معرفی شناسه کالا

داریوش نقیبی-فصلنامه شماره 49( تابستان 1402)

چکیده

شناسه رهگیری کالا یا شناسه کالا که به آن بارکد نیز گفته می‌شود، نوعی شناسنامه کالاست و کالای قاچاق را از کالای غیر قاچاق مجزا می‌کند. در واقع شناسه کالا جزو عناصر توصیفی کالا محسوب می‌شود که مشخصات کیفی محصول را توصیف می‌کند. در سال‌‌های گذشته به دلیل افزایش قاچاق کالا و سوءاستفاده از کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای، آیین‌نامه ماده ۱۳ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، داشتن شناسه کالا را الزامی کرد. براین‌اساس ترخیص و دریافت کالا، حمل و تحویل آن و هرگونه فعالیت تجاری با کالا در ایران، تنها با داشتن شناسه کالا امکان‌پذیر است. به این منظور سامانه شناسه کالا با هدف مدیریت شناسه‌ی کالاها راه‌اندازی شد. این امر سبب شد تا پایگاه‌داده جامعی از مشخصات کالاهایی که در زنجیره تجارت کشور مبادله می‌شوند تشکیل شود و امکان مدیریت تجارت رسمی فراهم شود. به‌طوری‌که در این سامانه امکان درخواست و صدور شناسه کالا و امکان استعلام شناسه وجود دارد. در این مقاله با مزایا و معایب شناسه کالا، انواع شناسه کالا، نحوه دریافت شناسه کالا و مسائل مرتبط آشنا خواهید شد.

1.       شناسه کالا  چیست؟

شناسه کالا، به کد یا عدد منحصربه‌فردی گفته می‌شود که جهت شناسایی کالا یا محصول توسط فروشنده، توزیع یا تولیدکننده مشخص می‌شود. شناسه محصول، اطلاعاتی از جمله کد دسته‌بندی، شماره‌سریال، کد محصول و کد بارکد را در خود جای داده است. مورد مصرف تمامی این شناسه‌های 13 رقمی، جهت ردیابی و مدیریت کالاها و محصولات در زمان فروش، توزیع و تولید بوده و به کمک آن می‌توان کالای قاچاق را از غیر قاچاق تمیز داد. مثلاٌ، به طور معمول، کدهای بارکد در صنعت خرده‌فروشی بر روی بسته‌بندی کالاها دیده می‌شود و از طریق اسکن‌کردن آن می‌توانید به کلیه اطلاعات از جمله مشخصات فنی، قیمت و نام آن دسترسی داشته باشید. بعلاوه، از شماره سریال کالا در شماری از صنایع تحت عنوان شناسه منحصربه‌فرد یاد می‌گردد. به‌این‌ترتیب، امکان ردیابی محصولات و شناسایی خرابی‌ها و مشکلات آن‌ها فراهم می‌شود. در نتیجه، شناسه محصول، شیوهای جهت ردیابی و شناسایی کالاها و محصولات در انواع فرآیندها از تولید تا فروش بوده و نقش بسیار مؤثری را در ردیابی محصول، کنترل موجودی کالاها و بهبود کارایی آنها ایفا می‌کند .باتوجه‌به قوانین و مقررات، همچنین توافقات صورت‌گرفته با وزارت امور اقتصاد و دارایی، مرجع تعیین و ارائه شناسه کالا و خدمات در اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان سازمان وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت) است.

• شناسه کالای عمومی از طریق فایل اکسل stuffid.tax.gov.ir  قابل‌شناسایی است.
• شناسه کالای اختصاصی از طریق سامانه ntsw.ir قابل‌پیگیری است.
• شناسه خدمات عمومی و اختصاصی نیز از طریق سامانه  portal.gs1-ir.org  قابل‌شناسایی است.

شناسه کالا به مجموعه‌ای از ویژگی‌های ماهیتی کالا اشاره دارد که شامل نام کالا، جنس آن، مدل و نام تجاری آن است. با ثبت بخش‌های توصیفی در سامانه شناسه کالا توسط کاربر یا صاحب کالا، این شناسه به کالای مربوطه اختصاص داده می‌شود. این شناسه یا کد به‌عنوان زبان مشترک و عامل شناسایی کالا در زنجیره تجاری کشور است و موضوعی بسیار مهم در زنجیره تأمین محسوب می‌شود.

شناسه کالا می‌تواند شناسه داخلی باشد که به‌وسیله سامانه شناسه کالا به آن کالای مربوطه اختصاص‌داده‌شده است یا شناسه معتبر بین‌المللی مانند شناسه GTIN باشد، درهرصورت، استفاده از این شناسه به‌عنوان کد شناسایی کالا بسیار مهم است و با استعلام آن از طریق سامانه شناسه کالا، اطلاعات مربوط به شناسنامه کالا برای شخص استعلام کننده در دسترس قرار می‌گیرد.

یکی از اصلی‌ترین ارکان صدور صورت‌حساب الکترونیکی در سامانه مودیان، شناسه کالا و خدمات است. بر اساس فراخوان اجباری سازمان مالیاتی، کلیه اشخاص حقوقی به‌استثنای برخی گروه‌های خاص، از تاریخ اول دی‌ماه ۱۴۰۱ مشمول ثبت نام در سامانه مودیان و صدور صورت‌حساب الکترونیکی شده‌اند.

باتوجه‌به اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و لزوم ثبت فاکتورها در سامانه مؤدیان مالیاتی، یکی از الزامات صدور صورت‌حساب الکترونیکی، دریافت شناسه کالا و خدمات و استفاده از آن است. بر اساس قوانین، مقررات و همچنین توافقات با وزارت امور اقتصاد و دارایی و وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان مسئول کدگذاری کالا و خدمات کشور، مؤدیان مالیاتی موظف‌اند از طریق روش‌هایی که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود، نسبت به اخذ شناسه کالا و خدمت خود اقدام کرده و از آن در صورت‌حساب‌های الکترونیکی استفاده نمایند.

2.      انواع شناسه کالا

شناسه اصالت کالا انواع مختلفی دارد که هر کدام برای دسته‌بندی خاصی از محصولات به کار می‌روند. از جمله انواع شناسه کالا می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• شناسه اصالت کالا

این شناسه که اصالت کالا را نشان می‌دهد توسط شرکت صاحب پروانه صادر می‌شود و بر روی کالا درج می‌گردد. با استعلام شناسه کالا اطلاعاتی مبنی بر اصالت آن کالا بر روی صفحه ظاهر می‌شود. این شناسه مبتنی بر نظام جامع طبقه‌بندی کالاست و در سامانه شناسه کالا به‌منظور ایجاد برداشت مشترک از هر قلم کالا، به‌صورت رمزینه (بارکد) و یا نظایر آن بر روی کالا نصب یا درج می‌گردد. به هر شناسنامه کالا یک شناسه کالای یکتا (شناسه داخلی) تخصیص می‌یابد.

• شناسه IVC[1]

این شناسه توسط سامانه سازمان دامپزشکی کشور برای کالاهایی که مصارف حیوانی و گیاهی دارند صادر می‌شود و بر روی کالا درج می‌گردد. در خصوص مجوز تولید و صادر و واردکردن محصولات دامپزشکی شناسه‌هایی تحت عنوان IVC روی این محصولات از سمت سامانه سازمان دامپزشکی ایران درج می‌شود. این شناسه به گروه‌های کالایی دارو، افزودنی‌ها و مکمل‌ها، مواد اولیه و جانبی، ملزومات و تجهیزات دامپزشکی، فرآورده‌های بهداشتی، فرآورده‌های زیستی (بیولوژی)، سموم دامپزشکی و داروهای گیاهی و طبیعی که مصارف حیوانی دارند، تخصیص می‌یابد.

• شناسه GTIN[2]

این شناسه، یک شناسه بین‌المللی است که توسط سازمان جهانی GS1 ارائه می‌شود. بازرگانان برای دریافت این شناسه در ایران باید به مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات مراجعه کنند.

سازمان GSI یک سازمان بین‌المللی است که شناسه GTIN را ارائه می‌کند. این شناسه در بیش از 110 کشور دنیا بر روی کالاها درج می‌شود. این شناسه به طور معمول حاوی 8 الی 13 رقم است. اما در ایران با 14 رقم روی محصولات درج می‌شود. شناسه GTIN در ایران با پیش‌شماره 626 شروع شده و کمپانی و سازنده محصول نیز در سایت جهانی GSI باید سالانه آن را شارژ کند.

• شناسه IMEL[3]

شناسه Imel مخصوص محصولات و کالاهایی است که سیم‌کارت دارند یا با استفاده از شبکه ارتباطات سیار خدمات ارائه می‌دهند. این شناسه توسط تولیدکننده بر روی تجهیزات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری درج می‌گردد. برای مثال در روی جعبه اصلی تمامی گوشی‌های هوشمند قانونی و غیر قاچاق این کد درج می‌شود که برای هر محصول متفاوت است. بسیاری از شرکت‌های معتبر تولیدکننده محصولات الکترونیکی و برقی از این شناسه در کالاهای خود استفاده می‌کنند.

• شناسه IRC[4]

این شناسه مخصوص داروها و محصولاتی است که به حوزه سلامت و پزشکی تعلق دارند. هر کدام از فراورده‌های پزشکی که این شناسه را داشته باشند به معنای این است که از طرف وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی تأییدیه دریافت کرده‌اند.  سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جمهوری اسلامی شناسه Irc را صادر می‌کنند.

• شناسه [5]VIN

این نوع از شناسه کالا انحصاراً در صنعت خودروسازی استفاده شده و دربرگیرنده کلیه اطلاعات مربوط به یک خودرو است. شناسه VIN یک کد 17 کاراکتری است که از رقم و حروف تشکیل شده است. در سامانه شناسه کالا باید 11 رقم اول آن وارد شود. اهمیت درج این شناسه روی خودرو زمانی مشخص می‌شود که خودروی موردنظر از سوی شرکت سازنده به کارخانه ارسال می‌شود تا تغییراتی روی آن انجام شود. همچنین این شناسه در مواقع سرقت خودروها کاربرد بسیار ویژه‌ای دارد.

3.      نحوه دریافت شناسه کالا از سامانه جامع تجارت کالا

1.3 معرفی سامانه جامع تجارت ایران

این سامانه باهدف مدیریت شناسه کالاها راه‌اندازی شده است. پایگاه‌داده جامعی از مشخصات کالاهایی که در زنجیره تجارت کشور مبادله می‌شود، و امکان مدیریت تجارت رسمی را فراهم می‌نماید. این سامانه، برای تولید، تخصیص و مدیریت کد ۱۳ رقمی و مرتبط کردن آن‌ با شناسنامه کالا در سراسر زنجیره تأمین است؛ این سامانه فرآیندهای درخواست و صدور شناسه کالا را در بر عهده گرفته و می‌تواند برای سامانه‌های مرتبط، امکان استعلام را فراهم کند. هدف از راه‌اندازی این سامانه، جمع‌آوری و استفاده سیستمی از اطلاعات کالا و ایجاد زبان مشترک و قابل‌درک برای تمام سامانه‌های تجاری در خصوص کالاهای معامله‌ای است که از راه این سامانه به‌صورت متمرکز و استاندارد و با مشارکت ذی‌نفعان اصلی صورت می‌گیرد.

2.3 نحوه دریافت شناسه کالا از سامانه جامع تجارت کالا

برای ثبت شناسنامه و دریافت شناسه کالا، ابتدا در سامانه جامع تجارت ایران (ntsw.ir) ثبت‌نام و صلاحیت خود اعم از شرکت، کارت بازرگانی، شناسه صنفی و هرگونه مجوز تولید یا واردات را احراز نمایید؛ سپس با نام کاربری و رمز عبور دریافتی از سامانه جامع تجارت ایران وارد سامانه شناسه کالا (ntsw.ir) شوید.

دقت کنید که باتوجه‌به صلاحیت‌های شما (شناسه صنفی، کارت بازرگانی، شناسه شرکت و …) در سامانه جامع تجارت، دسترسی شما به ثبت کالای تولیدی، وارداتی و یا هر دو باز می‌شود.

از جمله موارد بسیار مهمی در دریافت شناسه کالا باید به آن اشاره شود روند دریافت این شناسه و انواع آن است. فرایند دریافت شناسه کالا تنها از طریق سامانه رسمی شناسه کالا امکان‌پذیر است. مراحل دریافت شناسه کالا از این سایت به ترتیب در ادامه معرفی شده است.

1. در ابتدا باید سامانه تجارت ایران را جستجو کرده و سپس در صفحه اصلی این سایت در سمت چپ نام کاربری و رمز عبور خود را وارد کنید.
2. بعد از ورود به سایت لازم است تا نقش خود را در ارتباط با ثبت کالا تعیین کنید. اگر شناسه صنفی دارید پس باید گزینه شناسه صنفی را انتخاب کنید. همچنین اگر اقدام به دریافت کارت بازرگانی کرده‌اید باید گزینه کارت بازرگانی را انتخاب کنید.
3. بعد از انجام کارهای بالا باید از سمت راست روی عبارت فهرست کالاهای وارداتی کلیک کنید. بعد از ورود به این بخش باید گزینه ثبت کالای جدید را انتخاب کنید.
4. پس از انتخاب گزینه ثبت کالای جدید وارد صفحه جدید شده و در این صفحه باید نوع کالای خود را انتخاب کنید.
5. در فیلد بالایی باید شناسه بین‌المللی GTIN را وارد کنید. البته برای دریافت این نوع شناسه حتماً باید از قبل به مرکز ملی شماره‌گذاری کالا بروید.
6. بعد از انجام مرحله پنجم، حالا باید فیلدهای اجباری که به کالا مربوط هستند را تکمیل کنید.
7. بعد از تکمیل اطلاعات ضروری در صورت دلخواه می‌توانید اطلاعات مربوط به مستندات کالا را وارد کنید. اما آخرین مرحله دریافت شناسه کالا است که در این مرحله باید اطلاعات نمایش‌داده‌شده را تأیید کنید. بعد از تأیید و ثبت شناسه کالا ایجاد شده و ثبت می‌شود.

3.3 ثبت کالای تولیدی

ثبت کالای تولیدی مختص تولیدکنندگان بوده و تنها ایشان اجازه اخذ شناسه کالاهای تولید داخل کشور را دارند. برای این کار، پس از ورود به سامانه، گزینه «ثبت کالای تولیدی» را انتخاب نمایید. پس از باز شدن صفحه، گزینه ثبت کالای جدید را انتخاب کنید.

در صفحه جدید، گروه‌های کالایی مختلف را مشاهده می‌نمایید. پیش از انتخاب گروه کالا جهت ثبت شناسنامه و اخذ شناسه کالامورد نظر خود، باید صلاحیت مرتبط با آن کالا را انتخاب کنید. برای نمونه ممکن است شما، در رشته فعالیت‌های مختلف، شناسه صنفی داشته باشید. دقت کنید که شناسه صنفی متناظر با کالای موردنظر خود را در این مرحله انتخاب نمایید.

پس از انتخاب گروه کالای موردنظر وارد مراحل ثبت شناسنامه کالا می‌شوید. درصورتی‌که برای کالای تولیدی خود، شناسه GTIN دریافت کرده‌اید می‌توانید با اظهار این شناسه، آن را به‌عنوان شناسه کالا ثبت نمایید. در غیر این صورت گزینه کالای فاقد شناسه را انتخاب و وارد مرحله بعدی شوید. ممکن است در برخی کالاها، دریافت  GTIN  برای تولیدکنندگان اجباری باشد که در این صورت امکان ثبت کالای فاقد شناسه GTIN  در گروه موردنظر وجود نخواهد داشت. جهت دریافت GTIN می‌توانید به مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات مراجعه نمایید.

در مرحله بعد جایگاه کالای خود را در طبقه‌بندی‌های ملی کالا و خدمات (ایران کد)،[6]HS ،[7]ISIC  و CPC[8] مشخص می‌کنید. در نظر داشته باشید که دسته‌بندی کالا، همان طبقه‌بندی ملی ایران کد بوده، HS  برای ثبت سفارش واردات و ترخیص کالا از گمرک و ISIC هم برای مشخص‌کردن نوع فعالیت اقتصادی کاربرد دارد. لطفاً در انتخاب آن‌ها دقت کنید. CPC نیز تنها طبقه‌بندی اختیاری است که می‌توانید از آن عبور کنید. این امکان نیز وجود دارد که با تایپ بخشی از کلمه موردنظر، در طبقه‌بندی‌ها جستجو نمود.بعد از انتخاب طبقه‌بندی‌ها، وارد مرحله تکمیل فیلدهای توصیفی کالا می‌شوید. ممکن است در کالاهای مختلف، فیلدهای توصیفی متفاوت باشند. فیلدهای توصیفی، می‌توانند اجباری و یا اختیاری باشند.  با انتخاب مقادیر فیلدهای توصیفی، شرح تجاری کالا به‌صورت خودکار کامل می‌شود.در مرحله بعد اگر برای کالا، فیلدهای توصیفی اختیاری وجود داشته باشد، به کاربر نمایش‌داده‌شده و کاربر می‌تواند آن‌ها را پرکرده و یا از آن‌ها عبور کند. در نهایت شناسه کالا به‌صورت بارکد نمایش‌داده‌شده و می‌توانید آن را دانلود نمایید. لازم به ذکر است درصورتی‌که شناسه GTIN در ابتدا ثبت شده باشد، بارکد همان GTIN خواهد بود.

4.3 ثبت کالای وارداتی

 ثبت کالای وارداتی، مشابه کالای تولیدی است با این تفاوت که واردکننده، ثبت‌کننده کالا است؛ لذا باید پس از ورود به سامانه، گزینه «ثبت کالای وارداتی» را انتخاب و مراحل بعدی را مشابه مراحل ثبت کالای تولیدی طی نمایید. در خصوص کالای وارداتی، فرد ثبت‌کننده اهمیت ندارد. بدین معنا که شناسه کالا به ازاء واردکننده تغییر نمی‌کند. درحالی‌که در ثبت کالای تولیدی، شناسه کالا به ازاء تولیدکننده تغییر می‌یابد؛ بنابراین در کالاهای وارداتی، کالا فقط یک‌بار ثبت شده و واردکنندگان از همان شناسه کالای ثبت شده استفاده می‌کنند.

لازم به ذکر است، کاربران همیشه می‌توانند در صفحه اول سامانه، از بخش جستجوی کالا، به جستجوی کالاهای ثبت شده بپردازند و درصورتی‌که شناسنامه کالای ثبت شده، با مشخصات موردنظر ایشان مطابقت داشته باشد، کالا را در بخش «کالاهای انتخاب شده» ذخیره کرده و در صورت لزوم برای استفاده بعدی در دسترس داشته باشند.

• مراحل دریافت شناسه کالا در یک نگاه

5.      نتیجه‌گیری

امروزه شاهد آن هستیم که  سیستم اطلاعاتی در مورد مسائل گوناگونی دارای یکپارچگی می‌شود و در این حالت دسترسی فوری به کل اطلاعات در زمینه‌های مختلف بسیار زیاد می‌شود. به‌عنوان‌مثال سامانه کدگذاری یک امر واجب در مورد زنجیره تأمین است باید در این مسیر برای شفاف‌سازی اطلاعاتی باید اطلاعات کاملی دریافت شود؛ مثلاً در سامانه شناسه کالا  و سامانه‌ها وابسته به آن تمام اطلاعات جانبی دریافت می‌گردد و به‌راحتی مدیریت این طرح عظیم راحت‌تر و با سرعت بیشتری انجام می‌شود و نتیجه همه این فعالیت‌ها ایجاد یک آمار دقیق و صرفه‌جویی اقتصادی است. هر مساله‌ای که در مسیر تولید و یا واردات صورت بگیرد با سرعت هر چه بیشتر بررسی و رفع خواهد شد.

واقعیت این است که روش تشخیص اصالت کالا با بارکد تنها روش موجود نیست. اما روشی است که رواج بسیار یافته است و علاقه‌مندان و طرف‌داران زیادی مخصوصاً در میان نسل جوان دارد. با استفاده از این روش می‌توان به‌سهولت و بسیار سریع اطلاعات لازم در مورد کالای موردنظر را به دست آورده و از سلامت و اصالت آن اطمینان حاصل کرد. به‌هرحال فرقی نمی‌کند عمل استعلام اصالت کالا با بارکد انجام می‌گیرد و یا با روش‌های دیگر. مهم آن است که توجه داشته باشید این کار حتماً قبل از مصرف محصول موردنظر انجام بگیرد. ضمناً به این نکته هم دقت داشته باشید که اگر برچسب کالای موردنظر دچار پارگی، خراشیدگی و یا هر نوع اشکالی بود، باید آن را لیبل اصالت مخدوش محسوب کرده و مراتب را به سازمان‌های مسئول انتقال داد. به‌این‌ترتیب وضعیت محصول موردنظر بررسی شده، در صورت وجود هرگونه ایراد و اشکال و عدم وجود مجوز، از توزیع بیشتر آن در بازار جلوگیری خواهد شد. همچنین یادتان باشد اگر میان اطلاعاتی که به‌وسیله استعلام اصالت کالا با بارکد به دست آورده‌اید و اطلاعاتی که بر روی برچسب اصالت کالا وجود دارد، مغایرت و تفاوتی وجود داشته باشد، باید حتماً آن را به مسئولان مربوطه اطلاع داد.

6.      مراجع

• https://nncgs1.com
• https://fa.wikipedia.org/wiki/سامانه شناسه کالا
• https://ptd-co.com/goods-code/
• https://gtg.ir/commodity-id
• https://label-esalat.com/اصالت کالا با بارکد
• https://www.nadipack.com/blog/what-is-the-product-id/
• https://hesabdar.app/id-of-goods-and-services/

---

[1] Iran Veterinary Code

[2] Global Trade Item Number

[3] International Mobile Equipment Identity

[4] Iran registration code

[5]Vehicle Identification Number

[6] Harmonized System Code

[7] International Standard Industrial Classification

[8] Centeral Product Classification