نوآوری دیجیتالی از طریق GS1 در زنجیره تامین مواد غذایی

مهران لامعی– تابستان 1401

چکیده
تحول دیجیتال در وحله اول یک چالش فردی و انسانی است که موفقیت و تحقق آن در گرو فرهنگ، استعداد و مهارتهای دیجیتال است و در سطوح بعدی مجموعهای از اقدامات سازمانی جهت به‌کارگیری تکنولوژی نوین دیجیتال محسوب میشود. برای پشتیبانی از رشد و تحول دیجیتال و ارائه داده‌های موردنیاز صنعت و مصرف‌کنندگان، سازمان GS1 بر ساده‌سازی شناسایی، تأیید و اشتراک‌گذاری داده‌ها برای صاحبان برند، خرده‌فروشان و سایر مصرفکنندگان داده‌های محصول متمرکز شده است. چشم‌انداز و هدف سازمان این است که اطمینان حاصل شود هر محصول، مکان و موجودیت در همه‌جا دارای شناسه منحصربه‌فرد و ویژگیهای اطلاعاتی قابل‌ارائه است که طبق استانداردهای GS1 مشخص شده است. همچنین این اطلاعات در سطح جهان توسط زنجیره‌های تأمین و شرکای تجاری در دنیای دیجیتالی و فیزیکی قابل اشتراک‌گذاری و قابل تأیید، و برای مصرف‌کنندگان قابل‌اعتماد باشد. مصرف‌کنندگان میخواهند نسبت به محصولی که خریداری یا خدماتی که دریافت میکنند اطلاعات و آگاهی کافی داشته باشند. برای تقویت اعتماد و آگاهی مصرف‌کنندگان، سازمان GS1 در صدد است که اطلاعات بیشتر، مطمئن‌تر، و دقیق‌تر، و با شفافیت بیشتری در مورد کالا و خدمات توسط مکانیزم‌های نوین و هوشمند به اشتراک گذارد تا چالشهای اصلی در مورد شناسایی و ردیابی کالا برای صنایع و حوزههای تحت پوشش سازمان، از جمله صنعت مواد غذایی، را برطرف ساخته و کارایی فرآیندها را افزایش دهد.

1. خدمات مواد غذایی
   فناوری با سرعت سرسام‌آوری در حال پیشرفت است و صنایع با به‌کارگیری فناوری و پیشرفت‌های جدید در اتصال دیجیتال، اتوماسیون، هوش مصنوعی، کوچک‌سازی و شخصی‌سازی، رشد میکنند و شکوفا می‌شوند. خدمات مواد غذایی به‌عنوان یک صنعت به‌شدت رقابتی و با سرمایهگذاری عظیم، با سرعتی سریع در حال حرکت رو به جلو است.
   این بخش بطور متداوم در حال تکامل و در آستانه گسترش است و هر کسب‌وکار، مؤسسه یا شرکتی را در بر میگیرد که به نحوی مسئول تهیه مواد غذایی خارج از خانه است. این بازار گسترده شامل تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و سایر شرکتهای خدماتی می‌شود که همگی موظف به افزایش شفافیت، کارایی و ایمنی مواد غذایی و برآورد نیازهای مقرراتی نظارتی در زنجیره تأمین آن میباشند. زنجیره تأمین خدمات غذایی، پیچیده، پویا و مبتنی بر مصرف‌کننده است، اما این فرآیند با کمک استانداردهای GS1 ساده‌تر می‌شود. سازمان GS1 کاربران را قادر می‌سازد تا از یک زبان مشترک استفاده کنند، اطلاعات قابل‌اعتماد را به اشتراک گذارند، کالاها را ردیابی نمایند و امکان برقراری ارتباط بین شرکای تجاری در زنجیره های تأمین را فراهم کند که در نهایت به نفع مصرف‌کنندگان و آنهایی خواهد بود که می‌خواهند اطلاعات کافی در مورد محصولی که خریداری میکنند، داشته باشند. به نظر کارشناسان، نوآوری و تحول دیجیتال در خدمات مواد غذایی به‌زودی اتفاق خواهد افتاد. سازمان GS1 به تولیدکنندگان و ذی‌نفعان مواد غذایی کمک خواهد کرد تا این تحول را با سهولت هر چه بیشتر بپذیرند. دو عامل اصلی که ذی‌نفعان مواد غذایی باید در همان ابتدا به آن بپردازند، جمع‌آوری داده‌های تولید و توانایی به‌کارگیری ساده و کارآمد آن داده‌ها برای بهبود ایمنی و ردیابی و ردگیری مواد غذایی و عملکرد زنجیره تأمین است.
2. سيستم رديابي و ردگیری
   امنيت محصولات و قابليت رديابی آنان در بخش‌های مواد غذایی، بهداشتی، صنعتی، كشاورزی و خدماتی از ضرورت‌های انكارناپذير جهان امروز است. طرح‌های ابتكاري متعددی از انواع مختلف رديابی و ردگيری كاربردی در زنجيرة تأمین محصولات معرفی شده‌اند كه در حال فعاليت هستند.

سيستم GS1 به دليل توانایش برای ارائه شناسائی منحصر بفرد جهاني اقلام تجاری، واحدهای پشتيبانی، طرفهای تجاری اختصاصاً برای استفاده در اين زمينه‌ها طراحي شده است. از ديدگاه يك مديريت اطلاعات، اجرای يك سيستم قابل رديابي در يك زنجيرة تأمین مستلزم همكاری سيستماتيك همه طرفهای تجاری درگير در گردش فيزيكی مواد، كالای نيمه‌ساخته و كالاي نهائی با گردش اطلاعات مربوط به آنها خواهد بود. اين امر نيازمند يك ديدگاه همه‌جانبه به زنجيرة تأمین است كه مدل و سيستم GS1 توانسته است بهترين نتيجه را ارائه و يك زبان مشترك تجاری را ايجاد نمايد. دسترسي جهانی به آن و پذيرش همگاني توسط مصرف‌كنندگان، شرکت‌های بازرگانی و دولتها با پاسخ مناسبی كه به نيازمنديهای آنها براي قابليت رديابي مي‌دهد، موقعيت منحصر بفردی را براي اين سيستم مهيا نموده است.
علاوه بر توسعه قابليت بين‌المللی GS1 براي كمك به كاربران سيستم، اصول كليدی قابليت رديابی تعريف و شبكه اجرائی آن به فن‌آوريها و ابزارهای مناسب تجهيز و مرتبط گرديده است. شكل زير نمودار آن ارتباط است:

3. اصول سیستم قابليت رديابي و ردگیری

• شناسائی منحصربه‌فرد:
  هر محصولی كه نيازمند رديابی و ردگيری باشد، بايد به طور منحصربه‌فردی مورد شناسائی قرار گيرد. شناسه‌های منحصر بفرد و جهانی GS1 كليدهايي هستند كه دستيابی به‌تمامی اطلاعات قابل‌دسترسی دربارة تاريخ توليد، كاربرد، موقعيت مكانی و اطلاعات متنوع ديگری را امكان‌پذير می نمايند.
• شناسائی موقعيتهای مكاني شـنـاسائی منحصربه‌فرد مـكـانها بـا تـخصـيص يــــك شماره جهانی مکان یا GLN¹ بـــــرای هر مكان و موجوديت عملياتی تضمين می‌گردد.
• شناسائی اقلام تجاری:
  شـناسائـی منحصربه‌فرد محصول بـا تخصـيص يـــك شــمــاره جــهـانـی قـلــم تــجــاری یا ²GTIN برای هـر محصـول تضـمين می‌گردد. براي امور و اهداف رديابی، اين شماره می‌بایست با يك شماره سريال (شماره توليد) يا يك شماره مجموعه جهت شناسايی آن محصول همراه باشد.
• شناسائي واحدهاي توليدي:
  قابليـت رديـابـی هر واحد توليدی (اقلام مصرفی مانند تلویزیون، كامپيوتر) با تخصيص يك شـمـاره جـهـانی قـلـم تــجاری (GTIN) و شـمـاره سريال (شماره توليد) هـر واحد تـضـمين مـی‌گردد.
• شناسائي قطعات / مجموعه‌ها:
  قابليت رديابی قطعه / مجموعه با تخصيص يـك شماره جهانی قلم تـجـاری(GTIN) و شماره قطعه / مـجـمـوعـه (Lot/Batch Number) برای هـر مـحـصول تضمين می‌گردد.
• شناسائی گروه و سلسله مختلف محصول:
  يـك GTIN می‌تواند به هـر يك از سه سطح گروه محصول اختصاص داده شود كه عبارت‌اند از: واحد مصرفي، واحد تجاری و پالت. در خصوص پالت صرفاً زماني كه در زنجيرة تأمین قـيمت‌گذاری شده، سـفارش داده شود يـا فـاكـتـور صادر گردد GTIN اخـتـصـاص می‌يـابد. بـه بـيان ديـگر اگـر پـالت به‌عنوان يك واحـد تجاری در نظر گرفته شود شـمـاره GTIN به پالت اختصاص می‌يابد.
• شناسائی واحدهای پشتيبانی (پالت‌ها):
  شـناسائي و قابليت رديابی پالت‌ها با تخصيص يك ”شماره سريال كانتينرهاي حمل‌ونقل“ (SSCC3) تـضـمـيـن مي‌گردد. هر پالت صرف‌نظر از نوع آن (مخلوط يـا يكسان) بـايـد توسط يـك شماره اختصاصی SSCC از طرف مـنـبـع اصـلی آن همراه باشد.
  يـك SSCC جديد ‌بايد هر زمانی كـه يـك پالت جـديـد (واحد پشتيبانی) ايجاد می‎‌گردد، اختصاص يابد.
• ثبت و ضبط اطلاعات:
  مـحـصولات، گروه‌بندی‌های استاندارد قلم تجاري و پالت‌ها كه با استانداردهای كاربردی GS1 (GTIN، SSCC، شـنـاسـه‌هـای كـاربردی) شـناسائي شده‌انـد می‌بايست با نمادهاي مـرتبـط باركد GS1 كدگذاری ‌شوند.
• مديريت شبكه و ارتباطات رديابي:
  در بيشتر زنجيره‌های تأمین، محصولات بر مبنای گروه توليد كه دستخوش دگرگونی (فرآيندهای توليد) يكسان شده اند و همچنين بر اساس مسير حمل‌ونقل و انبار (فرآيندهاي توزيع)، رديابی و ردگيری می‌شوند. نمودار زير استفاده از استانداردهای GS1 براي شناسائی نشانی‌ها (GLN)، واحدهای لجستيكی و پشتيبانی (SSCC)، مجموع از توليدی (AI 10) و اقلام مصرفی (GTIN) را در يك محيط توليدی نشان می‌دهد.

شکل 1: مدیریت شبکه و ارتباطات ردیابی

بر اساس مدل GS1، مديريت شناسائی در يك محيط توليدی به ترتيب زير انجام می‌شود:
الف‌ـ چندين تأمین‌کننده (GLN1 تا 3) كه پالت‌های مواد اوليه را ارسال می‌كنند (SSCC1 تا 4).
ب ـ مواد اوليه برای فرآيند توليد انبار و يا سفارش دریافت می‌شوند.
ج ـ در محل توليد (GLN 4) واحدهاي مصرفي (GTIN 1) در مجموعه‌های جداگانه توليد می‌گردند. (هر محموله با يك شماره مجموعه توليد مشخص شناسائی می‌گردد).
د ـ در مرحله بسته‌بندی، واحد مصرفي (GTIN 1 شماره سري توليد آن) در واحدهای گروهی استاندارد (GTIN 2) بسته‌بندی می‌شوند.
هـ ـ در دو مرحله بعدی ـ انبارداری و آماده‌سازی برای حمل – پالت‌ها ايجاد شده (5 تا 7 SSCC) و به نشانی مشتری ارسال می‌گردند (5 تا 6 GLN).

• تبادل اطلاعات:
  قابليت رديابی نيازمند پيوند جريان فيزيكی محصولات با جريان اطلاعات دربارة آنها است. برای تضمين استمرار جريان اطلاعات، هر عامل در زنجيرة تأمین بايد قبلاً اطلاعات رديابي براي نقطة بعدی را تعريف و مشخص نموده باشد، تا به‌کارگیری اصول قابليت رديابی و ردگیری برای آن نقطه امكان‌پذير گردد.

استفاده از تبادل الكترونيكي داده يا ⁴EDI براي ارتباط سريع، دقيق و اقتصادی تبادل اطلاعات قابليت رديابی توصيه می‌شود. استانداردهای قابل‌استفاده GS1 در اين زمينه EANCOM و پيامهای GS1-XML ⁵هستند.

• عمليات رديابی (Tracing)
  عمليات رديابی قابليت شناسايی مبدأ يك واحد مشخص يا مجموعه‌ای از اقلام توليدی در زنجيره تأمين با ارجاع به سوابق موجود در مسير بالادستی زنجيره تأمين است. مسير بالادستی به حركت از مرجع (واحد مصرفی در مقطع فروش) به مبدأ (تأمين‌كننده مواد اوليه) گفته می‌شود. واحدها جهت اهدافی از قبيل بازخوانی(recall) و شکایات رديابی می‌شوند.

شکل 2: عملیات ردیابی‌در مزرعه

• عمليات رهگيری (Tracking)
  عمليات رهگيری قابليت پيگيری و تعقيب مسير حركت يك واحد مشخص و يا مجموعه‌ای از اقلام تجاری يا توليدی ميان شركای در مسير پايين‌دستی زنجيره تأمين است. مسير پايين‌دستی به حركت كالا از مبدأ (تأمين‌كننده مواد اوليه) به مرجع (نقطه بهره‌برداری و فروش) گفته می‌شود.
  اقلام تجاری معمولاً برای دسترسی، مديريت موجودی و اهداف پشتيبانی و لجستيكی رهگيری می‌شوند.

شکل 3: عملیات رهگیری ‌در مزرعه

4. اهميت رديابی در زنجیره تأمین مواد غذايی
سازمان جهانی استاندارد، رديابی را توانايی برای پيگيری تاريخچه و موقعيت هر محصول تولیدشده به‌وسیله ثبت اطلاعات آن محصول تعریف نموده است. اين اطلاعات از اولين مراحل توليد و تهيه مواد اوليه تا زمان رسيدن محصول به دست مصرف‌کننده را در برمی‌گیرد كه به‌تناسب توانايی شرکت‌ها ثبت می‌شود. دستيابی به رديابی در سرتاسر زنجيره تأمين صنايع غذايی بسيار پيچيده است. در اين زمينه ذی‌نفعان و طرف‌های مختلف دست‌اندرکار اين مسئله‌اند كه همگي نيازمند اين هستند كه به اطلاعات قابل‌اطمینان دسترسی داشته باشند. توليدكنندگان، فروشندگان و مصرف‌كنندگان نيازمند توانايي رديابی معكوس و اعتبارسنجی محصولات غذايی و مواد اوليه (خام) به‌کارگرفته‌شده براي توليد مواد غذايی به‌منظور انطباق با قوانين و برآورده نمودن الزامات در زمینه كيفيت مواد غذايي هستند. رديابي تمامي اجزاي مواد غذايی با استفاده از اطلاعات به هنگام و دقيق ما را قادر مي‌سازد تا در جهت کم‌کردن ريسك‌های غذايي و دستيابی به يك پاسخ سريع و مؤثر در مورد حوادث و افزايش قابليت اطمينان محصولات غذايی گام برداريم.
اهميت موضوع تا بدان حد است كه استاندارد بین‌المللی جديدي در زمينه امكان رديابی محصولات غذايی در طول زنجيره غذايی به شماره 22005 توسط سازمان جهانی استاندارد تصويب شد. اساس استاندارد مذكور بر ارائه اصول عمومی و الزامات پايه برای طراحی و اجرای يك سيستم رديابی در طی زنجيره تأمین توليدكنندگان محصولات غذايی استوار است. يك سيستم رديابي قابل‌اعتماد بر پايه فرايندهايی پايه‌گذاری شده است كه ايجاد اطمينان می‌نمايد كه تمامی اطلاعات موردنظر ثبت می‌شود. تمامی اطلاعات ثبت‌شده بايد انعكاس دقيق و شفافی از فرايند توليدی باشد. اين اطلاعات ابزار مفيدي در هر شركت صنايع غذايی محسوب می‌شود. سيستم‌هاي رديابي مواد غذايي می‌تواند به طور كامل كاغذي باشد، اما بسيار زمان‌بر و هزینه‌بر بوده كه باوجود منابع محدود امكان اجرای آن را در شركت‌هاي كوچك و متوسط مشكل ايجاد می‌كند. براي رديابي صحيح در كل زنجيره غذايی، محصولات می‌بايستی به طور يكتا در هر مرحله از مالكيت يا تغييرات آن مشخص شوند. درعین‌حال اين شناسه‌ها بايد به يكديگر متصل باشند.
رديابی مؤثر نياز به استانداردسازی اطلاعات مربوط به هر مرحله از زنجيره توليد دارد. اگر يكي از شركا در زنجيره، مديريت خود را بر اين ارتباطات از دست بدهد، موقعيت شكست در رديابی موردنظر رخ می‌دهد. پيشرفت‌های اخير تكنولوژی، گزينه‌های جديدی را در دسترس قرار داده است كه شامل سيستم‌های پيشرفته دسترسی به اطلاعات بر پايه شناسايی توسط امواج راديويي⁶ و شبكه های حس گر بيسيم ⁷ است. هر يك از فرایندهای زنجيره تأمين غذايی شامل توليد، فرآوری، بسته‌بندی، حمل‌ونقل، توزيع و مانند آن بر روی يك محصول دارای مشخصات منحصربه‌فرد و خاص در سيستم رديابی است. از مواد اوليه تا فروش محصول، نياز است تا اطلاعات بيشتر و بيشتری جمع‌آوری شود و در دسترس قرار گيرد. اطلاعات تكميلي ممكن است. در سال‌های اخير مطالعات زيادي در زمينه سيستم‌های رديابی در صنايع غذايی صورت‌گرفته است. از آن جمله، يك مدل باقابلیت ارجاع به اطلاعات برای رديابی محصولات غذايی در زنجيره تأمين است. يكي از كارهای تحقيقاتی كه در اين زمينه انجام‌شده روش به‌کارگیری مفهوم كم‌ترين تعداد بسته‌ها در سيستم رديابی است. سایر تحقيقات انجام‌شده در اين زمينه معرفی چارچوبی برای مديريت اطلاعات رديابی، در مورد زنجيره تأمين غذاهايی است كه فرايندی بر روی آن‌ها انجام‌ نپذیرفته است. دل مزبور بر اساس زبان XML ⁸نوشته‌شده است. زبان XML یک فناوری است كه به وب‌سرویس‌ها اين امكان را می‌دهد كه با ديگر برنامه‌ها ارتباط داشته باشد، حتی اگر آن برنامه‌ها در زبان‌های مختلف نوشته‌شده و بر روی سیستم‌عامل‌های مختلفی در حال اجرا باشند. همچنين وب‌سرويس‌ها خود توصيف هستند. به اين معنی كه كاری را كه انجام می‌دهند و نحوه استفاده از خودشان را توضيح می‌دهند. در این راستا، دیگر كار تحقيقاتی انجام‌شده بررسی رديابی در زنجيره تأمين ميوه به‌منظور تقويت كنترل رديابی بسته‌ها است. نتيجه اين تحقيق بررسی وجود پتانسيل به‌منظور اجرای يك رديابی مطلوب و بادقت بالا در سيستم‌های تأمين محصولات كشاورزی است كه مي‌تواند تعدادی از ساير اهداف مانند سيستم‌های بازخورد تقویت‌شده برای توليدكنندگان است. تحقيق ديگر در اين زمينه بررسی ميزان تأثیر اطلاعات جغرافيايی از سيستم GIS ⁹ است كه كنترل كيفيت عسل از طريق رديابی دقيق را امكان‌پذير می‌سازد. اين پروژه به‌صورت يك وب‌سایت GIS با کدباز (open source) كه می‌تواند نيازها و مشخصات ماهيتی مربوط به محصول عسل را برآورده می‌سازد، پياده‌سازی شده است.

5. نتیجه‌گیری
سازمان GS1 معتقد است که نوآوری تنها محافظ واقعی در برابر بحران و اختلال است. سلامت مواد غذایی در همه جهان یک موضوع بحرانی و حیاتی می‌باشد. ذینفعان این صنعت می‌بایست جنبه‌های سلامتی مواد غذایی را بشناسند و با به کارگیری فناوریهای نوین در اتوماسیون، هوش مصنوعی و اتصالات دیجیتالی، سلامتی را برای جامعه مصرفی تامین نمایند. یک سيستم رديابی مکانیزه دقیق بايد امكان دستيابی سريع به ‌تمامی جزييات اطلاعاتی تغييرات صورت گرفته در زنجيره مواد غذايی را جهت حذف و یا کاهش ريسك‌های غذايی و خطاهای احتمالی میسر سازد. رديابی مکانیزه و هوشمند اجزای مواد غذایی جامعه مصرفی را قادر می‌سازد تا در جهت تقلیل خطرهای مواد غذايی و دستيابی به يك پاسخ سريع و مؤثر در زمان حوادث و افزايش قابليت اطمينان محصولات غذايی گام بردارد.
با بهره برداری از استانداردهای GS1، تولیدکنندگان مواد غذایی علاوه بر اطمینان از اینکه فعالیت‌های دیجیتالی‌سازی زنجیره تامین و سیستم ردیابی محصولاتشان با استانداردهای جهانی مطابقت دارد، می‌توانند از شفافیت و قابلیت ردیابی محصولات تولید شده، تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر، اتوماسیون بیشتر و کاهش هزینه‌های عملیاتی بهره ببرند. ذینفعان مواد غذایی می‌بایست با مقامات و صنایع برای استفاده از قدرت دیجیتالی شدن همکاری نمایند.

6.منابع

[1] https://www.gs1.org/industries/foodservice
[2] https://www.gs1.org/industries/foodservice/case-studies
[3] https://discover.gs1.org/freshfoods/?locale=GS1GO-British_English–en
[4] https://www.gs1.org/standards/traceability/case-study-library
1 Global Location Number
2 Global Trade Item Number
3 Serial Shipping Container Code
4 Electronic Data Interchange
5 Extensible Markup Language
6 Radio Frequency Identification
7 Wireless Sensor Networks
8 Extensible Markup Language

9 Geographical Information Systems