1. مقدمه

در اقتصاد جهاني، استانداردها پايه مبادلات شفاف و قابل‌درک ميان طرفين تجاري هستند. يك نظام هدفمند استانداردسازی به طرفين تجاري کمک مي‌كند که به‌جای تمرکز بر روی چگونگي دريافت اطلاعات، بر روش استفاده از اطلاعات تمرکز کنند. نياز به استفاده از يك نظام استاندارد فراگير بين‌المللي به‌عنوان زباني مشترک برای داد‌و‌ستدها در صنايع مختلف، براي تمامي طرفين تجاري در سراسر جهان اثبات‌شده است.

GS1، نظامي است كه بر پايه استانداردهاي جهاني شکل‌گرفته است و هدف از آن توسعه و اجراي استانداردهای بین‌المللی به‌منظور بهبود بهره‌وری و ارتقاء کارکرد كليه بخش‌های زنجیره‌تامین در سراسر جهان است. اين سازمان در راستای ايجاد زنجيره ارزش مؤثر، امن و پايدار از طريق استانداردهای جهاني، همکاری ميان شرکای تجاری را تسهيل مي‌كند.

شكل 1: سازمان‏هاي همكار با سازمان جهاني GS1

به‌منظور ايجاد زنجیره‌تامین جهاني كارا و ايمن، سازمان جهاني GS1 رابطه‌اي طولانی‌مدت و تنگاتنگ با سازمان جهاني گمركات (WCO) داشته است. در سال 2007، سازمان GS1 و سازمان جهاني گمركات (WCO) تفاهم‌نامه‌ای را به‌منظور شناسايي طيف وسيعي از ذينفعان تجاري مشترك امضا كردند.

شكل 2: روند ارتباطات سازمان جهاني GS1 و سازمان WCO

در سال 2011، سازمان جهاني گمركات (WCO)، پايگاه داده‌اي جهاني IPM را براي مبارزه با جعل با موفقيت راه‌اندازي كرد.

با توافقنامه همكاري WCO و GS1، توانمندي گمركات در مبارزه با جعل تقويت شد.

IPM سازمان جهاني گمركات (WCO) و استانداردهاي GS1 بدين گونه باهم مرتبط می‌شوند:

1- صاحبان كالا اطلاعات ارزشمند كالا را در پايگاه داده IPM آپلود مي‌كنند.

2- متصدي گمركات، شماره جهاني قلم تجاري (GTIN) محصولات مورد بازرسي را اسكن مي‌نمايد.

3- متصدي گمركات به اطلاعات موثق در IPM و اطلاعات ثبت‌شده مشخصات محصول در سرويس GS1 دسترسي پيدا مي‌كند.

شكل 3: نماي كلي ارتباطات ميان IPM و استانداردهاي GS1

1. انطباق فرآيندهاي تسهيل تجاري فرامرزي با استانداردهاي GS1

نظام تسهيل تجارت فرامرزي، دريچه‌اي به‌سوی بهبود روابط تجاري بین‌المللی و بازگشايي مرزهاي ايران به‌سوی تجارت جهاني است كه هدف از آن بهبود و تسريع فرآيندهاي موجود در زنجیره‌تامین بين‌المللي و رفع موانع است. لذا در اين راستا جهت ايجاد نظام تسهيل فرآيندهاي تجاري در مرزها، بايد موارد زير را موردبررسی و تحليل قرار دهيم.

1. شناسايي عوامل، فرآيندها، مستندات و فرمت‌ها در زنجیره‌تامین
2. استفاده از استانداردهاي جهاني پذیرفته‌شده در سراسر جهان
3. ايجاد یک‌زبان مشترك در زنجیره‌تامین
4. ايجاد پنجره واحد

2. شناسايي موجوديت‌ها، فرآيندها، مستندات و فرمت‌ها در زنجیره‌تامین

تمامي عوامل و فرآيندهاي موجود در يك زنجیره‌تامین بايد قابل‌شناسایی و رهگيري باشد. جهت شناسايي و رديابي هر‌يك از اين عوامل نياز به كد يكتا و منحصربه‌فرد است و اين کد یکتا، كليد شناسايي هر جز از زنجیره‌تامین است و ارتباط ميان عوامل زنجیره‌تامین را ميسر مي‌سازد.

GS1، با در نظر گرفتن تمامي عوامل و فرآيندهاي موجود در زنجیره‌تامین، يك سيستم كدگذاري جهاني را جهت شناسايي پايه‌گذاري كرده است به‌طوری‌که در هر نقطه از زنجیره‌تامین قابل‌شناسایی و رديابي باشند. در زير به‌اختصار به كليدهاي شناسايي GS1 اشاره مي‌كنيم.

• كليد شناسايي قلم كالاي تجاري (GTIN) كه براي شناسايي كالاها و خدمات در زنجیره‌تامین استفاده مي‌شود.
• شماره جهاني شناسايي محموله (GSIN) كه براي شناسايي يكتاي محموله‌هاي ارسالي

استفاده مي‌شود.

• شماره جهاني شناسايي مرسوله (GINC) كه براي شناسايي مرسوله‌ها در سيستم حمل‌و‌نقل

استفاده مي‌شود.

• شماره جهاني مكان (GLN) كه براي شناسايي مكان‌هاي فيزيكي يا هويت‌هاي حقوقي در زنجیره‌تامین استفاده می‌شود.
• شماره‌سریالی واحد لجستيكي ارسالي (SSCC^[) كه براي شناسايي محموله‌ها و پالت‌هاي قابل‌ارسال استفاده مي‌شود.

شكل 5: كليد‌هاي شناسايي مورداستفاده در زنجیره‌تامین

و ساير كليدهاي شناسايي كه براي شناسايي ساير هويت‌ها در زنجیره‌تامین استفاده مي‌شود. در زير استفاده از كليدهاي شناسايي به‌صورت شماتيك نمايش داده‌شده است.

شكل 6: شناسايي موجوديت‏هاي زنجیره‌تامین با استفاده از كليدهاي شناسايي GS1

استانداردهاي ضبط داده‌ها:

در سيستم GS1‌ از حامل‌های داده برای ضميمه كردن شناسه‌ها و ساير اطلاعات تكميلی به اقلام فيزيكی استفاده می‌شود. استانداردهای ضبط داده‌ها، مشخصات حامل‌های داده‌ای همچون كد ميله‌ای (باركد)، دیتا ماتریس و تگ‌های RFID را تعريف می‌کنند. شرايطی كه پويشگرها، سخت‌افزارها و نرم‌افزارها بر اساس آن به استخراج اطلاعات از حامل‌های داده و استفاده از اين اطلاعات می‌پردازند، در اين استانداردها ذكر می‌شود.

شكل 7: انواع حامل‌هاي داده GS1

استانداردهاي به اشتراک‌گذاری اطلاعات:

استانداردهای GS1‌ در حوزه تبادل داده‌ها، شامل استانداردهايی درباره داده‌های اصلی، داده‌های تراكنش‌های تجاری، داده‌های رخدادهای فيزيكی و استانداردهای ارتباطی به‌منظور تبادل اين داده‌ها بين شركای تجاری است. ساير استانداردهای تبادل اطلاعات در سيستم GS1، شامل استانداردهايی در زمينه مكان‌يابی داده‌ها و استانداردهای اعتبارسنجی است كه منجر به تضمين امنيت انتقال اطلاعات می‌شود.

3. ايجاد یک‌زبان مشترك در زنجیره‌تامین

امروزه كشورهاي جهان براي تجارت با يكديگر نيازمند یک‌زبان مشترك و پذیرفته‌شده در سراسر جهان مي‌باشند كه استانداردهاي GS1 اين زبان مشترك را ايجاد كرده است. استفاده از استانداردهاي جهاني، لازمه ايجاد ارتباط ميان عوامل زنجیره‌تامین و تسهيل تجارت در مرزهاست.

GS1 با شعار “The Global Language of Business” يا زبان جهاني کسب‌وکار به زبان مشترکي ميان ارکان يك صنعت در سطح جهان تبدیل‌شده است.

4. ايجاد پنجره واحد تجاري

همان‌طور که قبلاً ذكر شد، اتوماسیون سازی روند مدیریت فرآیندهای مرزی برای تسریع و افزایش دقت در شفافیت اطلاعات کالاها برای دولت‌ها و شرکت‌ها بسيار مهم است. کانادا و آمریکا یکی از بزرگ‌ترین ارتباطات تجاری را باارزش 1.6 بیلیون دلار از کالاها و خدماتی که در مرزهای امریکا و کانادا در هرروز عبور می‌کند، ارائه کردند.

در 2011 برنامه فراتر از اقدام مرزی توسط نخست‌وزیر کانادا (هارپر) و رئیس‌جمهور آمریکا (اوباما) اطلاع‌رسانی شد که شامل کمیته‌ای برای اجرای فعالیت‌های پنجره واحد، در هر دو طرف مرزها است. GS1 کانادا با دولت کانادا و خصوصاً آژانس خدمات مرزی کانادا و سایر آژانس‌های همکار دولت همکاری می‌کند تا فرصت‌های اجرای فعالیت‌های پنجره واحد را شناسایی کنند. واردکننده‌ها، صادر‌کننده‌ها و شرکت‌های حمل با تعداد زیادی و اغلب الزامات گزارش دهی غیرضروری چه به‌صورت کاغذی و چه به‌صورت الکترونیکی از جانب چندین آژانس دولتی روبرو می‌شدند. ايجاد پنجره واحد، تشکیل پرونده الکترونیکی واحد را به‌جای پرونده‌های جداگانه برای هر آژانس فراهم کرده است.

پنجره واحد تجاري، سيستمي است كه به صاحبان کسب‌وکار اين امكان را مي‌دهد كه با ارسال اطلاعات الكترونيكي براي ساير كشورها، به‌صورت فرامرزی به تجارت بپردازند. GS1 با استفاده از EDI (Electronic Data Interchange) اين تجارت جهاني را ممكن ساخته است.

راهكار GS1 در اين زمينه، ايجاد پنجره واحد در هر كشور است تا بازرگانان بتوانند اطلاعات خود را به‌صورت الكترونيكي مطابق با مقررات گمرك در ساير كشورها ثبت نمايند. اين امر سبب تسهيل در تجارت و افزايش كارايي فرآيندهاي تجاري مرزي مي‌گردد.

شكل 8: ‌نماي كلي پنجره واحد تجاري

5. نقش GS1 در بنادر

با اعمال استاندارهای GS1 در فرآيند‌هاي بنادر، اطمینان خاطر از رسیدن کالا به مقصد موردنظر بر اساس زمان‌بندی انجام‌شده، افزایش مییابد و به دنبال آن موجب کاهش هزینه، پیچیدگی و زمان واردات و صادرات کالاها مي‌شود.

درگذشته به دلیل وجود فضای رقابتی، اشتراک‌گذاری اطلاعات انجام نمی‌شد. فقدان اطلاعات و عدم به اشتراک‌گذاری اطلاعات موجب افزایش هزینه‌ها و افزايش پيچيدگي در سیستم می‌شود.

عملیات کشتی‌رانی شامل دو بخش است، در بخش اول که کشتی در دریا قرار دارد و بخش دوم که در بندر ایستاده است. افزایش کارایی در هر دو بخش باید صورت بپذيرد که در بخش اول از سال 2008 فعالیت‌های زیادی انجام‌شده است ولی در بخش دوم زمان بیکاری یا هدررفته وجود دارد. (زمان انتظار قبل از ورود یا خروج).

استفاده بهينه از كشتي‌ها، یعنی استفاده از تمام ظرفیت کشتی، مصرف سوخت کمتر و کاهش آلودگی‌های GHG كه اين امر مي‌تواند با استفاده از استاندارد‌هاي GS1، تحقق يابد.

در زير به چالش‌هاي عمده و اساسي پيش رو براي بنادر در سراسر جهان آمده است:

• ورود به‌موقع کشتی‌ها
• وجود اسکله ایمن
• وجود ظرفیت لازم برای ارائه خدمات به كشتي‌ها
• نیاز به اشتراک اطلاعات
• خروج به‌موقع کشتی

استفاده از استاندارد‌هاي GS1 در بنادر مزاياي زير را در بر خواهد داشت:

• بهبود امنیت کالاها
• کاهش بازرسی کالاها
• تحویل به‌موقع اجناس
• توزیع just in time
• کاهش سطح موجودی

6. نقش GS1 در هوشمند سازی بنادر

در سال‌های اخیر بسیاری از کشورهای ساحلی مثل اروپا، امریکا، ژاپن، سنگاپور و کره جنوبی به ایجاد بندرها هوشمند اهمیت بسيار زيادي داده و فعالیت‌هایی برای ایجاد اين بندرها آغاز کرده‌اند که با اعمال IOT و استاندارد‌هاي GS1 اين موضوع تحقق پيدا مي‌كند. هوشمند سازی بنادر با استفاده از تكنولوژي RFID در بسیاری از بنادر امریکا موجب ايجاد ضمانت محکمی برای شفافیت در تدارکات زنجیره‌تامین، حمل ایمن کالاها و مبارزه بین‌المللی با تروریست مي‌شود.

بنادر هوشمند یک سیستم خدمات برای حمل‌ونقل در بندر، بر اساس فن‌آوری اطلاعات الکترونیکی مدرن هستند که با ارائه خدمات اطلاعات گوناگون برای مشارکت بنادر بر اساس جمع‌آوری، پردازش، انتشار، تجزیه‌وتحلیل و استفاده از اطلاعات مربوطه را فراهم می‌كند.مزاياي استفاده از استاندارد‌هاي GS1 در سازمان بنادر و دريانوردي ايران:

با توجه به مطالب بیان‌شده سازمان بنادر و دريانوردي جمهوري اسلامي ايران مي‌تواند از استاندارد‌هاي GS1 استفاده كرده و از مزاياي آن منتفع شود.

برخی از فعاليت‌هاي سازمان دريانوردي و بنادر كشور كه GS1 ايران براي آن‌ها راهكار دارد در جدول زير به‌صورت بسيار مختصر خلاصه مي‌شود:

• با توجه به اين موضوع كه سازمان بنادر و دريانوردي ايران، اعمال حاکمیت در آب‌های ساحلی و تولیت کلیه امور بندری و دریایی کشور و اجرای مقررات بندری و کشتیرانی ساحلی و مراقبت در توسعه کشتیرانی و بازرگانی و وصول حقوق و عوارض بندری و ثبت کشتی‌ها و شناورهای بازرگانی و تفریحی و غیره، كه دارای تابعيت کشور است را به عهده دارد، می‌تواند از استانداردهاي شناسايي بين‌المللي GS1 براي ثبت و مديريت اطلاعات شناورها،محموله‌ها،شرکت‌های حمل‌ونقل، دریافت‌کننده‌ها و کانتینرهای حمل و ساير موجودیت‌های لازم استفاده نمايد.
• بدين ترتيب می‌تواند امور تخلیه و بارگیری و حمل‌ونقل کالا در محوطه بنادر و انبارداری در بنادر کشور را با سرعت و دقت و بهره‌وری بيشتر اداره نمايد. همچنين به‌طور کامل در امور کشتیرانی ساحلی و بازرگانی و تأمین ایمنی عبور و مرور همان‌گونه كه در مطالب فوق اشاره شد، نظارت بيشتري داشته باشند.
• استفاده از استانداردهاي GS1 باعث تسهيل عضويت سازمان بنادر و دريانوردي كشور در سازمان‌هاي بين‌المللي مرتبط مي‌شود.
• با كمك كليد‌هاي شناسايي دارايي‌هاي ثابت و برگشتني GS1، مي‌توان اطلاعات مربوط به واگن‌ها و لوکودیزل‌ها، وسایل مربوط به آن‌ها و وسایل ضروری دیگر براي تخلیه و بارگیری مورداستفاده قرار مي‌گيرد را به‌صورت خودکار ثبت كرده و در بانك‌هاي اطلاعاتي به اشتراك گذارد. همچنين با استفاده از كليد شناسايي مكان GS1 اطلاعات مربوط به‌تمامی ايستگاه‌ها، سوزن‌هاي ورودي و خروجي بندر و انبارهاي سرباز و سرپوشیده به‌منظور در اختیار گرفتن و اداره خطوط راه‌آهن و رديابي و رهگيري وسايل و محموله‌ها مورداستفاده قرار مي‌گيرد.
• با توجه به مطالب اشاره‌شده با استفاده از اين استاندارد‌ها مي‌توان نرخ کرایه حمل کالا به بنادر ایران را كاهش داده و امور تخلیه و بارگیری را سرعت بخشيده و مدت انتظار نوبت کشتی‌ها را به‌منظور کمک به اقتصاد کشور كاهش دهيم.

7. نمونه كاربردي

در ادامه خلاصه‌اي از نمونه كاربردي يكي از كشور اندونزي با همكاري سازمان بنادر و كشتيراني و GS1 اين كشور انجام‌شده است، جهت آشنايي آورده مي‌شود.در بندر Klang كشور اندونزي كه به دنبال بهبود عملیات دریایی و بنادر برای افزایش کارایی و شفافیت کالا در طول سفر در زنجیره‌تامین خود با استفاده از استاندارد‌هاي GS1 بود و براي اين منظور، گام‌هاي زير برداشته شد:

گام اول:

تمامی کاربرهای (عوامل حمل‌ونقل دریایی و اپراتورهای انبار) بنادر با كليد شناسايي GLN به شکلی منحصربه‌فرد و با مکان فیزیکی به‌منظور شفافیت در لحظه و جریان کارا کانتینرها، کالاها و اطلاعات بین شرکای تجاری آن‌ها شناسایی شدند.

گام دوم:

در مرحله بعد کاربرد GTIN براي کالاهایی از طریق بندر سفر می‌کنند، توسعه دادند تا هر كالايي منحصراً شناسایی شود.

گام سوم:

در آخر بستر EPCIS را فراهم شد كه به‌تمامی شرکای تجاری برای اشتراک داده در مورد مکان کالاها یا دارایی‌ها کمک می‌کند. همچنین این بستر به درک آنچه در مورد کالاها و دارایی‌ها توسط هر یک از شرکای تجاری در مکان‌های تولیدی، انبارها، خرده‌فروشی‌ها و سایر تسهیلات اتفاق می‌افتد.

مزایا:

• تقویت روحیه تجاری و رشد اقتصادی
• کاهش هزینه‌ها و بازدهی قابل‌توجه زنجیره‌تامین
• بهبود قابلیت ردیابی و فرآیند فراخوانی کالاها
• قابلیت تعامل داده‌ها بین تمامی ذینفعان
• بهبود شفافیت و ارتباط در زنجیره‌تامین

8. نتيجه‌گيري

در ايران از استانداردهاي GS1 تنها در نقطه فروش فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي و خرده‌فروشي‌ها استفاده مي‌شود كه با توجه به گستردگي اين استانداردها در حوزه‌هاي كاركردي كه قبلاً ذکرشده است، بسيار ناچيز است چراکه اين استانداردها در پيشرفته‌ترين كشورها كاربرد گسترده‌اي دارد و اين كشورها از اين استانداردها براي روان‌سازي و تسهيل تجارت، جلوگيري از ورود كالاي تقلبي و قاچاق و ايجاد شفافيت در زنجيره‌تامين خود استفاده مي‌كنند‌. همچنين اين كشورها براي تجارت با يكديگر نيز از اين استانداردها به‌عنوان یک‌زبان مشترك استفاده مي‌كنند كه اين موضوع باعث تسهيل تجارت بين كشورهاي مختلف مي‌شود و همه اين كشورها با یک‌زبان مشترك به امر تجارت مي‌پردازند.

با توجه به وضعيت داخلي كشور در امر تجارت و شرايطي كه براي تجارت با كشورهاي ديگر در دوران پسا تحريم به وجود خواهد آمد، كشور ما نيز نيازمند استفاده و به‌کارگیری اين استانداردها براي زنجيره‌تامين خود در حوزه‌هاي حمل‌و‌نقل و لجستيك، خرده‌فروشی، بهداشت و درمان و خدمات غذايي خود است تا بتواند امور خود را در امر تجارت تسهيل نمايد و زنجيره‌تامين خود را مؤثرتر مديريت نمايد و از ورود كالاهاي جعلي و يا قاچاق به زنجيره‌تامين جلوگيري نمايد.

با توجه به مدل‏هاي تجارت كشورهاي پيشرفته و مطالعه آن‌ها مي‏توان اين موضوع را مشاهده كرد كه استانداردهاي GS1 يك ابزار مهم و قدرتمند براي تسهيل تجاري است.