول می‌پردازیم. زنجیره‌تأمین می‌تواند قلب تپنده یک صنعت باشد و در مقیاس‌های مختلف، تأثیر شگرفی را بر بهبود فرایندهای کسب‌وکار بگذارد.

ارتباط عناصر زنجیره‌تأمین می‌تواند منجر به کارایی  و یکپارچگی زنجیره‌تأمین شود. یکی از مشکلات کسب‌وکار در کشور عدم شکل‌گیری زنجیره‌تأمین به‌صورت منسجم در اکثر صنایع و کسب‌وکارها است. این موضوع باعث می‌شود که روابط بین طرف‌های حاضر در زنجیره‌تأمین شکل نگرفته و درنتیجه تبادل اطلاعات بین  آن‌ها دچار آشفتگی شود. طبیعی است که در چنین شرایطی مطرح‌نمودن موضوع کدینگ یکپارچه جزو اولویت‌های سازمان‌ها نخواهد بود.

ج) مشکلات و راهکارهای نظام توزيع

کانال‌هاى توزيع در واقع پل‌هاى ارتباطى بين توليد و مصرف هستند. يک نظام توزيع متناسب و بهينه بايد بتواند کالا را در زمان و به قيمت و شرايط مناسب در اختيار مصرف‌کننده قرار دهد. توزيع را نمى‌توان به‌عنوان يک پديده مستقل نگاه کرد، نداشتن برنامه اقتصادى مدون، بى‌ثباتى نظام پولى و عدم سياست جذب پول‌هاى سرگردان، کمبود مواد اوليه به‌منظور توليد و بیکارى باعث ايجاد بخش‌هاى زائد سلف‌خرى و افزايش قيمت‌ها مى‌گردد. براى طراحى سيستم توزيع علاوه بر اصلاح عوامل فوق بايد شرکت‌هاى پخش سراسرى ايجاد شود. در حال حاضر شرکت‌هاى پخش در سه گروه غذائى و داروئى و تخصصى فعاليت مى‌نمايند. سيزده شرکت پخش فعال در کشور وجود دارد که شش شرکت در زمينه مواد غذائى و دارو فعاليت مى‌کنند. شرکت‌هاى پخش به دليل مکانيزه بودن به‌راحتى مى‌توانند اطلاعات لازم را ارائه دهند و کاربر خدمات مرکز خواهند بود؛ اما دلالان و عمده‌فروشان هرگز قادر به انجام اين کار نيستند.

2. تحلیل SWOT شکاف­های شناسایی شده و ارائه راهبردهایی برای پر کردن آن‌ها

در بخش 7 چالش‌های پیش روی مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران برای توسعه استانداردها و راهکارهای GS1 و دیگر خدمات تسهیلگر فرایندها در حوزه‌های مختلف کشور تبیین گردید. برای غلبه بر این چالش‌ها و همچنین بهره‌گیری از فرصت‌های محیطی برای رشد و تعالی سازمان‌ها نیاز است از استراتژی‌های مناسبی بهره برد. یکی از متدولوژی‌های دستیابی به استراتژی مناسب در این زمینه استفاده از تحلیل نقاط قوت/ ضعف و فرصت‌ها/تهدیدها یا همان تحلیل SWOT^[5] است.

1.2 تحلیل SWOT مرکز GS1 ایران

الف) نقاط قوت درونی (S)

• دارابودن سامانه‌های مناسب برای کدگذاری اقلام
• وجود شبکه نمایندگی‌ها در تمامی استان‌های کشور
• وجود تعداد اعضای بسیار زیاد در رشته‌های صنعتی مختلف
• نمایندگی انحصاری سازمان جهانی GS1 در کشور
• منابع درآمدی مناسب

ب) نقاط ضعف درونی (W)

• عدم حضور کاربران استانداردها در ساختار مدیریتی مرکز
• نبود برخی از خدمات مهم GS1 – که لازمه استقرار کامل استانداردها در زنجیره‌تأمین است – در سبد خدماتی مرکز
• عدم جذب نمایندگی‌های قوی و فعال (هم اکنون اکثر قاطع نمایندگی‌های مرکز تنها نقش کارگزار خدمات مرکز را بر عهده داشته و فاقد خلاقیت و توانمندی برای طراحی و ارائه راهکارهای مبتنی بر استانداردها و شناسه‌های GS1 و رفع نیاز حوزه‌های صنعتی مختلف هستند.)
• به‌روز نبودن اطلاعات زیرساختی استانداردهای GS1 به زبان فارسی که می‌بایست توسط مرکز GS1 ایران فراهم و بارگذاری شود.
• نقش اتاق‌های بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در مرکز کم‌رنگ است.
• نداشتن دیتاپول سازگار با استانداردهای GS1

ج) فرصت‌های بیرونی (O)

• حمایت نهادهای سیاست‌گذار و حاکمیتی از ایجاد شفافیت در زنجیره‌های تأمین
• توجه نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل، سازمان جهانی گمرکات، سازمان بهداشت جهانی و غیره به استانداردهای GS1
• داشتن اختیارات و اعتبار سازمان جهانی GS1
• بازارهای بالفعل متعدد در رشته‌های صنعتی گوناگون مانند: حوزه بهداشت و درمان، کالاهای عمومی (General Merchandise)، پوشاک و غیره
• امکان مشارکت در برنامه‌های توسعه‌ای سازمان GS1 بین‌الملل و مطرح‌نمودن خود به‌عنوان یک سازمان شناخته شده جهانی
• امکان عضویت و صدور کد برای تولیدکنندگان برخی از کشورهای همسایه
• رشد استفاده از روش‌های تجارت و کسب‌وکار الکترونیکی در حوزه صنعت و بازرگانی
• مطابق مصوبه سال 1395 بانک داده ایران کد، به عنوان یکی از 12 بانک اطلاعاتی مرجع نهادهای دولتی تعیین شده است.

د) تهدیدهای بیرونی (T)

• نگاه غیرتخصصی (سیاسی) به مدیریت مرکز (هیئت‌مدیره و مدیریت مرکز با تغییر دولت‌ها دچار تغییر می‌شود.)
• مدعی بودن برخی از سازمان‌های دولتی برای تصدی شناسه‌گذاری کالاها و خدمات در حوزه‌های خاص مانند: بهداشت و درمان، کشاورزی و امور دام، گمرک و غیره
• احتمال تعلیق یا لغو عضویت ایران در سازمان جهانی GS1 درنتیجه عدم رعایت اصول GS1 که در آئین نامه اجرایی این سازمان آمده است.
• شفاف و روشن نبودن مزایا و فواید استفاده از خدمات مرکز GS1 ایران برای اکثر صاحبان کسب‌وکار و عدم تمایل  آن‌ها برای به‌کارگیری شناسه‌ها و راهکارهای GS1
• قیمت خدمات مرکز فراتر از انتظارات و توان مالی اکثر صاحبان کسب‌وکارهای کوچک و متوسط است.

2.2 راهبرد­های پیشنهادی برای غلبه بر چالش­های پیشروی مرکز

پس از شناخت نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای پیشروی مرکز GS1 ایران در بخش قبل، در این بخش از گزارش به ارائه راهبردهای پیشنهادی برای غلبه بر چالش­های پیشروی مرکز GS1 ایران و توسعه استانداردها و راهکارهای GS1 در کشور پرداخته می‌شود.

3. جمع‌بندی و تعیین نقش راهبردها و توصیه‌های سیاستی

مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران باید زیرساخت‏های موردنیاز برای استقرار استانداردها و مدل­های مشارکت و نقش‌آفرینی هر یک از بازیگران را فراهم و ابلاغ نماید. به طور مشخص، برای هر یک از انواع بنگاه‌های حاضر در زنجیره‌‏های تأمین، نوع مناسب از پیش‌‏شماره شرکتی را با هزینة انعطاف‏پذیر تعیین کند. برای بنگاه‌های بزرگ که در سطح فراتر از قلمرو ایران فعالیت می‏کنند، پیش‌‏شماره با سرآغاز 626 و برای بنگاه‌هایی که صرفا در چهارچوب مرزهای کشور فعالیت دارند و با بنگاه‌های خارج از ایران تعامل و دادوستد کالایی و یا اطلاعاتی ندارند، پیش‌‏شماره با سرآغاز 200 تا 299 تخصیص دهد و بخشی از ظرفیت این حوزه را برای کاربردهای داخلی مؤسسات و شرکت‌ها آزاد گذاشته و به صورت رسمی ابلاغ نماید. [2]

در کل توصیه می‌شود که باتوجه‌به نتایج تحقیق اقدامات زیر انجام شوند:

1.3 مسیرهای تبلیغاتی موثر برای دستبابی به سهم بازار با توجه به محصولات مرکز

باتوجه‌به تحلیل و بررسی‏های انجام شده توسط شرکت مشاور و آنچه در فصول قبل آمده است، مسیرهای تبلیغاتی زیر برای دستیابی به سهم بیشتر بازار برای مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات پیشنهاد می‏‌شود: [2]

• تقویت بانک­های اطلاعاتی و افزایش کیفیت خدمات مرکز (کیفیت بهترین تبلیغ برای هر کالا یا خدمت است!)
• توسعه روش‏های مختلف و کم‌هزینه برای عضویت اشخاص (حقیقی و حقوقی)
• درنظرگرفتن تخفیف‏های مؤثر برای صاحبان کسب‌وکارهای کوچک و متوسط
• انجام اقدامات لازم در راستای تحقق برنامه برندسازی جهانی GS1 (GS1 Global Branding)
• گره‌زدن خدمات مرکز با برخی از فرایندهای مهم بین کسب‌وکارها و سازمان‌های دولتی مانند سازمان امور مالیاتی در دریافت آمار معاملات فصلی از تمام کسب‌وکارها، ارائه وام‌های تولیدی و صادراتی و غیره.
• ایجاد یک کارگاه زنجیره‌تأمین زنده برای نمایش به مشتریان بالقوه
• شرکت در نمایشگاه‏های تخصصی هر حوزه کالایی و تبلیغ پکیج خدمات مرکز برای دارندگان کسب‌وکار. به‌عنوان‌مثال: شرکت در نمایشگاه مواد غذایی، نمایشگاه پوشاک
• تبلیغات از طریق شبکه‌های اجتماعی
• تبلیغات از طریق اینفلوئنسر مارکتینگ

در خصوص تأثیرگذاری این روش‌های تبلیغاتی باید عنوان کرد که تبلیغات و اطلاع‌رسانی در تمام گونه‏ها و خدمات بدون استثنا، بسیار ضروری بوده و طبق بررسی‌هایی که تیم پروژه انجام داده است، تقریباً هیچ یک از خدمت گیرندگان بالقوه و بالفعل راهکارها و خدمات مرکز با این خدمات و مزایا و بهبودهایی که برای آن‌ها ایجاد می‌کند، آشنایی کافی ندارند. بر همین مبنا، شناساندن دقیق مرکز و ارتباط آن با سازمان جهانی GS1 و خدمات و راهکارهای استاندارد و فراگیر آن امری حیاتی است. در این راستا تقویت روزافزون توان کارشناسی و دانش کارکنان مرکز از اهمیت بیشتری برخوردار است.

مرکز باید از طریق تبیین ارزش‌افزوده خدمات و راهکارهایش برای مشتریان و مشارکت‌دادن کاربران در توسعه و جاری‌سازی راهکارها از طریق سازوکار GSMP[6] و تکمیل کاربرگ‌های ارزش پیشنهادی [7]نفوذ خود را در بازارهای هدف دنبال کند. تهیه بروشورهای صحیح، دقیق و باکیفیت، حضور در نمایشگاه‌های تخصصی و تبلیغ در نشریات تخصصی متعلق به انجمن‌های صنفی هم از اهمیت بالای برخوردار است.

2.3 ایجاد ارزش‌افزوده

یکی از نکات مهم که در این پژوهش موردتوجه قرار گرفته ارائه ارزش‌افزوده برای محصولات مرکز است. ارزش­های پیشنهادی (value proposition) که از طریق ارائه خدمات مرکز ملی شماره‌گذاری کالا برای هر یک از گونه‌های  سازمان‌های می‌تواند ایجاد شود به شرح جدول 6 خلاصه می‌شود: [2]

3.3 اقدامات اولویت‌دار‏ مرکز

اولویت اقدامات مرکز برای گسترش استفاده از خدمات، استانداردها و راهکارهای مربوطه جهت پاسخ به نیاز حوزه‏های عملیاتی و صنایع مختلف کشور و مدیریت بهینه اطلاعات در زنجیره‌تأمین به شرح زیر است: [2]

گام اول: در این مطالعه «نیازسنجی شرکت‌ها و سازمان‌ها و واحدهای کسب‏وکار» صورت‌گرفته است و خطوط کلی و راهنما برای توسعه بازار محصولات مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران و نحوه ارتباط با هر یک از 9 گونه سازمان موجود در کشور روشن شده است. بنابراین برای طراحی برنامه‏‌های توسعه بازار مبتنی بر نیاز کاربران، طرح مطالعاتی حاضر باید به عنوان مبنای اقدامات، در هیات مدیره مرکز بررسی، تصویب و ابلاغ شود.

گام دوم: خروجی­های این طرح توسط کارشناسان و متخصصان مرکز یا نمایندگی‏ها و SPهای مرکز مطالعه و برای هر یک از گونه‌های 9 گانه برنامه‌‏های کاربردی از آن استخراج گردد.

گام سوم: در تعاملاتی که با برخی از نمایندگی‏های مرکز انجام شد، علاوه بر وجود گلایه‏‌ها و نارضایتی‏‌ها از نحوه تعامل مدیریت اسبق مرکز با نمایندگی‏ها و ضعف نرم‏افزارهایی که اخیراً ارائه شده است، پیشنهادهای قابل‌توجه نیز ارائه می‏گردید. برای بهبود روابط و تقویت تعاملات بین مرکز و نمایندگی‏ها و استقرار چرخه بهبود مستمر (PDCA) در این حوزه، طراحی و استقرار یک سازوکار چابک و مؤثر برای هم‌اندیشی و هم‌افزایی ضرورت دارد.

گام چهارم: برخی خطاهای آشکار و کم‌کاری‌ها درگذشته سبب بروز انحرافات و مغایرت‌های بزرگ در ارائه خدمات مرکز و عدم درک آن‌ها توسط کاربران شده است. دو نمونه‏ی اصلی از این موارد، درج توأمان دو بارکد بر روی برخی کالاها (بارکد GS1-13 و بارکد ایران‏کد) و همچنین ناخوانا بودن تعدادی از بارکدهای چاپ شده بر روی کالاها است. برای آگاه‏سازی، کاهش و حذف این موارد باید سازوکار مناسب توسط مرکز تعبیه و اجرایی شود.

گام پنجم: هم‌اینک مرکز دارای یکی از مجرب‌ترین و متخصص‌ترین کادرهای پرسنلی در ایران در زمینه شناسایی و کدگذاری است. حفظ و تقویت سطح توان تخصصی و فنی این کارکنان بسیار ضروری است. در این راستا آموزش مستمر کارکنان باید موردتوجه قرار گیرد. همچنین ادامه جذب توان تخصصی می‌تواند در قالب شرکت‌های توانمند و تخصصی که SP[12] مرکز باشند (فراتر از نقش نمایندگی‏های کنونی را بر عهده بگیرند) رخ دهد. این SPها می‏توانند در هر حوزه فعالیت مرکز و مرتبط با هر یک از 9 گانه‌های مشتریان بالقوه و بالفعل مرکز، فعال باشند.

گام ششم: مطالعه مستمر استانداردهای GS1 و بالاخص سند GS1 GENERAL SPECIFICATION[13] توسط گروه‏های تخصصی و SPهای مرکز یک الزام قطعی و همیشگی است که باید موردتوجه قرار گیرد. همچنین مطالعه دستاوردهای کشورهای پیشرو و MOهای GS1 مانند آمریکا، استرالیا، ژاپن، مالزی، ترکیه، روسیه، انگلیس، آلمان و غیره را مطالعه نموده و طی برنامه‏هایی وضعیت استقرار استانداردها را در مقایسه با  آن‌ها بهبود دهد.

گام هفتم: تشکیل گروه‏های مشترک با اتحادیه‏های صنفی برای تعریف مسائل اولویت‏دار آن‌ها و طراحی راه‏حل مبتنی بر قالب Value Proposition و همچنین GSMP ضرورت اساسی و فوری است که باید به تفکیک گروه‏های 9 گانه مورد توجه قرار گیرد.

گام هشتم: استقرار و ارتقای زیرساخت‏های لازم برای گسترش استانداردهای GS1 از پیش‏نیازهای اساسی است که تاکنون فقط بخش کوچکی از آن انجام شده است. از جمله مدل تخصیص پیش‏شماره به‌صورت انعطاف‏پذیر و با بهره‏گیری از ظرفیت پیش‏شماره 2 برای «گستره ملی» و پیش‏شماره 04 برای قلمروهای «درون بنگاهی».

گام نهم: تشکیل دیتاپول حوزه‏های تخصصی اولویت‏دار که شامل خرده‏فروشان و تأمین‏کنندگان کالاهای FMCG و کالاهای عمومی و داروها و اقلام مراقبتی و بهداشتی شود بر مبنای دیتامدل GS1 یک ضرورت فوری و بسیار اساسی است که به‌مرورزمان باید تکمیل شده و توسعه یابد و به کشورهای منطقه هم ارائه گردد.

گام دهم: طراحی و استقرار مدل تبادل داده‌ها بین شرکای حاضر در زنجیره‌تأمین بر اساس استانداردهای GS1 و به طور مشخص XML[14] و eCOM[15] یک ضرورت است که باید با مشارکت شرکت‌های نرم‏افزاری که برنامه‏های کاربردی به کاربران ارائه می‌کنند، پیگیری شود.

گام یازدهم: در حوزه شناسایی یکتای جهانی اموال و استقرار برنامه‌های کاربردی IoT[16] مرکز  برای تمام سازمان‌ها و مؤسسات دولتی و عمومی مانند شهرداری‏ها، سازمان‌های راهداری، نیروگاه‏ها، شرکت‌های آب و فاضلاب، راه‏آهن، بنادر، خودروسازها، شرکت‌های ساختمانی، شرکت‌های فولادسازی و معدنی، شرکت‌های مس و آلومینیوم، شرکت‌های صنعتی، مراکز مخابراتی، شرکت‌های نفت و گاز و پتروشیمی و غیره، راه‏حل تخصیص شناسه، تولید و الصاق تگ و خدمات دیتا (مانند دیتاسنتر) ارائه نماید.

گام دوازدهم: مرکز باید از طریق فعالیت‌های ترویجی و آگاه‏سازی باکیفیت در میان گروه‏های 9 گانه و با مشارکت اتحادیه‏ها و نهادهای ذیربط نسبت به تبیین مفهوم «زنجیره‏ی تأمین باز» و ضرورت و مزایای بکارگیری استانداردهای شناسایی و تبادل الکترونیکی داده‏ها بین طرفین حاضر در هر زنجیره‏ی تأمین اقدام نماید. از این طریق به شکل‏گیری و منسجم نمودن زنجیره‏های تأمین در کشور و استقرار چرخه PDCA[17] در سطح هر یک از زنجیره‏های تأمین مدد رساند. در این راستا، حضور تخصصی در تمام نمایشگاه‏های ملی و استانی توصیه می‏شود.

گام سیزدهم: مرکز باید نقشه راهی برای عضو نمودن «تمام» سازمان‌ها، شرکت‌ها، ادارات، نهادها، بنگاه‌ها، واحدهای کسب‏وکار و نهادهای اجتماعی در سیستم‏های خود طراحی و ترسیم کند. مدل عضویت باید با هزینه‏های منعطف و حتی بدون هزینه، امکان عضویت تمامی موجودیت‏ها را فراهم سازد.

گام چهاردهم: مرکز باید به‌صورت مداوم به رصد نمودن برنامه‏‌ها و سیاست‏های کلان کشور پرداخته و در حوزه‏‌هایی که استانداردها و راهکارها و خدمات مرکز به تسهیل جاری‏‌سازی آن‌ها کمک می‏کند، پیشنهاد بدهد و با سماجت پیگیری کند. یکی از موارد می‏تواند برنامه صندوق‏های مکانیزه و پایانه‏‌های فروشگاهی و یا ارسال فهرست معاملات فصلی به سازمان امور مالیاتی باشد. همچنین مرکز باید در طراحی و پیشبرد هر برنامه توسعه بازار، مبتنی بر استانداردهای GS1 عمل نموده و قبل از ابلاغ و اجرای برنامه‏، پیش‏نیازها و الزامات آن را مشخص و تأمین نماید.

4.3 توصیه‌های سیاستی به‌منظور رفع موانع و مشکلات کنونی مرکز

مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران می­بایست، ضمن شناسایی مسائل، موانع و مشکلات موجود در مسیر توسعه خدمات خود، اقدامات مؤثری برای رفع این موانع انجام دهد. این اقدامات می‌تواند تصویب مقررات پشتیبان، تقویت توانمندی‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و غیره باشد. در جدول 7 اهم موانع و مشکلات کنونی مرکز و در جدول 8 توصیه های سیاستی پیشنهادی آمده است.

4. نتیجه‌گیری:

متناسب با موانع شناسایی شده و نتایج حاصل از پژوهش، توصیه‌های سیاستی به شرح جدول 8 ارائه می‌گردد.

نتایج پژوهش حاضر بیانگر آن است که بارکدهای نامناسب و ناخوانای موجود و سیستم جامع ردیابی محصولات بالاترین اولویت را در نیازهای شناسایی شده داشته‌اند همچنین سازوکار مدیریت اطلاعات محصولات، تبادل الکترونیکی داده‌ها با طرف‌های تجاری، بارکدهای فروشگاهی و مبارزه با جعل و قاچاق کالا در اولویت‌های بعدی نیازهای ذی‌نفعان قرار دارند؛ لذا انجام اقدامات زیر از سوی مرکز ضروری است:

• ارائه Barcode Verification
• ترویج و ارائه کدهای شناسه مرکز (ایرانکد، GTIN، GLN، SSCC[18] و غیره) و سریال ردیابی
• ارائه وب‌سرویس و دسترسی‌های تعریف شده از بانک اطلاعاتی مرکز و اتصال آن به بانک‌های دیگر مانند بانک اطلاعات ثبت شرکت‌ها
• راهکارهای مدیریت زنجیره‌تأمین GS1 مانند ردیابی و مبارزه با قاچاق و جعل کالا و ارز

هم چنین مرکز نباید به ارائه خدمات بسنده کرده و نسبت به کاربردهای کدهای شناسه بی‌توجه باشد؛ بلکه هم‌زمان با ارائه خدمات، باید ارزش‌های زیر را برای کاربران و ذی‌نفعان خود ارائه کرده و توسعه دهد:

• منبع‌یابی
• ارائه اطلاعات جهت حذف واسطه‌ها و ایجاد صرفه‌‏جویی حداکثری در هزینه‌های خرید
• ارائه داده‏های باکیفیت در سیستم‏های سازمانی به‌عنوان‌مثال سیستم حسابداری و ERP
• مکانیزه‌کردن فرایندها و بهبود فرآیندهای لجستیکی و ایجاد Cross-Docking
• تجدید ارزیابی دارایی‌ها و شناسایی اموال اختصاصی و برگشتنی
• مدیریت مجوزها، اسناد، فاکتورها و مدارک
• ابلاغ سریع سیاست‌ها و تغییرات محصول و ایجاد زبان دقيق و بی‌ابهام ارتباطي
• اخذ بازخورد و کنترل اجرای قوانین
• ایجاد شناسنامه و کاتالوگ محصولات

باتوجه‌به یافته‌های پژوهش مرکز باید نهادهای نظارتی و سازمان بهداشت و درمان را برای ترویج و ارائه خدمات در اولویت قرار دهد همچنین بر فعالیت‌های فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به‌منظور ترویج خدمات مرکز برای مصرف‌کنندگان نهایی تمرکز کند. به‌عنوان‌مثال استفاده از قابلیت الگوهای اجتماعی (اینفلوئنسرها) در معرفی کاربردهای GTIN در اصالت لوازم آرایشی بهداشتی، البسه و منشأ و مبدأ مواد غذایی کاربران نهایی را به استفاده از بارکد تشویق می‌کند که خود نوعی ایجاد ارزش‌افزوده برای دارندگان این بارکدهاست.

---

[1]  سازمان جهانی استاندارد (GS1) نهادی بین‌المللی، غیرانتفاعی و غیر دولتی، متشکل از بیش از ۱۱۵ کشور عضو می‌باشد. هیأت مدیره و گردانندگان اصلی این سازمان، نام‌های تجاری معتبر دنیا و کشورهای عضو آن هستند که به صورت چرخشی جا‌به‌جا می‌شوند این سازمان روش‌های استاندارد را به‌منظور تسهیل تجارت ارائه کرده است. استانداردهای این سازمان در سه دسته شناسایی ارکان زنجیره تامین، ثبت به صورت حامل داده و به اشتراک گذاری داده‌ها هم‌اکنون در بیش از 150 کشور جهان مبنای سیستم‌های اطلاعاتی می‌باشد. این سازمان برای شناسایی هر یک از ارکان زنجیره تامین کلید شناسایی ارائه کرده است.

[2] Global Trade Item Number

[3] Global Location Number

[4] Fast Moving Consumer Goods

[5]  آنالیز SWOT، روشی تحلیلی برای دسته بندی عوامل مهم درونی و بیرونی اثرگذار بر سازمان و راهبردها و آینده‎‌های ممکن و شناسایی توانایی‎ها، کاستی‌ها، فرصت‎ها و تهدیدها است.

[6] Global Standards Management Process

[7] Value Preposition

[8] Smal & Medium Enterprise

[9] Enterprise Resource Planning

[10] انبار عبوری یا همانcross dock یک گره میانی در زنجیره تامین است که موجب کاهش هزینه های انبارداری و نگهداری کالا می شود

[11] Healthcare

[12]  یک شریک کاری که در ارائه راهکار همکاری می­کند و مخفف Solution Partners یا Solution Provider است.

[13]  این سند توسط مرکز در اختیار علاقه‌­مندان قرار می­گیرد.

[14] XML نوعی زبان نشانه‌گذاری است که شامل مجموعه قواعدی است که به کمک آن می‌توان یک سند رایانه‌ای را کدبندی کرد.

[15] electronic COMMERCE

[16] Internet of Things یا Internet of Objects

[17] Plan–Do–Check–Act

[18] Serial Shipping Container Code

---

5. مراجع

1. غلام‌زاده، احمد، “طبقه‌بندي و کدگذاري کالا”، دانشگاه امام حسين (ع)،1377
2. پژوهش میدانی و کتابخانه‌ای مرکز تحت عنوان ” نیازسنجی حوزه‌های عملیاتی و صنایع مختلف کشور در خصوص خدمات و توانمندی‌های مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران به‌منظور مدیریت بهینه اطلاعات در زنجیره‌تأمین”  سال 1401