نقش ایران کد در ساماندهی و بهبود نظام توزيع
فصلنامه شماره 38 (تابستان 1398)
چکیده:
ساماندهی و بهبود فرآیندهای توزیع در کشور بزرگی مانند ایران بسیار حائز اهمیت بوده و می‌تواند منجر به صرفه‌جویی‌هایی مهم و مؤثری در نظام بازرگانی کشور گردد. از همین روی، نظام ملی طبقه‌بندی و خدمات شناسه کالا و خدمات یا همان ایران کد باهدف تسهيل امور تجاري و كمك به ساماندهي نظام توزیع طراحی، ايجاد و در سطح کشور راهاندازی گردیده است. ایران کد این مهم را از طريق ايجاد یک بانک اطلاعاتی مرکزی از اطلاعات‌پایه‌ی كالاها و خدمات و انتشار آن‌ها در پرتال ملي اطلاعرساني كالاها و خدمات عملی می‌نماید. همان‌طور که در معرفی این نظام ذکرشده، ساماندهی نظام توزیع یکی از اهداف کلیدی ایران کد بوده است. در این مقاله ضمن تشریح نظام توزیع و کانال‌ها و عناصر درگیر در آن، سازوکار تأثیرگذاری ایران کد در بهبود نظام توزیع و منافع حاصل از به‌کارگیری آن تشریح می‌گردد.
مقدمه
توزيع به مجموعه هماهنگي از فعاليت‌ها اطلاق مي‌شود که کالا را از منابع توليد به سمت خريداران و مصرف‌کنندگان هدايت مي‌كند و از درجه اهميت خاصي برخوردار است و مديران خريد هيچ‌گاه نبايد از چگونگي و کيفيت توزيع محصول غافل بمانند هرچند اگر به‌ظاهر، مسئوليتي در قبال آن نداشته باشند. در شرايط ایده آل بايد سياست‌هاي کلي توليد و توزيع در سازمان باهم مرتبط و هماهنگ باشند. در مورد بسياري از کالاها، عوامل توزيع شامل عمده‌فروش، خردهفروش، نماينده‌ها، واسطه‌ها، بنکدارها سهم بزرگي از قيمت محصول را به خود اختصاص مي‌دهند و درنتیجه مديران بنگاه‌ها بايد تا حد امکان از سهم عوامل توزيع درب‌های کالا بکاهند.
توزيع صحيح کالا به چگونگي تقسيم صحيح بازار به مناطق مختلف و انتخاب بدون اشتباه بازار هدف وابسته است. بنگاه‌هاي اقتصادي که بنا بر طبيعت خود در پي کسب سود بيشتر و تسخير بازار رقبا هستند، مي‌بايست همواره نسبت به انتخاب عوامل فروش، نمايندگان پخش، فروشندگان مستقيم و همه عناصري که به‌عنوان رابط ميان مصرف‌کننده نهايي و توليدکننده واقع‌شده‌اند، توجه و دقت لازم را جهت تضمين موفقيت بنگاه در امر توزيع داشته باشند.
2- سازمان‌هاي مستقل توزيع کالا
اين سازمان‌ها را مي‌توان به دو دسته کلي تقسيم كرد که وجوه افتراق آن‌ها تنها در طرف تجاري (فروش) آن‌ها و نه در ميزان فروش آن‌ها است. اين دو دسته عبارت‌اند از: عمده‌فروشي‌ها و خرده‌فروشي‌ها.
- عمده‌فروشي‌ها: عمده‌فروش شخص حقيقي يا حقوقي است که کالاهاي توليدي يک واحد توليدي را با حجم زياد خريداري نموده و آن را با تغيير شکل و يا بدون تغيير و در حجم کمتر به خرده‌فروشي‌ها مي‌فروشد. آنچه يک عمده‌فروش معتبر براي موفقيت ملزم به انجام آن‌ها است به‌قرار زير است:
- خریدوفروش: خريد اجناس مناسب جهت مشتريان خود و فروش با شرايط قابل‌قبول براي آن‌ها
- حمل‌ونقل: از انبار عمده‌فروشي به خرده‌فروشي
- انبارداري: به دو نوع ممکن است، ابتدا انبارداري کالاهايي که به مقداري زياد خریداری‌شده تا به مقادير کمتر به فروش رسيده و تمام شود و نوع ديگر، نگهداري كالاهايي مانند محصولات كشاورزي از زمان توليد تا مصرف (تا یک سال) مي‌باشد.
- مواجهه با خطرها: دو نوع خطر احتمالي عبارت‌اند از خطرهاي ناشي از تغيير قيمت‌ها و غيرقابل استفاده شدن کالاها و ديگر، خطرهاي غیرمنتظره نظير آتش‌سوزي و فساد کالاها
- دسترسي به اطلاعات بازار: جمع‌آوري اطلاعات درباره فروش حال و آينده خرده‌فروشان و تصميم‌گيري در مورد مقدار، نوع سفارشات و موجودي انبار
- درجه‌بندي کالاها: جور کردن اجناس و درجه‌بندي كردن آن‌ها جهت ارضاي احتياجات خرده‌فروشان.
مديريت عمده‌فروشي به تقسیم‌کار در عمده‌فروشي با توجه به حجم کار و دايره فعاليت متفاوت آن اطلاق مي‌شود. مؤسسات بزرگ عمده‌فروشی معمولاً داراي قسمت‌های زير هستند:
- خريد: مهم‌ترین وظيفه عمده‌فروش است که فروش را تسهيل مي‌کند. علاوه بر آن، کنترل موجودي انبار و تبليغات از وظايف اين قسمت به شمار مي‌آيد.
- انبارداري: شامل وظايف تحويل گرفتن کالا، کنترل حساب موجودي کالا، بسته‌بندي و حمل مي‌باشد.
- فروش: شامل وظايفي نظير اداره فروشندگان، فروش در محل کار، فعاليت ترويج و پيشبرد فروش و مطالعه بازار است.
- مالي و اداری: وظايف اعطاي اعتبار، وصول مطالبات، صندوقداري، حسابداري و حسابرسي، جمع‌آوري آمار و اطلاعات انجام امور اداري را به عهده دارد.
انواع معمول عمده‌فروشی‌ها در ايران عبارت‌اند از:
- بازار: بازار سرپوشيده در کليه شهرهاي ايران از واسطه‌هاي بازرگاني خاصي تشکیل‌شده است که علاوه بر عمده‌فروشي، به خرده‌فروشي هم اشتغال دارند. يکي از مشخصات بازار، قرار گرفتن تمامي فروشندگان اقلام مشابه در کنار يکديگر است به‌نحوی‌که دسترسي سريع‌تر به فروشندگان بازار هدف را ميسر مي‌نمايد.
- وارد‌کنندگان: بازرگاناني هستند که کالاهاي ساخت ساير کشورها را به کشور وارد كرده و به خرده‌فروشان يا توليدکنندگان ديگر مي‌فروشند.
- نمايندگان فروش: ازآنجاکه بيشتر توليدکنندگان قادر به تأسيس مراکز فروش در شهرستان‌هاي کشور نيستند، لذا نمايندگاني را براي فروش محصولات خود در نظر مي‌گيرند و فروش را به يکي از تجار محلي واگذار مي‌كنند تا آن‌ها با سرمايه خود کالا را از کارخانه دريافت و با اراده خود به فروش برسانند.
- کميسيونرها: اين دسته از عمده‌فروشان بدون قبول مالکيت جنس، آن را براي خريدار به فروشنده سفارش مي‌دهند. کالا مستقيماً براي خريدار ارسال مي‌شود و کميسيونرها نيز بخشي از قيمت را به‌صورت کميسيون دريافت مي‌دارند.
- صادرکنندگان: کالا را خريداري و پس از بسته‌بندي مناسب براي بازرگانان ساير کشورها ارسال مي‌نمايند.
- خرده‌فروشي‌ها:خردهفروش،شخصيحقيقيياحقوقي است که با مصرف‌کننده نهايي ارتباط مستقيم دارد، کالا را از عمده‌فروش دريافت كرده و معمولاً آن را بدون تغيير شکل به مصرف‌کنندگان نهايي مي‌فروشد و در جريان دادوستد نيز بيشترين سهم از سود عوامل توزيع را به خود اختصاص ميدهد. خردهفروش با توجه به اطلاعاتي که از بازار و صفات فيزيکي و شيميايي کالاهايي که توليدکنندگان و خريداران محدودي داشته و در فروشگاه‌هاي اختصاصي عرضه مي‌شوند (با حضور در محل فروش) مي‌تواند سهم به سزايي در پيشبرد فروش کالا و ترغيب مصرف‌کننده و متقاعد نمودن وي ايفا کند.
3- عناصر شبکه توزيع
يک شبکه توزيع معمولاً از اجزاي زير براي ارسال مواد و محصولات در طول زنجيره عرضه استفاده مي‌کند.
- عمده‌فروشي‌ها
- خرده‌فروشي‌ها
- نمايندگان انحصاري:
به دليل مشکلات توزيع و عدم امکان مديريت و دادوستد با گروه کثيري از عمده‌فروشي‌ها، بسياري از توليدکنندگان اقدام به تقسيم بازار به چند منطقه جغرافيايي و يا چندين گروه مصرف‌کننده نموده و کالاهاي توليدي را از طريق آن‌ها توزيع مي‌كند. اين نمايندگان عامل انحصاري توزيع در محدوده تعیین‌شده خود بوده و عناصر عمده‌فروشي تنها با آن‌ها در ارتباط مي‌باشند. اين نمايندگان معمولاً بر روي کالاهاي چند توليدکننده بزرگ فعاليت مي‌کنند و در مورد شرايط فروش و قيمت دخالتي نداشته و تسهيلات مالي براي خريداران (عمده‌فروشي‌ها) ايجاد نمي‌کنند و با تحقيقات بازاريابي خود در طراحي‌‌ها و تغيير شکل محصول از جانب توليدکنندگان دخالت دارند.
- خريداران متشکل يا سازماني:
سازمان‌هاي متشکل خريداران يا اتحاديه‌هاي خريداران و تعاوني‌هاي صنفي و صنعتي، اقلام موردنیاز صنف يا صنعت خود را در حجم زياد و به‌طور مستقيم (به‌صورت کالاهاي واسطه که در توليد کالاهاي صنعتي به کار مي‌روند) از توليدکننده خريداري و بين اعضاي سازمان خود توزيع مي‌كنند. به‌عبارتی‌دیگر، در اين‌گونه موارد مصرف‌کننده نهايي وجود ندارد.
- ساير عناصر شبکه توزيع خرده‌فروشي
5-1) فروشگاه‌هاي بزرگ:
اين فروشگاه‌ها به قسمت‌هاي مختلفي درفروش يا عرضه کالا يا خدمت خاصي تقسیم‌شده‌اند. به دليل گسترش شهرها، دوري مسافت‌ها، مشکلات خريداران از نقاط مختلف و بهبود و شيوع استفاده از وسيله نقليه عمومي، اين فروشگاه‌ها توسعه زيادي يافته‌اند.
5-2) فروش از طريق پست:
مبناي اصلي اين روش توزيع،وجود قوانين لازم و کافي، اعتمادبه‌نفس مصرف‌کننده، اعتمادبه‌نفس فروشنده و تکامل سيستم پستي است. اين بنگاه‌ها از طريق رسانه‌هاي همگاني يا دفترچه‌هاي مخصوص، اطلاعات مربوط به کالاهايشان را در اختيار خريداران قرار مي‌دهند و در قبال دريافت چک، بهاي آن را براي خريدار ارسال مي‌نمايند.
5-3) فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي:
فروشگاه‌هايي هستند که با استفاده از مزيت خريد کلان و تخفيف، انبار مشترک، وسايل حمل‌ونقل مشترک، تبليغات مشترک و امکان گردش پرسنل در نقاط مختلف شهري و روستايي تأسیس‌شده و بيشترين حجم دادوستد در سطح خرده‌فروشي را دارا هستند.
5-4) سوپر مارکت:
در اين روش چون مشتري شخصاً مي‌تواند از ميان رديف‌هاي منظم و قفسه‌هاي چيده شده عبور کرده و خود به انتخاب کالايي که مايل است بپردازد، انگيزه خريد در مشتري ايجاد و تقويت مي‌گردد.
5-5) مراکز خريد:
به مجموعه‌اي از فروشگاه‌هاي مستقل خرده‌فروشي مرکز خريد گويند. فلسفه وجودي آن نيز وجود مشکلات تردد، دوري از مراکز زندگي و وجود شهرهاي اقماري از شهرهاي بزرگ‌تر و مراکز اصلي دادوستد و لزوم صرفه‌جویی در وقت و انرژي و هزينه مي‌باشد.
5-6) دستگاه‌های خودکار:
كه با دريافت وجه محصولات محدودي را در اندازه كم در اختيار خريدار قرار مي‌دهند.
4- کانال‌های توزيع
توزيع شامل کليه عواملي است که از توليد کالا توسط يک توليدکننده تا محل قابل‌دسترسی مصرف‌کننده را در برمی‌گیرد و کانال‌های توزيع شامل تمام بخش‌هاي توليدکننده و مصرف‌کننده و کليه افراد و سازمان‌هايي است که وسيله‌اي را براي انتقال مالکيت از توليدکننده به مصرف‌کننده فراهم مي‌آورند. کانال‌های توزيع عوامل زير را موردمطالعه قرار مي‌دهند.
- اطلاعات: جمع‌آوري و توزيع اطلاعات، بررسي بازار مصرف فعلي، بالقوه، رقبا و همه بازيگران محيط بازرگاني
- ترويج و تبليغ: طراحي و اجرا و توزيع همه اطلاعات ترغيب‌کننده در مورد کالا به‌منظور جذب مصرف‌کننده
- مذاکره: سعي دررسیدن به توافق در خصوص قيمت و ساير شرايط به‌منظور تغيير مالکيت کالا
- سفارشات: مبادله اطلاعات و تصميم به خريد از طرف اعضاي کانال توزيع
- امور مالي: به دست آوردن يا تأمین اعتبار مالي جهت تأمین موجودي در رده‌هاي مختلف کانال توزيع
- ريسک‌پذيري: پذيرش ميزاني از ريسک از طرف اعضاء در رده‌هاي مختلف کانال‌های توزيع
- کنترل پرداخت‌ها:کنترل پرداخت‌هاي خريداران از طريق بانک‌ها يا سازمان‌هاي مالي
- تغيير مالکيت: از توليدکننده به ديگران
توليدکننده بايد شناخت کاملي از واسطه‌هاي توزيع در بازار داشته باشد و توزيع خود را در بازار بر اساس حداقل واسطه و درنتیجه ارزان‌ترين هزينه به انجام برساند. لذا، ازلحاظ تعداد واسطه‌ها، توزيع ممکن است به‌صورت وسيع (مثل سيگار) يا انحصاري (مثل اتومبيل) يا حد بين اين‌ها pp[96توزيع برگزيده ناميده میشود و با انتخاب چند خردهفروش و عمده‌فروش و اطمينان دادن به آن‌ها در اين خصوص که تنها ايشان فروشنده کالا باشند) انجام شود. خواست خريداران شامل تحويل به‌موقع، ارضاي خواسته‌هاي ضروري و فوري، صحيح و سالم بودن کالا، قبول برگشتي‌هاي معيوب و جایگزین سازی آن و داشتن موجودي در هر زمان مي‌شود، هدف توزيع فيزيکي کالا نيز تحويل کالاي مشخص در محلي معين، در حداقل زمان و با حداقل هزينه است. در طراحي و برنامه‌ريزي سيستم توزيع فيزيکي بايد به خواست خريداران و عملکرد رقبا توجه کافي مبذول داشت. برخي از کانال‌های توزيع مرسوم در کشور و ويژگي‌هاي آن‌ها در جدول 1 آمده است.
جدول 1: کانال‌های توزيع متداول
| نوع کانال توزيع | کارکرد |
| عمده‌فروشي | کالا را به مقدار زياد از توليدکننده خريداري و آن را به خرده‌فروشان مي‌فروشند. |
| خرده‌فروشي | کالاهاي موردنیاز را از عمده‌فروش يا توليدکننده خريداري و به مصرف‌کننده نهايي مي‌فروشد. |
| تعاوني‌هاي مصرف | موجب کاهش واسطه‌ها و افزايش سود و درآمد توليدکنندگان و قدرت خريد مصرف‌کنندگان مي‌گردد و شامل سه تعاوني مصرف کارکنان روستايي و شهري است. |
| مراکز تهيه و توزيع | کالاها را جهت انطباق با استانداردهاي قابل‌قبول کشور ازنظر قيمت، کيفيت، کميت و خدمات پس از فروش کنترل مي‌نمايند. (در راستاي اصل 44 قانون اساسي) |
| فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي | از يک هسته مرکزي تشکیل‌شده و در رقابت با سيستم خرده‌فروشي و عمده‌فروشي فعاليت دارند و با حذف هزينه‌هاي اضافي معاملات پرسودی را انجام مي‌دهند. |
| نمايشگاه‌هاي عرضه مستقيم کالا | به‌منظور حمايت از مصرف‌کنندگان و حذف واسطه‌ها و عرضه کالا از توليد به مصرف شکل‌گرفته است. |
علاوه بر موارد فوق، سيستم‌هاي توزيع مانند تجار، واسطه‌ها، بنکدارها و دست‌فروشي‌ها نيز ازجمله کانال‌های توزيع هستند که در توزيع کالا براي برآوردن تقاضاي مصرف‌کنندگان مشارکت دارند. شکل زير انواع راه‌هاي ارسال محصول از نقطه توليد آن (توليدکننده) به فروشگاه خرده‌فروشي را نشان ميدهد. دايره‌هاي توپر مشکي بيانگر ارسال فيزيکي از يک عنصر کانال توزيع به عنصر ديگر است.
- روش‌های توزيع كالا به سيستم خرده‌فروشي
- ارسال توليدکننده از طريق عمليات توزيع توليدکننده به خردهفروش: يکي از مرسوم‌‌ترين کانال‌های توزيعي است که سال‌ها موردتوجه بوده است. توزيع مرکزي يا مجموعه‌اي از مراکز توزيع منطقه‌اي کالا را از توليدکننده تحويل مي‌گيرند.
- ارسال توليدکننده از طريق مرکز توزيع خرده‌فروشي به خردهفروش: اين کانال از توليدکنندگان کالاي موردنیاز مراکز توليد ملي يا منطقه‌اي که توسط خرده‌فروشي‌ها مديريت مي‌شوند تشکیل‌شده است. خرده‌فروشان وسايل حمل بار و نقليه خود را به سمت نقاط توليد جهت بارگيري ارسال مي‌کنند.
- ارسال توليدکننده به عمده‌فروشي و سپس خرده‌فروشي: عمده‌فروشان به‌عنوان واسط در زنجيره توزيع فعاليت مي‌کنند و ارتباط بين توليدکنندگان و خرده‌فروشان کوچک را در نظام توزيع برقرار مي‌کنند.
- ارسال توليدکننده به عمده‌فروشان نقدي-حمل (cash-and-carry) و سپس خرده‌فروشان: يکي از توسعه‌هاي مهم در عمده‌فروشي در اين نوع سيستم گنجانده‌شده است. خرده‌فروشان مستقل در نزديکي عمده‌فروش استقراریافته‌اند و تأمین سفارش و خريد را انجام مي‌دهند.
- ارسال توليد از طريق خدمات توزيع طرف سوم به خردهفروش: رويه‌اي که در سال‌هاي اخير رشد قابل‌توجهی داشته است. اين سازمان‌ها از خدمات توزيع عمومي برخوردار هستند و مي‌توانند به‌عنوان يک سرويس کاملاً تخصصي و ماهرانه توزيع را براي توليدکننده يا تأمين‌کننده انجام دهند.
- ارسال توليدکننده از طريق بسته‌هاي کالايي کوچک به خردهفروش: بسيار شبيه به سيستم توزيع قبلي است و در دهه 80 تا 90 در اروپا رواج داشته است. کالاها دربسته‌های بسيار کوچک از طريق سازمان‌هاي ارائه‌دهنده خدمات توزيع و معمولاً روز بعد تحويل خردهفروش مي‌گردند.
- ارسال توليدکننده از طريق دلالان به خرده‌فروشي: نوع نادر تحويل و ارسال در کانال توزيع که غالباً به‌صورت تجاري و نه فيزيکي انجام مي‌پذيرد. دلال به‌عنوان يک واسط بين توليدکننده و خردهفروش است و تمرکز آن بر روي بازاريابي محصولات مختلف است و به‌طور عملي در توزيع فيزيکي مداخله نمي‌کند.
- ويژگي‌هاي سيستم توزيع فيزيکي مؤثر و کارآمد كالا
مديريت توزيع فيزيکي به مديريت جريان محصول (ازجمله مواد خام، کالاي در جريان ساخت و کالاي تکمیل‌شده) از محل توليد (کارخانه) به مصرف‌کننده گفته میشود که خود شامل طيف وسيعي از فعاليت‌ها بوده و مستلزم برنامه‌ريزي، اجرا و کنترل مناسب است. عناصر کليدي در توزيع فيزيکي عبارت‌اند از: حمل‌ونقل، انبارداري، کنترل موجودي کالا، اداره و کنترل مواد، بسته‌بندي و فرآيند سفارشات. يک سيستم مؤثر توزيع فيزيکي داراي پنج زیرسیستم به شرح زير است:
تعيين محل موجودي و انبار: مديريت موجودي و انبارداري، فعاليت‌هايي از قبيل جمع‌آوري، تقسيم و ذخيره‌سازي کالا و آماده نمودن آن‌ها براي حمل مجدد را شامل مي‌شود. مديريت همچنين بايد به ميزان، مکان و حمل‌ونقل موجودي توجه داشته باشد. مراکز توزيع جزء جدايي‌ناپذير استراتژي مؤثر تعيين محل موجودي مي‌باشد. چنين تسهيلاتي بايد در محدوده بازار موردنظر طراحي شود به‌نحوی‌که بتوان جهت تأمین کالاي موردنیاز مشتريان، فضاي انبار را توسعه داد.
استقرار سيستم نگهداري و حمل‌ونقل مواد اوليه: تجهيزاتي که هزينه تخريب، فاسدشدن و سرقت کالا را حداقل برسانند و هزينه حمل‌ونقل و انتقال کالا را کاهش دهند و موجب صرفه‌جویی در زمان شوند. اين کار حمل‌ونقل فيزيکي را کاهش داده، خسارات و سرقت را حداقل نموده و حمل‌ونقل را آسان مي‌كند.
- کنترل موجودي: هدف از توزيع فيزيکي، تأمین سفارشات مشتريان است. شرکت‌ها با سرمايه‌گذاري در اين زمينه، نوسانات موجودي کالا را به حداقل مي‌رسانند. نيازمندي‌هاي خدمات مشتريان مبناي ميزان موجودي است و ميزان موجودي به‌وسیله ايجاد تعادل ميان هزينه‌ها و سطح مطلوب خدمات مشتري تعيين مي‌شود. وضعيت موجودي صفر موجب از دست دادن فروش و کاهش رضايت مشتريان خواهد شد. با این‌وجود، در صورت حجيم بودن موجودي و پرهزینه بودن آن مي‌توان صد درصد آن را تأمین نمود. بزرگ‌ترين پيشرفت در اين زمينه ناشي از توسعه اطلاعات و تکنولوژي‌هاي مرتبط با آن است به‌نحوی‌که مديريت را قادر به کم کردن زمان تحويل سفارشات و کاهش حجم موجودي مي‌نمايد. ميزان سفارش اقتصادي نيز عاملي است که مجموعه هزينه نگهداري موجودي، هزينه فقدان موجودي (کمبود) و هزينه سفارشات را به حداقل مي‌رساند. مديريت بايد بکوشد بين موجودي و خدمات مشتري تعادل برقرار کند.
- فرآيندسفارشات:شامل صورت‌برداري، تهيه پيش‌فاکتور و جمع‌آوري حساب‌ها مي‌باشد. در صورت انجام اين امور به‌صورت الکترونيکي، امکان تسريع امور و کاهش هزينه‌ها فراهم مي‌شود.
- حمل‌ونقل: حمل‌ونقل انواع گوناگوني نظير حمل‌ونقل دريايي، حمل‌ونقل هوايي و زميني را در برمی‌گیرد به‌نحوی‌که هريک ويژگي‌هاي خاص خود دارد. در انتخاب نوع مناسب حمل‌ونقل، معيارهايي نظير محل بازار، سرعت هزينه، درجه اطمينان و خدمات ارائه شونده توسط آن‌ها حائز اهميت است.
- نظام توزيع در ايران
تقریباً همه كانال‌هاي توزيع و الگوهاي ارسال اشاره‌شده در بخش قبل کم‌و بیش در كشور ما نيز وجود دارد و عناصر متعددي در قالب عمده‌فروش، خردهفروش، تعاوني مصرف، مركز تهيه و توزيع، فروشگاه زنجيره‌اي و نمايشگاه‌هاي عرضه مستقيم كالا فعاليت مي‌كنند؛ اما فارغ از این‌که مكانيسم توزيع چگونه است يا تجهيزات حمل‌ونقل توسط كدام‌يك از عناصر شبكه توزيع مديريت مي‌شوند يا مثلاً توليد‌كننده در عرضه مستقيم محصول خود توسط عامل فروش خود يا از طريق نمايشگاه محصولات خود را به دست مصرف‌کننده مي‌رساند، مي‌توان كانال‌هاي توزيع رايج در كشور را با توجه به نوع كالاي موردمطالعه به حالت‌هاي نمايش داده‌شده در شكل 2 نشان داد.
نقش اطلاعات در كاهش هزينه‌هاي كالا
هر يك از عناصر نظام توزيع با چالش‌ها و مشكلات متعددي در حوزه قوانين، عمليات و فرآيندها مواجه هستند. يكي از چالش‌هاي مهم و اساسي در توزيع كالا، دسترسي به اطلاعات مناسب و قابل‌اعتماد از كالا و صاحبان كالا است كه مي‌تواند مبناي بسياري از تصميم‌گيري‌ها قرار گيرد و نيازمندان كالا با آن نيازهاي خود را بهتر شناسايي كرده و تأمين‌كنندگان نيز امكانات خود را بهتر معرفي مي‌نمايند.
اگر بپذيريم كه براي كالاهاي مختلف ناچار از پذيرش يكي از كانال‌هاي توزيع هستيم، چون هريك از عناصر توزيع هزينه‌اي به كالا تحميل مي‌كنند كه اين هزينه در ساده‌ترين شكل مي‌تواند ناشي از طولاني‌تر شدن ورود آن به بازار باشد هرچند مي‌تواند ارزش‌افزوده‌ای براي كالا ايجاد نماد، پس هر بهبودي در هزينه‌هاي توزيع مي‌تواند به كاهش هزينه تمام‌شده كالا منجر شود كه این‌یکی از عوامل تعيين‌كننده در تصميم‌گيري مشتري است.با توجه به اين‌كه هر يك از عناصر شبكه توزيع با شناسايي و دريافت نيازهاي خود از عناصر پايين‌دست و تأمین آن از عناصر بالادست و دريافت كالا از آن‌ها درگير است، بنابراين افزايش دقت، صحت و اعتبار اطلاعات اقلام در جريان زنجيره‌هاي تأمین و شبكه‌هاي توزيع مي‌تواند از بروز دوباره‌كاري‌ها و هزينه‌ها پيش‌گيري كند و اين چيزي جز كاهش هزينه تمام‌شده، افزايش رضايت مشتري، افزايش درآمد و توسعه بازار نيست. از طرفي پياده‌سازي سیستم‌های يكپارچه تداركات، خریدوفروش نيازمند اين اطلاعات است.
يكي از هزينه‌هاي عمده‌اي كه در توزيع به قيمت تمام‌شده كالا تحميل مي‌شود و سهم به سزايي نيز دارد، هزينه‌هاي حمل‌ونقل است كه انتخاب ناوگان مناسب حمل‌ونقل متناسب با نياز كالا مي‌تواند به نحو مؤثري آن را كاهش دهد. استفاده از ابزار نمايشي مناسب مانند باركدها و برچسب‌هاي RFID كه سرعت و دقت خواندن و تبادل اطلاعات بين عناصر شبكه توزيع را افزايش ميدهد و باوجود سرمايه‌گذاري گاهی زياد اوليه، در بلندمدت كاهش هزينه‌ها را در پي دارد اما لازمه استفاده از اين ابزار دسترسي به اطلاعات مناسب در قالبي مناسب است.هر يك از عناصر پايين‌دست كانال‌هاي توزيع بايستي فضاي بالادست خود را بهتر بشناسند چراكه با داشتن اطلاعات دقيق‌تر، در تصميم‌گيري انتخاب تأمين‌كنندگان موفق‌تر هستند و این امر براي عناصر بالادست نيز در شناسايي بازارها و نيازها مؤثر است. استفاده از درگاههای فروشگاهي در خرده‌فروشي‌ها و فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي مي‌تواند با افزايش سرعت پاسخگويي به مشتري و ايجاد اطمينان در او زمينه افزايش سهم بازار كالاها را فراهم كند و با توجه به تعدد اقلام در فروشگاه‌ها، وجود سيستم اطلاعاتي كه قادر به تزريق اطلاعات به‌روز به اين درگاه ها باشد ضروري به نظر مي‌رسد.استانداردهاي اطلاعات كالا يكي از مهم‌ترين استانداردهاي اطلاعاتي در مديريت زنجيره تأمین است چراکه كالا مهم‌ترين نقش را در زنجيره تأمین دارد و ديگر موجوديت‌هاي زنجيره تأمین در جهت تسهيل گردش كالا ايفاي نقش مي‌كنند. درواقع اين جريان فيزيكي زنجيره يا همان كالا است كه موجب اتصال، ارتباط و تعامل سازمان‌هاي مختلف میشود. به بياني ديگر، كالا موجوديتي است كه ميان سازمان‌ها، بنگاه‌ها و اشخاص مختلف مي‌چرخد تا درنهایت به دست مصرف‌كننده نهايي برسد. بنابراين استانداردهاي اطلاعاتي خاصي موردنیاز است كه هويت كالا را در اين چرخه نشان دهد و امكان شناسايي، نام‌گذاري و فراخوان كالا را فارغ از دسترسي فيزيكي به آن فراهم كند.
استانداردهاي اطلاعاتي كالا يك چالش اساسي در زنجيره‌هاي تأمین و فرآيند توزيع در زنجيره در سطح جهاني هستند و براي رفع اين چالش استانداردهاي متعددي با اهداف گوناگون و به‌صورت ملي، منطقه‌اي و جهاني ايجاد و ارائه شده است. اين چالش در نظام توزيع كشور ما نيز کاملاً مشهود است؛ اما پیش‌ازاین كه به چالش‌هاي موجود و راه‌كارهاي ممكن بپردازيم، لازم است كه فرآيند توزيع، عناصر درگير در اين فرآيند و نظام‌هاي توزيع فعال در كشور معرفي شوند.
همان‌گونه كه پيش‌تر مطرح شد، نظام‌هاي توزيع فارغ از مكانيسم‌هاي حاكم بر آن‌ها از توليد‌كننده، شركت پخش،عمده‌فروش،خرده‌فروشو مصرف‌كننده تشکیل‌شدند كه البته اين ساختارها مي‌تواند لايه‌هاي متعددي داشته باشد و اين عوامل در تعامل باهم كالا را از منشأ توليدي آن به دست مصرف‌كننده نهايي مي‌رسانند.
بسته به ماهيت كالا، محيط به‌کارگیری و گردش كالا، ساختارهاي سازماني و نظام‌هاي حاكميتي حاكم بر فرآيندهاي بازرگاني و تجاري، كانال‌هاي توزيع متعددي مي‌توان طراحي كرد. مهم‌ترين انواع كانال‌هاي توزيع در كشور ما در حوزه كالاهاي مصرفي و كالاهاي صنعتي در شكل 2 نشان داده‌شده است.
- نقش ایران کد در بهبود نظام توزیع کالا
ایران کد با سه فرآيند اصلي ثبت، استانداردسازي و انتشار اطلاعات‌پایه اقلام كالاي در گردش در سطح ملي و همچنين اطلاعات تأمين‌كنندگان آن‌ها مي‌تواند واسط اطلاعاتي مناسبي بين شركت‌هاي توليدي، شركت‌هاي پخش و توزيع، فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي و خرده‌فروشي و مشتري باشد. ایران کد همچنان که پيش‌تر اشاره‌شده داراي امكان جستجوي تحت وب و تعامل سيستمي با ديگر سيستم‌هاي فعال در خريد و تداركات كالا است كه اين نقش در حالت‌هاي مختلف توزيع در شكل 3 نشان داده‌شده است.
توليد‌كنندگان
فروشگاه
توليد‌كنندگان
ایران کد
شركت پخش
ایران کد
توليد‌كننده
شركت پخش
سيستم‌هاي
متعامل
فروشگاه
فروشگاه زنجيره‌اي
شكل 3. نقش اطلاعاتي ایران کد در نظام توزيع
با توجه به آنچه از ایران کد مي‌دانيم و آنچه از نظام توزيع و انواع كانال‌هاي توزيع در قسمت‌های قبل آمده است، برخي از منافعي كه از پياده‌سازي ایران کد براي عناصر مختلف توزيع متصور و مورد انتظار است به شرح زير است كه البته تحقق آن‌ها نيازمند هم‌سويي و هماهنگي همه دستگاه‌ها و نهادهاي درگير در توزيع در كشور است.
- شناسايي بهتر تأمين‌كنندگان و توليد‌كنندگان توسط فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي و خرده‌فروشي‌ها و شركت‌هاي پخش
- توسعه بازارها از طريق كانال‌هاي ارتباطي با مشتريان براي توليد‌كنندگان و شركت‌هاي پخش
- بهبود فرآيند فروش و تسهيل مديريت فروش براي توليد‌كنندگان
- افزايش قابليت اطمينان توزيع كالا در كشور
- بهبود روابط خرده‌فروشان از طريق اصلاح كانال‌هاي توزيع
- كاهش هزينه‌هاي توزيع و خريد در كل شبكه توزيع و براي همه عناصر شبكه
- افزايش رضايت مشتري و ايجاد اطمينان در او و درنتیجه حفظ بازار
- امكان تنظيم بازار با مديريت بهتر توزيع
- بهبود فرآيند سفارش فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي و خرده‌فروشي
- حذف واسطه‌هاي غير ارزش افزا
- ايجاد فضاي رقابت سالم اقتصادي
نتیجه‌گیری:
ایران کد با استفاده از الگويی مشخص به هر کالا و خدمت که توسط يك موسسه تأمین‌کننده عرضه میشود یک کد ملی يكتا براي شناسايي منحصربه‌فرد[1] آن تخصیص میدهد. تمام اطلاعات محصول شامل: اطلاعات موسسه تأمین‌کننده، جايگاه آن در ساختار ملي طبقه‌بندي، توصيف محصول، مشخصات فني محصول، استانداردهاي مربوط، تصاوير محصول، كدهاي سيستم‌هاي طبقه‌بندي و كدگذاري بين المللي به این کد متصل و متناظر میشود. به‌عبارت‌دیگر ایران کد تمامي اطلاعات‌پایه لازم براي شناخت كالاها و خدمات و مؤسسات تأمین‌کننده آن‌ها را جمع‌آوری، كنترل، استانداردسازي، كدگذاري و در پايگاه مركزي دادهها ثبت (Register) نموده و از طريق درگاه (پرتال) اطلاعرساني ملي در اختيار كاربران قرار ميدهد. چنین سازوکاری باعث میشود که ایران کد واسط اطلاعاتي مناسبي بين شركت‌هاي توليدي، شركت‌هاي پخش و توزيع، فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي، خرده‌فروشي و مشتري باشد و از این طریق به بهبود نظام توزیع کشور کمک نماید. تأثیرگذاری ایران در بهبود نظام توزیع از طریق شناسايي بهتر تأمين‌كنندگان و توليد‌كنندگان توسط فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي و خرده‌فروشي‌ها و شركت‌هاي پخش، بهبود فرآيند فروش و تسهيل مديريت فروش براي توليد‌كنندگان، بهبود روابط خرده‌فروشان از طريق اصلاح كانال‌هاي توزيع، كاهش هزينه‌هاي توزيع و خريد در كل شبكه توزيع و براي همه عناصر شبكه، بهبود فرآيندسفارش دهی فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي و خرده‌فروشي و غیره حاصل می شود.
صاحب امتياز