فصلنامه شماره 37 (بهار 1398)

1. مقدمه

صنعت زنجیره تأمین یکی از پیچیده‌ترین و درعین‌حال تأثیرگذارترین صنایع هر کشور ازلحاظ فراهم کردن تسهیلات و امکانات مرتبط با تولید، انبارداری، عرضه و توزیع کالا و خدمات محسوب می‌گردد. درواقع برای ایجاد ارتباط بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، فرآیندهای متعددی وجود دارد که با گسترش دامنه و حجم فعالیت‌ها در این عرصه، تحقق شاخص‌های مرتبط با بهره‌وری در ایجاد این ارتباط، به‌شدت پیچیده می‌شود. [1]

مهم‌ترین عامل رقابت صنایع، تولیدكنندگان و ارائه‌كنندگان خدمات، هزینه‌های موجود در زنجیره‌های تأمین است. صاحبان كالا و مدیران زنجیره‌های تأمین تلاش‌های گسترده‌ای در جهت كاهش این هزینه‌ي فرايندهاي زنجيره تأمین انجام می‌دهند. ازجمله این تلاش‌ها انجام مطالعات برنامه‌ریزی لجستیك و حمل‌ونقل است. [2] هزینه‌هاي لجستيك يكي از بزرگ‌ترین هزینه‌هاي زنجيره تأمین است كه راه‌های مختلف براي كاهش آن بررسي و اجراشده است.

یكی از راه‌حل‌هایی كه از دهه ۱۹۷۰ در اروپا به‌منظور افزایش بهره‌وری در زنجیره تأمین و كاهش هزینه‌های لجستیك ارائه شد و به‌سرعت جایگاه ویژه‌ای در مدیریت زنجیره تأمین یافت، ایجاد نقاط خاص لجستیكی باهدف تجمیع فعالیت‌های لجستیك، تخصصی سازی و افزایش كیفیت و گستره خدمات لجستیك بود. به اين نقاط خاص مراكز لجستيك گفته می‌شود و هدف اصلی مراكز لجستیك، ارائه خدمات عمومی و ارزش‌افزوده لجستیكی به جریان‌های كالاست.

عملكردهای كلی لجستیك را می‌توان شامل حمل‌ونقل، انبارداری، مدیریت موجودی، سامانه‌های اطلاعاتی، تأمین، مدیریت سفارش‌ها، خدمات مشتریان، بسته‌بندی و لجستیك معكوس دانست و مدیریت زنجیره تأمین تجمیع مدیریت همه این فعالیت‌ها از نقطه آغازین (تأمین‌کنندگان) تا نقطه پایانی (مصرف‌كنندگان نهایی) است. كاهش هزینه‌های مرتبط بر فعالیت‌های لجستیك و كاهش هزینه‌های زنجیره تأمین را به دنبال دارد. [2]

با توجه به ماهیت عمدتاً فیزیکی کسب‌وکارهای حوزه زنجیره تأمین، روند خودکارسازی و بهره‌برداری از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی در این صنعت همواره با چالش‌هایی روبرو بوده است. سرعت شگفت‌انگیز تجارت الکترونیک در دنیا، نوآوری‌های جدید حاصل‌شده در زیرساخت‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات و رویکرد مشتریان به دریافت هر چه بیشتر خدمات با ارزش‌افزوده، ابر شرکت‌های لجستیکی، نظیر DHL و غول‌های فناوری دنیا در عرصه فناوری، نظیر گوگل و حتی فروشگاه‌های اینترنتی بین‌المللی، همانند آمازون که بخش عمده موفقیت خود را مدیون لجستیک هستند، را بر آن داشت تا تحقیقات گسترده‌ای در خصوص استفاده از فناوری‌های خودکارسازی،‌ اطلاعاتی و ارتباطی در لجستیک آغاز نمایند. [1]

مباحث مربوط به داده‌های عظیم، واقعیت افزوده‌شده  و لجستیک همه‌کاره  کاملاً مبتنی فناوری‌های نوین اطلاعاتی نظیر سامانه‌های رایانش ابری است. حسگرهای ارزان‌قیمت و اینترنت اشیاء به تأثیر فناوری‌های جدید ارتباطی و نقش آن در لجستیک می‌پردازد. فناوری‌های هوش مصنوعی و خودکارسازی هم در فصل‌های مربوط به خودروهای بدون سرنشین، پهبادها و رباتیک زمینه‌های موردنظر برای لجستیک هوشمند را فراهم نموده است. کاربرد این فناوری‌ها در هر سه فرآیند اصلی صنعت زنجیره تأمین و لجستیک یعنی حمل‌ونقل، انبارداری و توزیع چنان موفق بوده كه سازمان‌های زيادي را به‌سوی استفاده از آن سوق داده است. [1]

راه‌اندازی روزافزون فروشگاه‌ها و سایت‌های فروش اينترنتي، بسته‌بندی و ارسال کالا را یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های هر فروشگاه اینترنتی كرده است و کم‌ترین ضعف در این بخش حتی اگر خارج از محدوده نظارت و اجرایی فروشنده (مثلاً پست) باشد، مشتری مستقیماً آن را به مدیریت کسب‌وکار فروشنده تعمیم خواهد داد. جالب این است كه در خریدهای اينترنتي حجم خريد كوچك اما تنوع آن بسيار بالا است و خريداران معمولاً از يك منطقه جغرافيايي نيستند و داراي گستره اي حتي در سطح بین‌المللی می‌باشند. بنابراين یک لجستیک باکیفیت، اعتبار فروشگاه اینترنتی را چند برابر خواهد کرد و لازم است که فروشگاه‌هاي اینترنتی به خدمات لجستیک خود اهمیتی فراتر از یک ارسال ساده بدهند. [3] اين مقاله به تعريف لجستيك هوشمند، كاربردها، زیرساخت‌ها و نقش استانداردهاي شناسايي براي استقرار آن می‌پردازد.

1. لجستيك هوشمند چيست؟

لجستيك هوشمند كه با عنوان Intelligent Logistic يا Smart Logistic شناخته می‌شود خدمتي نوين است به صنعت حمل‌ونقل و زنجيره تأمین كه به‌منظور ایجاد یک لجستيك جدید در مدیریت اطلاعات و همکاری بین بازیگران مختلف در زنجیره تأمین به وجود آمده است. اين نوع لجستيك كه مؤثرتر و کارآمدتر، سازگارتر با محیط‌زیست است و می‌تواند فرآیندهای جدید و خدمات با ارزش‌افزوده بالا تولید کند به‌سرعت در حال گسترش بوده و مورد استقبال قرارگرفته است.

مرکز عمومی لجستیکی PDC (Public Demonstrator Center) یک فضای عمومی هستند که در آن شرکت‌های ICT می‌توانند کاربران بالقوه شرکت‌های فن‌آوری را در خدمات و محصولات فنّاورانه، باهدف بهبود بهره‌وری و رقابت، به شكل كاربردي نشان دهند. اين خدمت داراي چند قسمت است:

• شبیه‌سازی و بهینه‌سازی فرآیندهای لجستیک.
• طراحی فرایندهای بسیار کارآمد از طریق مدل‌سازی ریاضی .
• طراحی شبکه‌های لجستیک.

شبیه‌سازی و بهینه‌سازی و طراحي شبکه‌های تدارکات برای ارزیابی سناریوهای شبکه‌های مختلف، ارزیابی هزینه‌ها و سطح خدمات به‌دست‌آمده هم در سطح استراتژیک (محل فروشگاه‌ها، تجزیه‌وتحلیل جریان، استراتژی حمل‌ونقل، و غیره) و هم در سطح تاکتیکی (مسیرهای توزیع بار در راه‌های شهری و بین‌المللی، و غیره) انجام می‌شود. [4]

درواقع لجستیک هوشمند ادغام هوشمند، از طریق سیستم لجستیک برای شبیه‌سازی تفکر انسان و توانایی استنباط برای حل مشکلات لجستیک است. اين سيستم با مدیریت ردیابی از منبع لجستيك، و ايجاد جریان اطلاعات سریع‌تر از جریان واقعی اقلام، می‌تواند از طریق سنسورها و فن‌آوری ارتباطات تلفن همراه برای بهبود توزیع کالا، خودكار شدن جابجايي اطلاعات و شبکه تحقق يابد. [5]

هوشمندسازی در هر زمینه‌ای باعث بهبود عملکرد آن می‌شود. صنعت بزرگ و مهم لجستیک هم از این قاعده مستثنی نیست. باید ببینیم لجستیک هوشمند چیست؟ چه ویژگی‌هایی دارد و در صورت اجرای صحیح، چه تأثیری بر هوشمندسازی سیستم مدیریت حمل‌ونقل خواهد داشت؟

هنگامی‌که در ارتباط با لجستیک هوشمند صحبت می‌کنیم، درواقع به تمام ویژگی‌های هوشمند فنّاوری سیستم مدیریت حمل‌ونقل، برای مدیریت حمل‌ونقل اشاره می‌کنیم. با مراجعه به معنی هوشمندسازی، هوشمندسازی لجستیک سبب کاهش عملیات دستی و جایگزینی گزینه‌های خودکار در پروسه‌ی حمل‌ونقل بار می‌شود. همچنین هوشمندسازی لجستیک امکان ارائه‌ی اطلاعات بار در لحظه را فراهم می‌کند.

شرکت‌های لجستیک اکنون ارزش هوش مصنوعی را به دلیل هم‌جهت بودن با اینترنت اشیا درک می‌کنند. مانند بسیاری از بخش‌های زنجیره‌تامین، لجستیک در حال تحول دیجیتالی و تبدیل به لجستیک هوشمند است. هوشمندسازی لجستیک، داده‌های بیشتر و درنهایت کنترل بالاتری در سراسر زنجیره تأمین را فراهم می‌آورد. [6]

1. كاربردهاي لجستيك هوشمند در صنايع
   1. عرضه و تقاضا

صنعت عرضه و تقاضا در فروش‌های اينترنتي از تکمیل موجودی تا تحویل کالا، در حال دیجیتالی شدن و تبدیل به لجستیک هوشمند هست. استقرار سامانه‌های هوشمند مانند سامانه يادگيري و مديريت لجستيك با آن، اين صنعت را متحول كرده است. در حال حاضر بیش از ۴۵ هزار ربات در انبارهای آمازون مشغول به کار هستند. سامانه‌های متعدد به‌صورت بصری بسته‌های جدید را بررسی کرده و به قفسه‌ها نظارت کرده و حرکت وسایل موجود را از انبار به وسایل نقلیه جهت حمل‌ونقل هماهنگ می‌کنند. این همگرایی داده‌ها، رباتیک، و هوش مصنوعی تبدیل به یک الگو برای سیستم‌های فیزیکی سایبری شده است.

شرکت shelf engine از اين سامانه‌ها برای پیش‌بینی حجم غذاهای سفارشی با توجه به الگوهای تقاضا استفاده می‌کند. آن‌ها با استفاده از این فنّاوری به شرکت molly’s کمک کردند تا به ۹% سود بیشتر دست پیدا کند. شرکت چندملیتی مواد غذایی (Tesco تسکو) ۱۴۰ میلیون دلار با افزودن اطلاعات هواشناسی به سامانه آنالیز پیش‌بینی‌ها صرفه‌جویی کرد. از این طریق آن‌ها توانستند تقاضای مواد غذایی همچون بستی را مطابق با شرایط هوایی پیش‌بینی کنند. از این داده‌ها برای تنظیم موجودی و سفارش‌ها برای هر فروشگاه استفاده می‌کنند. [6]

• 1. هماهنگی موجودی

شرکت‌های لجستیکی باید شبکه عظیمی از فروشندگان، انبارها و وسایل نقلیه را هماهنگ کنند. این هماهنگی عموماً در تقاضاهای جهانی پیچیده می‌شود. هرچه سامانه‌های یادگیری قوی‌تر شده و اطلاعات را به‌صورت جهانی جمع‌آوری کنند، توانایی هماهنگی‌ها افزایش میابد. شرکت clear metal با ارائه امکان پیش‌بینی و مدیریت کانتینرها با این پیچیدگی‌‌ها مقابله می‌کند. برای کاهش ریسک بین تأمین و تقاضا، آن‌ها کانتینرها و شرایط آب و هوایی و اقتصادی را ارزیابی کرده و آن را به سیستم یادگیری ماشین ابلاغ می‌کنند. [6]

• 1. ارسال کالا

استفاده از رانندگان و نيروي انساني در تحويل بسته‌ها چالش‌های زیادی در لجستیک به وجود آورده است. می‌توان از هوش مصنوعی برای تفسیر اطلاعات خروجی و افزايش دقت در تحويل بسته‌ها استفاده کرد. استفاده از ربات‌های تحویل کالا که اخیراً به‌صورت آزمایشی برای انجام عملیات تحویل گام آخر مورداستفاده قرارگرفته است تنوع در آدرس‌های تحويل را پوشش، سرعت و دقت تحويل را افزايش و هزینه‌ها را كاهش می‌دهد. قابلیت‌های ارائه‌شده توسط هوش مصنوعی و دیگر فنّاوری‌ها بیش‌ازحد بزرگ هستند و امکان ندید گرفتن آن‌ها تقریباً صفر است. [6]

• 1. بندرها

بندرها بزرگ دنیا دارای اکوسیستم پیچیده‏ای هستند که کاربران و فعالان بخش‌های متفاوت آن به‌منظور افزایش کارآمدی زنجیره تأمین باید باهم همکاری کنند. در این خصوص اداره بندر نقش فعال و فزاینده‌ای را ایفا می‏کند و می‏تواند فرآیندها و عملیات بندری را از طریق هماهنگی میان تمامی فعالیت‏های بندری شامل ورود شناور به بندر، جابه‏جایی کالا و کانتینر در بندر و حتی تا پس‌کرایه و برعکس بهینه‌سازی کند.

به‌عنوان‌مثال، اداره بندر هامبورگ توانسته است رشد پایدار و بهره‌برداری مطلوب‌تری از منابع را برای مشتریانش مهیا سازد و در مقابل، تأثیرات زیست‌محیطی را از طریق مفهوم بندرِ هوشمند به حداقل برساند. اقداماتی که توسط بندر هامبورگ در قالب مفهوم Smart Port انجام‌گرفته، این‌گونه معرفی‌شده است:

• به‌کارگیری راه‏حل‌های هوشمند (Intelligent Solutions) در زمینه زیرساخت مرتبط با جریان کالا و ترافیک با رویکرد اقتصادی و اکولوژیکی. [7]
• به‌کارگیری منابع قابل‌تجدید به‌منظور کاهش انتشار آلودگی، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و کاهش هزینه‌ها.
• اتصال به شبکه جهانی بندرهای هوشمند به‌منظور تبادل اطلاعات و كالا

1. مزایای هوشمند سازی لجستیک در سیستم مدیریت حمل‌ونقل

بزرگ‌ترین مزیت هوشمند سازی لجستيك در يك زنجيره تأمین صرفه‌جویی در نیروی کار هست بااین‌حال صرفه‌جویی در انرژی و مواد، بهبود کیفیت خدمات و افزايش دقت را نیز در پي دارد. قاعده‌ی کلی هوشمند سازی باهدف کاهش زمان نیروی کار برای انجام فرآیندهای دستی است. به‌عنوان‌مثال در پروسه‌ی حمل‌ونقل کالا در زنجیره‌ی تأمین که بانام لجستیک نیز شناخته می‌شود، هوشمند سازی با کاهش خطاها و بهبود کلی خدمات مشتری سبب کاهش هزینه‌ها و افزایش سود می‌گردد. [6]

کاهش خطاهای پرهزینه: ویژگی‌های هوشمند سازی لجستیک همچون ادغام کالا با سامانه برنامه‌ریزی منابع سازمانیو دسترسی به آدرس‌های ذخیره‌شده، ذخیره‌سازی خودکار، سنجش میزان سوخت موردنیاز سبب حذف احتمال ورود و ثبت اطلاعات اشتباه می‌شود. این امر سبب كاهش هزینه‌های حمل‌ونقل می‌شود.

افزایش خدمات مشتری: چقدر از دست دادن یک مشتری برای شما ضرر آور است؟ با هوشمندسازی لجستیک مانند امکان ردیابی حمل‌ونقل در زمان واقعی، جمع‌آوری خودکار اطلاعات، بیمه‌ی بار و سنجش هزینه‌ی حمل‌ونقل به‌طور دقیق، اين امكان را براي فروشنده و مشتری‌تان فراهم می‌کند تا از طریق اعلان‌های سیستمی متوجه هزینه و زمان دقیق تحویل شوند.

دسترسی به اطلاعات حمل‌ونقل در لحظه: دسترسي به داده‌های حمل بار در زمان واقعی دريافت گزارش آن، تاریخچه و تجربه‌ای ايجاد می‌کند كه سبب اتخاذ تصمیمات بهتر و ارائه خدمات بيشتر به مشتری ارائه می‌شود.

کنترل سازمانی: ویژگی‌های هوشمند سازی لجستیک در سیستم مدیریت حمل‌ونقل  به مدیریت هزینه و ریسک حمل‌ونقل از طریق دسترسی به قوانین سیستم مدیریت حمل‌ونقل که مبتنی بر مسیریابی و برنامه‌های بهینه‌سازی شده است، كمك می‌کند. سیستم مدیریت حمل‌ونقل کاملاً انعطاف‌پذیر بوده و با توجه به قوانین کسب‌وکار تنظیم می‌شود و به‌اندازه‌ی کافی قدرتمند است تا همه کاربران، داخلی و خارجی از آن پیروی كنند که منجر به حمل‌ونقل مؤثر و مقرون‌به‌صرفه می‌شود.

بهبود راندمان،حذف ضایعات: هوشمندسازی لجستیک زمانی که به‌درستی انجام شود مطمئناً به بهبود راندمان و حذف ضایعات کمک می‌کند و از همه مهم‌تر منجر به کاهش هزینه لجستیک می‌گردد. [3]

1. زیرساخت‌های لجستيك هوشمند

با همه مزايايي كه لجستيك هوشمند می‌تواند در زنجيره تأمین كشور ايجاد كند زیرساخت‌هايي نياز دارد كه ايجاد آن‌ها پیش‌نیاز ايجاد و استقرار سامانه لجستيك هوشمند هست. توسعه آینده لجستيك هوشمند چهار ویژگی را انعکاس می‌دهد: هوشمندي، یکپارچگي و سلسله مراتبی، انعطاف‌پذیري و تأثیرات اجتماعی است. [8] براي اين منظور بايد اصولي در كشور ايجاد و رعايت شود.

• 1. دیجیتال‌سازی زنجیره تأمین

دیجیتال‌سازی به فرآیند استفاده از آخرین راه‌حل‌های فنّاورانه همراه با سایر دارایی‌های فیزیکی و دیجیتالی برای بازسازی شیوه‌های لجستیک گفته می‌شود. به‌این‌ترتیب،می‌توان با استفاده از این روش کسب‌وکاری سریع، بسیار رقابتی و کامل ایجاد کرد.

دیجیتال‌سازی لجستیک، سرعت و انعطاف‌پذیری عملیات زنجیره تأمین کالا را بهبود می‌بخشد و منجر به پاسخگویی مشتریان بیشتر و درنهایت درآمد بیشتر می‌شود. با پذیرش دیجیتال‌سازی، شرکت‌ها می‌توانند ارزش واقعی، افزایش درآمد و ارزش‌گذاری بازار را تجربه کنند.

به‌منظور به دست آوردن مزایای کامل دیجیتال‌سازی، شرکت‌ها باید تمام استراتژی زنجیره تأمین خود را  در جهت ایجاد زنجیره تأمین هوشمند، دوباره طراحی کنند البته که تنها  استفاده از فنّاوری کافی نیست. [9]

• 1. استقرار سامانه IoT

اینترنت اشیا به شبکه‌ای اشاره دارد که در آن هر شی‌ء فیزیکی توسط یک برچسب رادیو شناسه هویت یافته و با دیگر اشیا تشکیل یک شبکه می‌دهد. استفاده از این فنّاوری سبب دستیابی به اشیا خودسازمان‌ده می‌گردد. [10]

در یک زنجیره تأمین هوشمند، اینترنت اشیا (IoT) به‌عنوان یک‌راه حل فنّاورانه بسیار پیشرفته درزمینه لجستیک دارای جایگاه برجسته‌ای است. IoT به یک سیستم کامپیوتری محاسباتی وابسته اشاره می‌کند که امکان انتقال داده‌ها را از طریق شبکه‌ها بدون دخالت نیروی انسانی فراهم می‌کند. این روش به شرکت‌ها کمک می‌کند تا بر موجودی نظارت داشته، موجودی کالا در انبار را مدیریت کرده ، مسیرهای حمل‌ونقل را بهینه کرده و مسافت پیموده شده را کاهش دهند. [9]

طبق گزارش اخیر سیسکو در چند سال گذشته استفاده از اینترنت اشیا و راه‌حل‌های آن در لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین تقریباً سه برابر شده است و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده نیز افزایش چشمگیری داشته باشد. در این گزارش آمده است که نزدیک به 2 تریلیون دلار از استفاده‌ی اینترنت اشیا در صنعت لجستیک و زنجیره‌ی تأمین هوشمند  ایجادشده است. [12]

اکثر مردم حس می‌کنند که اینترنت اشیا یک تهدید برای مشاغل آن‌ها است. اگرچه فنّاوری نیروی انسانی موردنیاز برای انجام یک کار خاص را کاهش می‌دهد اما باید به آن به‌عنوان ابزاری برای سرعت بخشیدن به عملیات و کاهش منابع بلااستفاده باهدف افزایش سود، نگاه کرد. اینترنت اشیا به شرکت لجستیک در بخش‌های زیادی کمک می‌کند در زیر تعدادی از مزایای اینترنت اشیا در لجستیک شرح داده‌شده است[9]:

• بهینه‌سازی استفاده از منابع و دارایی‌ها
• کاهش مسائل امنیتی همچون سرقت
• امکان نظارت دقیق بر منابع و نحوه‌ی انجام کار
• امکان مشاهده و پاسخ در لحظه
• آنالیز اطلاعات واقعی برای بهبود عملکرد
• صرفه‌جویی در زمان با حذف فرآیندها و بررسی اطلاعات به‌صورت دستی
• شناسایی فرصت‌های جدید بامطالعه‌ی الگوها
• بهبود و افزایش تجربه‌ی مشتری
  1. هوش مصنوعی

راه‌حل‌های پیشرفته‌ی هوش مصنوعی، برنامه‌های متعددی در زنجیره تأمین، به‌ویژه بخش انبارداری دارند. استفاده از تشخیص حرکت به‌جای صفحه‌کلید و موس در روند تولید و  همچنین وسایل نقلیه خود ران  (ماشین‌های بدون راننده )، که برای مسیریابی و حرکت بدون دخالت انسان، طراحی‌شده است؛ جزء اين راهكارها می‌باشند. مفهوم رباتیک و خودکارسازی نیز به‌طور گسترده در زنجیره تأمین اجرا می‌شود.

آخرین نسل ربات‌ها راحت‌تر برنامه‌ریزی‌شده، منعطف‌تر و مقرون‌به‌صرفه تر هستند. نقش آن‌ها کمک به نیروی کار در انجام  وظایف تکراری و چالش‌برانگیز است. [9]

• 1. ردیابی

توانایی نظارت بر محصولات در سراسر زنجیره تأمین نه‌تنها سبب افزایش امنیت می‌شود بلکه کیفیت محصولات را نیز افزایش می‌دهد. با استفاده از ردیابی GPS مدرن وسایل نقلیه و سنسورهای RFID می‌توان اطلاعات زیادی در ارتباط با محل محصولات ، درجه حرارت و غیره جمع‌آوری کرد. این اطلاعات به مدیران زنجیره تأمین کمک می‌کند تا کنترل کیفیت بهتری را انجام دهند، از تحویل به‌موقع محصول اطمینان داشته باشد و احتمال دزدی محصول را به حداقل برسانند. [11]

راه‌حل‌های مخابراتی مدرن و سنسورهای موقعیت‌یابی GPS می‌تواند برای جمع‌آوری داده‌ها در لحظه به‌منظور نظارت و تجزیه‌وتحلیل عملکرد خودرو و راننده، و همچنین برای ردیابی وسایل نقلیه و بار آن مورداستفاده قرار گیرد. اطلاعات دریافتی از طریق اینترنت اشیا را می‌توان برای بهینه‌سازی و برنامه‌ریزی مجدد و مدیریت مصرف سوخت مورد استفاده قرارداد. [11]

پیش‌نیازهایي مانند تقسیم‌بندی مشتری برای پاسخگویی به نیازهای مشتری در بهترین حالت ممکن، استفاده از نرم‌افزار مناسب در کنار رایانش ابری در فنّاوری زنجیره‌ی تأمین کالا و لجستیک و استفاده از دستگاه‌های پوشیدنی همراه با فن‌آوری ابري براي کارمندان به‌منظور جمع‌آوری سریع و دقیق صورت کالا، پیگیری تولید، ذخیره و توزیع محصولات كه توسط سازمان‌ها بكار گرفته می‌شود نيز، در تكميل فرايند لجستيك هوشمند نقش بسزا دارد. [11] و [12]

1. موانع توسعه لجستیک و مدیریت زنجیره‌های تأمین در کشور

با توجه به گسترش فعالیت‌های صنعتی و بازرگانی کشورهای مختلف جهان درمی‌یابیم که پیشرفت و توسعه روزانه زنجیره‌های تأمین به دقتی بالا در کلیه ابعاد تأمین، تولید و توزیع نیازمند است. مطالعات تجربه جهانی در این زمینه‌ها، نقش مدیریت زنجیره تأمین و لجستیک را بسیار برجسته می‌نماید. [13] بخش مهمی از محصولات و خدمات مرتبط با لجستیک در حوزه‌های زیر تعریف می‌شوند:

• سیستم‌ها و تجهیزات حمل‌ونقل بار
• فناوری‌ها و سیستم‌های ذخیره‌سازی و انبارش
• فناوری‌های حمل‌ونقل بار خشک، بار مایع و بار فله‌ای
• خدمات و فناوری‌های لجستیک مواد خطرناک، دارای ریسک و خاص
• انواع مختلف سیستم‌های کنترل
• سیستم‌ها و نرم‌افزارهای مدیریت حمل‌ونقل و مدیریت انبار

هوشمند سازي لجستيك بر تمامي حوزه‌های نامبرده تأثیرگذار است. براي استقرار سامانه لجستيك هوشمند در زنجیره‌های تأمین و در سطح كلان، ضمن شناسايي اصول موردنیاز و اجراي آن، لازم است موانع را شناسايي و براي آن راهكار انديشيد. موانع و مشکلات متنوعی سر راه توسعه لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین در کشورها وجود دارند که با استناد به گزارش بانک جهانی به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم:

• زیرساخت‌های ناکافی و ضعیف حمل‌ونقل
• زیرساخت‌های ناکافی مخابراتی
• وسایل حمل‌ونقل فرسوده و ناکافی
• شبکه جاده‌ای ناکافی
• انبارهای ناکافی
• شبکه راه‌آهن اندک و قدیمی
• چالش‌های اقتصادی
• درک ضعیف از اقتصاد رقابتی
• بازار کوچک داخلی و کمبود اطلاعات در بازار
• سیستم بانکی ناکارآمد و نرخ‌های بالای بهره
• ناکارآمدی نظام مالیاتی
• چالش‌های مدیریتی
• عدم انعطاف‌پذیری در سیستم
• کمبود نیروی انسانی متخصص و صلاحیت‌دار
• لجستیک در صنایع مختلف

بخش عمده‌ای از موانع شمرده‌شده بخصوص در حوزه‌های مديريتي، انعطاف‌پذیری و اصلاح زیرساخت‌ها با استفاده از استانداردهاي GS1 قابل‌رفع هستند اما رفع اصولي موانع نيازمند يك عزم جدي و يك آگاهي عمومي است. [14]

1. استانداردهاي شناسايي

بستر پیاده‌سازی زیرساخت‌های ديجيتال و IoT وجود استاندارهاي يكسان در شناسايي اقلام، خدمات و تبادل اطلاعات است. برچسب‌های شناسه هوشمند جزء لاينفك در IoT است. [10]

هم‌چنین تبادل اطلاعات در فضاي ديجيتال نيازمند استفاده از كدهاي شناسه استاندارد هست و قطعاً در دنياي ديجيتال از نام‌ها نمی‌توان براي شناسايي يا تبادل اطلاعات در حجم وسيع و سرعت بالا استفاده نمود. هوش مصنوعي بدون استفاده از سنسورها و سخت‌افزارهایی كه اطلاعات را به‌راحتی از انواع باركدها و برچسب‌ها می‌خوانند قادر به عمل نخواهد بود و سيستم رديابي بدون سيستم استاندارد شناسه غیرقابل تعريف است. با اين اوصاف بايد گفت زیرساخت اصلي استفاده از لجستيك هوشمند استفاده از سیستم‌های شناسايي و تبادل اطلاعات به شكل استاندارد مانند استانداردهاي GS1 هست.

به‌کارگیری استانداردهای GS1  در بخش‌های مختلف صنعت لجستیک سبب بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها می‌شود. به‌طور مثال یک سوپرمارکت زنجیره‌ای در سر‌تا‌سر دنیا می‌تواند با استفاده از کد SSCC و سیستم EDI ضمن هماهنگی کامل با توزیع‌کنندگان و بهبود جریان اطلاعات و کسب رضایت کامل مشتریان کلیه هزینه‌های خود را کاهش داده و بهره‌وری خود را به‌طور ملموسی افزایش دهد. [14]

می‌توان پیش‌بینی کرد به علت مزایای بسیار بالای استاندارد‌های GS1 در سال‌های پیش رو و راهكارهاي متنوعي كه در حوزه لجستيك ارائه داده است، تمامی بخش‌های حاضر در زنجيره تأمین به‌طور طبیعی به استفاده از این استاندارد‌ها سوق داده خواهند شد.

1. نتیجه‌گیری:

خدمات ديجيتال و هوشمند، امروزه به‌شدت فراگير می‌شوند و مورد اقبال هستند. استفاده از سامانه‌های ديجيتال و هوشمند هرچند نگرانی‌هایی را در خصوص بيكاري نيروي كار ايجاد می‌نماید اما سبب ارزش‌افزوده شده و اشتغال‌زایی گسترده‌ای را در ساير قسمت‌ها دارند. هم‌چنین رضايت مشتريان را در پي دارد و مزاياي اين سیستم‌ها به‌گونه‌ای است كه صاحبان تجارت نمی‌توانند از آن چشم‌پوشی نمايند. فروشگاه‌هاي اينترنتي ايراني مانند ديجي كالا هم‌اکنون در ابعاد كوچك از اين سامانه‌ها استفاده می‌کنند. اين فروشگاه از سيستم كدگذاري خاص خود براي شناسايي اقلام، خدمات و تبادل اطلاعات در محيط اينترنت استفاده می‌نمایند هرچند شركتي بودن كدها در اين فروشگاه‌ها همواره چالش‌هایی را بین آن‌ها و تأمین‌کنندگان ايجاد می‌کند اما استفاده از كدها بستر ديجيتالي شدن فرايندها را فراهم می‌نماید.

در ايران مفهوم لجستيك هوشمند جديد است و هنوز بسياري از اعضاي زنجيره تأمین با پدیده‌های ديجيتال و هوشمند سازي ناآشنا هستند. استقبال از اين سيستم و تمايل به استفاده از آن بدون تأمین پیش‌نیازها ممكن نيست. بسياري از اين اعضاي زنجيره‌تامين با كاربرد كدهاي شناسه ناآشنا هستند و از آن تنها به‌عنوان يك راهكار براي مسائل قانوني تجارت در ايران يا صادرات استفاده می‌کنند و پرسشي كه مطرح می‌کنند آن است كه چرا بايد از كد استفاده كرد. توسعه راهكارهايي مانند رديابي، اينترنت اشياء و لجستيك هوشمند كاربرد كدهاي شناسه را تعريف می‌نماید.

درك لجستيك هوشمند و مزاياي آن می‌تواند مشوقي براي تأمین‌کنندگان، توليدكنندگان و توزیع‌کنندگان باشد تا به‌منظور استفاده از مزاياي آن از كدهاي دريافتي خود به شكل مناسب براي شناسايي اقلام و خدمات استفاده نمايند. استفادهاز استانداردهایشناسايي،كدهاييكسان، برچسب‌های هوشمند و سامانه‌های مرتب با آن تناقض بين شركاي تجاري را رفع كرده و تبادل اطلاعات در فضاي مجازي و بين شركاي تجاري را تسهيل می‌نماید و بستر استقرار لجستيك هوشمند را در كشور فراهم می‌سازد.سازمان جهاني GS1 راهكارهايي را براي لجستيك هوشمند ارائه داده است. استانداردهای GS1 در شناسايي، اشتراک‌گذاری و انتشار داده‌ها، به زنجیره تأمین سریع‌تر، پروژه لجستیک هوشمند، استقرار سیستم‌های ردیابی، جستجوي صحيح و سريع اطلاعات منجر می‌شود. [15]

رعايت اين استانداردها سرعت جريان کالاها در داخل و خارج از کشور افزايش داده ، سهام سازمان‌ها را کوچک‌تر و هزینه را کاهش می‌دهد. استانداردهاي GS1 سبب کاهش خطاها ، صرفه‌جویی در سراسر زنجیره تأمین و تسهيل فرآیندهای روزمره شده فرايندهاي تدارکات را دقيق و بهره‌ور می‌نماید. [16]