ماهنامه شماره 23 (تير ماه 1396)

1. مقدمه

امروزه شبکه‌های ارتباطی در سراسر جهان به‌سرعت گسترش می‌یابند. بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه، در حال ایجاد شبکه‌های متعدد ملی هستند که موجب تسهیل تجارت و افزایش قدرت و رقابت خواهد شد. این زیرساخت‌های ارتباطی، روی‌هم‌رفته برقراری ارتباط با تمام بازارها و شرکای تجاری در نقاط دور و نزدیک جهان را امکان‌پذیر می‌سازند. یکی از این زیرساخت‌ها استفاده از استانداردهای GS1 در تبادلات الکترونیکی داده‌ها^[1] در سطح جهان است.

1. مفهوم مبادله الکترونیکی داده‌ها

در تجارت سنتى انتقال اطلاعات از طریق اسناد کاغذى انجام مى‌پذيرد که علاوه بر هزينه بيشتر، تأخير و اشتباهات انساني، پراکندگي، دوباره‌کارى و غيره را دربرداشته و به‌عنوان يکى از معضلات کار تجارت الکترونيک محسوب مى‌گردد. ازاين‌رو در سطح کشورها و مراجع بين‌المللى در جهت زدوده شدن روش‌هاى مبتنى بر کاغذ، روش‌هاى نوينى با توجه به پيشرفت علوم رايانه‌اى و مخابراتى ابداع گرديده است که زمينه تجارت الکترونيک، انتقال اطلاعات تجارى بدون کاغذ و انجام فعاليت‌هاى تجارى به‌طور مستقيم از طریق رايانه‌ها از دستاوردهاى آن است. در راستاى رسيدن به اهداف مذکور EDI محور اصلى و يا به عبارتی ستون فقرات تجارت الکترونيک محسوب مى‌گردد.EDI به معنای مبادله الکترونيکى داده‌ها است و در سال‌های گذشته موردتوجه قرارگرفته است.

از مبادله الکترونیکی داده‌ها می‌توان برای مخابره الکترونیکی مدارک و اسناد مانند سفارش‌های خرید، فاکتور، اعلامیه حمل، تأییدیه وصول کالا و سایر مکاتبات استاندارد بازرگانی بین طرفین تجاری استفاده نمود. این فناوری را همچنین می‌توان برای ارسال اطلاعات مالی و پرداخت‌های الکترونیکی به کار برد.

مبادله الکترونیکی داده‌ها شیوه‌ای است که معاملات و پیام‌های الکترونیکی را جایگزین معاملات و پیام‌های کاغذی می‌نماید، اما این امر به‌مراتب فراتر از یک جایگزینی ساده است. مبادله الکترونیکی داده‌ها ابزاری است که روش انجام کارها را روان می‌کند و کارایی و بهره‌وری را بهبود می‌بخشد. مبادله الکترونیکی داده‌ها، نگرشی تازه به فرآیندهای درون‌سازمانی را امکان‌پذیر می‌سازد.[2]

مبادله الکترونیکی داده‌ها حاصل یک کشف واحد در قلمرو فن‌آوری نیست، بلکه ثمره بهره‌برداری برنامه‌ریزی‌شده و هماهنگ از منابع و ابزارهای متعددی مانند سیستم‌های رایانه‌ای، زیر ساختار مخابراتی، استانداردها، راهبردهای اجرایی، دانش فنی و روان ساختن قوانین و چارچوب حقوقی است. ازاین‌رو اجرای آن و گذر از مرحله مبادلات اطلاعات بر اساس شیوهای سنتی به مرحله مبادله الکترونیک نیز جز با تشریک‌مساعی نزدیک‌بین حوزه‌های مختلف صنعت میسر نمی‌گردد.

1. مزایای استفاده از مبادله الکترونیکی داده‌ها

کاربرد مبادله الکترونیکی داده‌ها بسیاری از مشکلات ناشی از جریان سنتی داده‌ها را از میان‌برمی دارد، از مزایای استفاده از مبادلات الکترونیکی داده‌ها می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• تأخیر ناشی از تهیه مدارک را از بین می‌برد.
• ازآنجاکه داده‌ها به‌دفعات وارد سیستم نمی‌شود، امکان بروز اشتباه کاهش می‌یابد.
• زمان لازم برای ورود مجدد داده‌ها در سیستم، صرفه‌جویی می‌شود.
• چون اطلاعات در مراحل مختلف فرآیند مکرراً وارد سیستم نمی‌شود، هزینه نیروی کار کاهش می‌یابد.
• درنتیجه کاهش تأخیرهای زمانی، جریان اطلاعات از روانی و اطمینان بیشتری برخوردار می‌شود.[2]

1. کاربرد مبادله الکترونیکی داده‌ها

مفهوم محوری مبادله الکترونیکی داده‌ها آن است که اطلاعات به‌صورت الکترونیکی و به شکل قابل‌پردازش توسط ماشین، انتقال می‌یابد، بدین معنی که پیام بلافاصله و عاری از دخالت یا تفسیر انسان یا الزام ورود مجدد به سیستم، به‌وسیله رایانه پردازش می‌شود؛ بنابراین، در مواردی که هر یک از ویژگی‌های زیر وجود داشته باشد، مبادله الکترونیکی داده‌ها ابزار مناسبی به شمار می‌رود:

1. حجم زیادی از عملیات استاندارد تکراری
2. حیطه عملیاتی بسیار محدود
3. رقابت شدید که نیازمند بهبود قابل‌ملاحظه در بهره‌وری است
4. محدودیت‌های زمان عملیاتی
5. مبادله اسناد بدون استفاده از کاغذ
6. اجزاء مبادله الکترونیکی داده‌ها

سه جزء اصلی در ارسال و دریافت پیام‌های مبادله الکترونیکی داده‌ها عبارت‌اند از:

• استانداردهای مبادله الکترونیکی داده‌ها
• نرم‌افزار مبادله الکترونیکی داده‌ها
• شبکه‌های ارتباطی

1. استانداردهای مبادله الکترونیکی داده‌ها

تبادل اسناد تجاری به شکل پیش‌ساخته و موردتوافق مشترک، ایجاب می‌نمود که استانداردهایی برای این منظور تدوین و تولید می‌شود. استانداردهای مبادلات الکترونیکی اساساً استاندارد داده‌ای هستند، زیرا ترکیب و مفهوم داده‌های مورد مبادله را تعیین می‌نمایند. در مبادله اطلاعات می‌توان از استانداردهای جهانی GS1 استفاده نمود.

1. استفاده از استانداردهای GS1 در تبادل اطلاعات

در دنيايی كه ميزان اطلاعات توليدشده در آن، لحظه‌به‌لحظه در حال افزايش است، استانداردهای GS1 كمك می‌کنند، متوجه شویم كدام بخش از اين اطلاعات، واقعاً مفيد هستند. اين استانداردها كمك می‌کنند زبان مشتركی براي شناسايی، ضبط و تبادل اطلاعات مربوط به زنجيره‌های تأمين و تقاضا در سراسر دنيا ايجاد شود تا مطمئن شويم كه اطلاعات ضروری و كاربردی، به‌راحتی در دسترس هستند، دقيق و صحيح هستند و به‌راحتی فهميده و استفاده می‌شوند. استانداردهای GS1 به چهار دسته كلی زير تقسيم می‌شوند:

1. استانداردهای شناسایی
2. استانداردهای ضبط داده
3. استانداردهای تبادل اطلاعات
4. استانداردهای کاربرد اطلاعات
5. معرفی استانداردهای GS1

• استانداردهای شناسایی

استانداردهای شناسايی GS1، استانداردهايی هستند كه كدها يا كليدهايی را براي شناسايی يكتا و بي‌ابهام موجوديت‌های مختلف در دنياي واقعی (مانند اقلام تجاری، واحدهای لجستيكی، مكان‌های فيزيكی، اسناد، روابط خدماتی و ساير موجوديت‌ها) تعريف می‌کنند تا از اين كليدها در سيستم‌های اطلاعاتی استفاده شود. [1]

• استانداردهای ضبط داده

در سيستم GS1‌ از حامل‌های داده برای ضميمه كردن شناسه‌ها و ساير اطلاعات تكميلی به اقلام فيزيكی استفاده می‌شود. استانداردهای ضبط داده‌ها، مشخصات حامل‌های داده‌ای همچون كدميله‌ای (باركد)، ديتاماتريس و تگ‌های RFID را تعريف می‌کنند. شرايطی كه پويشگرها، سخت‌افزارها و نرم‌افزارها بر اساس آن به استخراج اطلاعات از حامل‌های داده و استفاده از اين اطلاعات می‌پردازند، در اين استانداردها ذكر می‌شود[1].

• استانداردهای تبادل اطلاعات

استانداردهای GS1‌ در حوزه تبادل داده‌ها، شامل استانداردهايی درباره داده‌های اصلی، داده‌های تراكنش‌های تجاری، داده‌های رخدادهای فيزيكی و استانداردهای ارتباطی به‌منظور تبادل اين داده‌ها بين شركای تجاری است. ساير استانداردهای تبادل اطلاعات در سيستم GS1، شامل استانداردهايی در زمينه مكان‌يابی داده‌ها و استانداردهای اعتبارسنجی است كه منجر به تضمين امنيت انتقال اطلاعات می‌شود. [1]

• استانداردهای کاربرد اطلاعات

استانداردهای GS1 در حوزه كاربرد، از تركيب سه دسته استانداردهای فوق به دست می‌آیند و در فرايندهايی مانند رديابی، مديريت كيفيت داده‌ها و مديريت كوپن‌های ديجيتالی استفاده می‌شوند. [1]

1. نرم‌افزارهای مبادله الکترونیکی داده‌ها

نرم‌افزار مبادله الکترونیکی داده‌ها متشکل از دستورات رایانه‌ای است که اطلاعات را از قالب غیر پیش‌ساخته و مخصوص شرکت به قالب پیش‌ساخته مبادله الکترونیکی برمی‌گرداند.

بنابراین نقش عمده نرم‌افزار مبادله الکترونیکی داده‌ها تبدیل و قالب‌بندی داده‌ها است.[3]

1. شبکه‌های ارتباطی مبادله الکترونیکی داده‌ها

شبکه‌های ارتباطی برای انتقال داده‌ها طراحی‌شده‌اند و اطلاعات را به نحوی پردازش و ارسال و تبادل می‌کنند.[3]

1. ظهور تجارت الکترونیک با استفاده از EDI

تجارت الکترونیک، به معنیِ انجام معاملات تجاری، از طریق ابزارهای الکترونیکی مانند اینترنت، تلفن، تلویزیون و کامپیوتر است.

تجارت الکترونیک، برای نخستین بار در دهه‌ی ۱۹۶۰ و از طریق یک مبادله‌ی الکترونیکی داده‌ها (EDI) بر روی شبکه‌های ارزش‌افزوده (VANs) معرفی شد و با افزایش دسترسی به اینترنت و ظهور فروشندگان آنلاینِ محبوب در دهه‌ی ۱۹۹۰ و اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰، رشد کرد. برای نمونه، وب‌سایت آمازون، کار خود را در سال ۱۹۹۵ و در گاراژ جف بزوس (Jeff Bezos) به‌عنوان کسب‌و‌کار حمل‌و‌نقلِ کتاب شروع کرد. یا وب‌سایت EBay که امکان خریدوفروش آنلاین میان مصرف‌کنندگان را فراهم می‌کند، در سال ۱۹۹۵ مزایده‌های آنلاین را به جهان معرفی کرد و در سال ۱۹۹۷ و با استقبال شدید از عروسک‌های Beanie Babies، شهرت و محبوبیت بسیار زیادی یافت. با افزایش تعداد کاربران اینترنتی، بسیاری بر این باورند که به‌زودی تجارت الکترونیک به روش اصلیِ انجام معاملات تجاری مبدل می‌شود.

تجارت الکترونیک نیز، مانند هر تکنولوژی دیجیتالی یا بازار خریدِ دیگری که بر مصرف‌کننده‌ استوار است، در طول سال‌ها تکامل‌یافته است. با محبوب‌تر شدن دستگاه‌های تلفن همراه، تجارت گوشی همراه نیز بازار مختص خود را پیداکرده است. با ظهور سایت‌هایی مانند فیس‌بوک و پینترست (Pinterest)، شبکه‌های اجتماعی به محرک مهمی برای تجارت الکترونیک مبدل شده‌اند. برای نمونه، بر اساس Paymill، از سال ۲۰۱۴، درفروش‌های انجام‌شده بر روی پلتفرم تجارت الکترونیکِ Shopify  که به دلیل تبلیغات موجود بر روی شبکه‌های اجتماعی بوده است، در ۸۵ درصد موارد خریداران با استفاده از تبلیغات موجود بر روی فیس‌بوک به این پلتفرم هدایت‌شده‌اند.

بازارِ در حالِ تغییر، فرصت بزرگی را برای کسب‌و‌کارها فراهم می‌کند تا ارتباط خود با مشتری را بهبود دهند و بازار خود را در دنیای آنلاین گسترش دهند. بر اساس Statista تا سال ۲۰۱۳، میزان فروش جهانیِ تجارت الکترونیک، به ۱.۲ تریلیون (۱۰۰۰ میلیارد) دلار رسید و میزان فروش گوشی تلفن همراه در ایالات‌متحده نیز، به ۳۸ میلیارد دلار رسید. بیش از ۴۰ درصد از کاربران اینترنت (درمجموع ۱ میلیارد نفر)، کالاهایی را به‌صورت آنلاین خریداری کرده‌اند. این ارقام همچنان به رشد خود ادامه خواهند داد، زیرا استفاده از گوشی همراه و اینترنت، هم در ایالات‌متحده و هم در بازارهای درحال‌توسعه در سراسر جهان، در حال گسترش است.[4]

1. انواع تجارت الکترونیکی

B2B تجارت به تجارت

شامل شرکت‌هایی است که با یکدیگر تجارت انجام می‌دهند. برای مثال، تولیدکنندگانی که محصول خود را به توزیع‌کنندگان می‌فروشند و عمده‌فروشانی که محصولاتی را به خرده‌فروشان می‌فروشند

B2C تجارت به مصرف‌کننده

شامل تجارت‌هایی است که از طریق فروشگاه‌های اینترنتی و بدون نیاز به هرگونه تعامل با انسان، کالاهایی را به عموم مردم می‌فروشند. این همان تصوری است که بیشتر مردم از «تجارت الکترونیک» دارند.

C2B مصرف‌کننده به تجارت

در تجارت الکترونیک C2B، مصرف‌کنندگان پروژه‌ای با بودجه‌ای مشخص‌شده را به‌صورت آنلاین ارسال می‌کنند و شرکت‌ها برای انجام آن پروژه، پیشنهاد قیمت می‌دهند. سپس مصرف‌کننده پیشنهادهای قیمت را بررسی می‌کند و شرکت موردنظر خود را انتخاب می‌کند. وب‌سایت Elance نمونه‌ای از این نوع تجارت الکترونیک است.

C2C مصرف‌کننده به مصرف‌کننده

این نوع تجارت، در تبلیغات دسته‌بندی‌شده‌ی آنلاین، انجمن‌ها یا بازارهایی انجام می‌شود که در آن افراد می‌توانند با یکدیگر، کالا خریدوفروش کنند. Craigslist، eBay و Etsy نمونه‌هایی از این نوع تجارت الکترونیک هستند.

1. نتیجه‌گیری

در تجارت بین‌الملل دسترسی آسان و مطمئن به اطلاعات و برقراری ارتباط سریع با بازارها اهمیت و حساسیت خاصی دارد. با بهره‌برداری از مبادله الکترونیکی اطلاعات، هزینه تهیه، پردازش و کاربرد اطلاعات کاهش می‌یابد. در حقیقت مدیریت مؤثر اطلاعات سبب جابجایی مزیت‌های سنتی می‌شود و خود به‌عنوان یک برتری رقابتی نیرومند درصحنه تجارت ظهور می‌نماید.