شناسایی صحت بارکد

شناسایی صحت بارکد

ماهنامه شماره5(دی ماه 1394)

مقدمه

در زنجيره‌هاي تأمين و تقاضا، اطلاعات مختلفي مانند شناسه كالا، تاريخ توليد و انقضا، شماره بَهر (بچ) توليد، شماره سريال و غیره درباره اقلام وجود دارد كه لازم است در فرايندهاي اطلاعاتي از آن اطلاعات استفاده شود. اگر ثبت و ذخیره کردن اين اطلاعات به صورت دستي انجام شود، اين كار بسيار زمان‌بر خواهد بود و ممكن است خطاهاي مختلفي در حين ذخيره و بازيابي اطلاعات پيش آيد كه تأثيرات نامطلوبي را به همراه خواهد داشت. سازمان جهاني GS1 براي حل اين مشكل و ايجاد راهكاري براي ثبت خودكار داده‌ها، نمادهايي را ايجاد و به‌صورت استاندارد به دنيا معرفي كرده‌ است.

رايج‌ترين نوع نمادها در جهان، كدهاي ميله‌اي يا همان باركدها هستند و مي‌توان اطلاعات مختلفي را در آن‌ها ذخيره كرد. اين اطلاعات توسط اسكنرهاي ليزري يا تصويري پويش شده و به صورت خودكار به سيستم‌هاي رايانه‌اي انتقال داده مي‌شود. با ذخيره اطلاعات در كدهاي ميله‌اي، مي‌توان در فرايندهاي اطلاعاتي مختلف، سرعت و دقت را افزايش داد و سهولت را ايجاد كرد.
اصلي‌ترين و مهم‌ترین هدف از توليد باركدها اين است كه به سرعت و در اولين مرتبه اسكن شوند تا امور نقطه فروش با حداكثر سرعت ممكن انجام شود و توليدكننده، فروشنده و مشتري به دردسر نيفتند. بنابراين بايد از هر چيزي كه منجر به اختلال در اين موضوع مي‌شود جلوگيري کرد. در ادامه، عواملي را كه باعث اختلال در فرايند اسکن کردن باركدها مي‌شوند معرفي کرده و راه‌هاي جلوگيري از بروز خطا توضيح داده می‌شود.

1- نكات ضروری و مهم در چاپ باركدها

مهم‌ترین نكات و ويژگي‌هايي كه بايد براي چاپ كدهاي ميله‌اي در نظر گرفت تا اطلاعات موجود در باركدها به‌درستي و در اولين مرتبه اسكن خوانده شود و محصول در نقطه فروش به‌راحتي در اختيار مشتري قرار بگيرد، عبارت‌اند از:

1-1 . استفاده از رنگ‌های مناسب

رنگ پس‌زمینه و ميله‌هاي باركد بايد طوري انتخاب شود كه اسكنر بتواند به‌راحتي باركد را بخواند. براي اين كار بايد از رنگ‌هاي تيره براي ميله‌ها و از رنگ‌هاي روشن براي پس‌زمينه استفاده كنيد. بهترين حالت ممكن اين است كه رنگ سياه براي باركدها و رنگ سفيد براي پس‌زمينه انتخاب شود؛ اما گاهي اوقات به دليل مسائل برندينگ يا تبليغات، لازم است از رنگ‌هاي ديگري استفاده كنيد، رنگ‌هاي مورد تأييد GS1 براي ميله‌ها، سياه، سبز تيره، آبي تيره و قهوه‌اي تيره و براي پس‌زمینه، سفيد، زرد، نارنجي و قرمز است. توصيه مي‌شود از رنگ‌هاي براق و متاليك براي باركد استفاده نكنيد چون اين رنگ‌ها نور را بازتاب مي‌دهند و عملكرد پويشگر را مختل مي‌كنند.

شكل 1- نمونه‌هايي از باركد با تركيب رنگ مناسب

شكل 2- نمونه‌هايي از باركد با تركيب رنگ نامناسب

1-2 . كوتاه نكردن ارتفاع باركد

كاهش ارتفاع باركدها به دلیل فضاي اندك براي چاپ باركد بر روي بسته محصول، منجر به بروز مشكلاتي در خواندن باركد توسط اسكنر مي‌شود، پس از اين كار اجتناب كنيد. در چنين مواقعي، استفاده از كدهاي EAN-8 كه اندازه کوچک‌تری دارند پيشنهاد مي‌شود.

1-3 . رعايت حداقل كيفيت چاپ

پس از انتخاب رنگ مناسب و اطمينان از ابعاد مناسب باركد، مي‌توانيد آن را براي چاپ بفرستيد. مطمئن شويد چاپخانه باركد را طوري چاپ مي‌كند كه هيچ‌گونه موج يا كجي، چين‌خوردگي، محوشدگي يا پخش شدن رنگ نداشته باشد. يعني ميله‌هاي باركد چاپ شده بايد کاملاً واضح و تميز بوده و به راحتي از هم قابل تشخيص باشند و رنگ آنها در هم فرو نرفته باشد. هرگونه مشكل در اين زمينه، موجب خطا در عمليات اسكن مي‌شود و باركد شما را ناخوانا مي‌كند.

1-4 . حفظ فضاهای خالی اطراف نماد

براي اينكه باركد به‌درستي خوانده شود اسكنر بايد تشخيص دهد كه باركد از كجا شروع شده و به كجا ختم مي‌شود. بنابراين به صورت استاندارد براي باركدهاي GS1 فضاي خالي مشخصي در اطراف نماد در نظر گرفته شده است كه البته اين فضاهاي خالي (Quiet Zone) بايد هم‌رنگ پس‌زمینه باركد باشند. براي اطمينان از اينكه باركد خوانا خواهد بود و خللي در كار اسكنر پيش نمي‌آيد، اين فضاهاي خالي را از بين نبريد و هيچ اطلاعات اضافي در اين فضاها چاپ نكنيد.

1-5 . انتخاب مكان قرارگيری مناسب و جهت صحيح

مكان قرارگيري باركد روي بسته‌بندي محصول بسيار پراهمیت است چراکه اپراتور فروشگاه بايد قادر باشد در سريع‌ترين زمان ممكن، باركد روي بسته‌بندي محصول را پيدا كرده و آن را اسكن كند. بنابراين زماني كه طراحي بسته‌بندي محصول خود را به شركت يا فرد مورد نظر سپرده می‌شود، باید به او اطلاع داد كه فضاي مشخصي را با ويژگي‌هاي زير براي باركد در نظر بگيرد:
• محل قرار گرفتن معمولاً در قسمت پشت محصول و گوشه سمت راست و پایین است.

• براي الصاق باركد مي‌توان از دو شيوه نرده‌اي (حصارچوبي) يا نردباني (پله‌اي) استفاده كرد. اگر محصول مورد نظر سطح منحني دارد (مانند قوطي نوشابه) بهتر است باركد به‌صورت نردباني چاپ شود و اگر محصول سطحي صاف و تخت دارد، بهتر است باركد به‌صورت نرده‌اي بر روي آن چاپ شود.

•  باركد نبايد روي شكاف‌ها و درز‌هاي بسته‌بندي چاپ شود.
•  باركد نبايد روي جاهايي كه مهروموم مي‌شود يا زير فشار پِرِس قرار مي‌گيرد چاپ شود.
•  براي جلوگيري از مخدوش شدن باركد بايد آن را با فاصله مناسبي از لبه‌ها يا گوشه‌هاي بسته‌بندي چاپ كرد.
•  باركد نبايد در جايي كه لايه‌هاي بسته‌بندي روي هم قرار مي‌گيرند و هم‌پوشاني دارند چاپ شود، چراکه از ديد مخفي مي‌ماند و ممكن است به سختي اسكن شود.
•  ساير علائم و ماژول‌هاي طراحي گرافيكي مانند تصاوير پس‌زمینه و نشان‌ها و رنگ‌ها و نظاير آن‌ها نبايد حريم باركد را نقض كنند و باعث ناخوانايي باركد شوند.
•  براي درج باركد روي پالت‌ها و كانتينرها بايد ملاحظات ديگري نيز در نظر گرفته شود كه اين موارد را مي‌توانيد در فصل ششم از مستند «مشخصه‌هاي عمومي GS1» مطالعه کرد.
•  براي درج نماد بر روي اقلام كوچك مانند برخي اقلام پزشكي كه فضاي بسيار كمي براي چاپ نماد دارند، مي‌توان از نماد ديتاماتريس استفاده كرد. اطلاعات بيشتر درباره نماد ديتاماتريس در وب‌سايت GS1 ايران و سند «مشخصه‌هاي عمومي GS1» موجود است.

1-6 . رعايت ميزان استاندارد بزرگ‌نمايی يا كوچك‌نمايی

هريك از انواع باركدهاي يك‌بعدي و دوبعدي GS1 ابعاد استاندارد مخصوص به خود را دارند و آنها را در محدوده مشخصي مي‌توان بزرگ يا كوچك كرد. به عنوان مثال، محدوده استاندارد اندازه باركدهاي EAN-13 كه از آن‌ها براي ذخيره كد GTIN محصولات استفاده مي‌شود، اين‌گونه است:

حداكثر اندازه مجاز
بزرگنمايي تا 200%
اندازه استاندارد
100%
حداقل اندازه مجاز
كوچك‌نمايي تا 80%
ارتفاع
45.70 ميلي‌متر
22.85 ميلي‌متر
18.28 ميلي‌متر
پهنا
62.70 ميلي‌متر
31.35 ميلي‌متر
25.08 ميلي‌متر
علاوه بر رعايت محدوده بزرگنمايي ابعاد باركد، باید نسبت پهنا به ارتفاع باركد را نيز رعايت کرد. اين نسبت بايد همواره عددي ثابت معادل 1.37 باشد. جدول كامل محدوده بزرگنمايي در بخش 5.2.4.7 از مستند «مشخصه‌هاي عمومي GS1» آمده است.

1-7 . توجه به شاخص درجه ISO

شاخصي به نام درجه ISO براي باركدها وجود دارد كه مشخص مي‌كند ضخامت ميله‌ها يا همان نوارهاي عمودي باركد در تمام طول آن‌ها ثابت است يا خير. بررسي شاخص درجه ISO از اين جهت اهميت دارد كه در فرايند اسكن، اگر اپراتور بخش بالايي يا پاييني باركد را اسكن كند، بايد نتيجه يكساني حاصل شود و فرايندهاي چاپ نبايد عامل تغيير ضخامت ميله‌ها شده باشند.
براي كنترل اين شاخص در عمليات تصديق باركد (Barcode Verification)، عمل پويش توسط اسكنرهاي خاصي به تعداد 10 مرتبه در تمام ارتفاع باركد انجام مي‌شود تا تضمين حاصل شود كه ضخامت ميله‌هاي باركد در تمام طول آنها يكسان است. براي بررسي شاخص درجه ISO باركد محصولات خود، مي‌توان به مركز GS1 ايران مراجعه كرده و درخواست دريافت سرويس تصديق باركد را به مركز اعلام کرد و از سرويس مربوطه بهره‌مند شد.

1-8 . مطابقت نماد با عدد نوشته شده زير آن

شركت‌هايي كه محصولات متنوع توليد مي‌كنند بايد براي مديريت كدهاي GTIN و باركدهاي محصولات خود برنامه‌اي داشته باشند تا در هنگام چاپ بسته‌بندي محصولات، دچار اشتباه نشوند. به عنوان مثال، فرض كنيد باركد مربوط به محصول A بر روي بسته‌بندي محصول B چاپ شود يا در چاپ باركد محصول و عدد زير آن اشتباهي رخ دهد به نحوي كه باركد و عدد زير آن با هم مطابقت نداشته باشند. اين‌گونه اشتباهات، باعث مي‌شود شركت‌ها براي تصحيح اين خطا و چاپ مجدد بسته‌بندي يا چسباندن باركدهاي جديد بر روي محصول، هزينه‌هاي گزافي را متحمل شوند. بنابراين هميشه قبل از ارسال طراحي نهايي بسته‌بندي براي چاپ، باید از صحت باركد و GTIN محصول مطمئن شد.

1-9 . استفاده از باركد محصولات ساير شركت‌ها يا باركدهاي جعلي

گاهي اوقات ممكن است يك شركت از باركد محصولات ديگر شركت‌ها يا از باركدهاي جعلي و ثب ‌نشده در مركز GS1 ايران بر روي بسته‌بندي محصولات خود استفاده ‌كند. در این صورت، باید موضوع را به نهادهاي قانوني مربوطه اطلاع داد.

2- از تعدد باركدها بر روي بسته‌بندي جلوگيري كنيد

يكي از عواملي كه سرعت عمل اپراتور در نقطه فروش خرده‌فروشي يا هايپرماركت را كاهش مي‌دهد، تعدد باركدهاي چاپ‌شده روي محصول است چراکه اپراتور بايد باركد حاوي GTIN محصول را از بين باركدهاي مختلف تشخيص دهد كه اين موضوع، زمان‌بر است. بنابراين فقط يك نماد باركد کافی است و نبايد دو يا چند باركد مختلف روي بسته‌بندي نهايي محصول چاپ شود.
اگر کسی براي محصول خود، هم كد GTIN و هم ايران‌كد دريافت نموده است، فقط نماد باركد مربوط به كد 13 رقمي محصول (GTIN) را روي بسته‌بندي درج کند. توجه به این نکته ضروری است كه درج نماد باركد EAN-13 بر روي بسته‌بندي محصول ضروري است و نيازي به درج نماد براي كد 16 رقمي ايران‌كد روي بسته‌بندي نيست و مي‌توان آن را تنها به صورت عددي در جاي مناسبي از بسته‌بندي درج كرد.

3- باركد محصولات خود را ارزيابي كنيد

براي اطمینان از اينكه باركد محصولات شما به‌درستي توليد و چاپ شده و فارغ از هرگونه اشكال است، باید گام‌هاي زير را طي کرد:

•  مطمئن شويد كه عضويت شما در GS1 ايران فعال است و تحقيق كنيد كه چه بازه‌اي از شماره‌هاي شركتي به سازمان شما تعلق گرفته است.
•  اطلاعات خود را درباره چگونگي تخصيص GTIN به محصولات خود افزايش دهيد. وب‌سايت GS1 ايران به نشاني www.GS1ir.org اطلاعات مناسبي را در اختيار شما مي‌گذارد. كارشناسان GS1 ايران نيز آماده راهنمايي شما در اين حوزه هستند.
•  به هر يك از سطوح بسته‌بندي محصولات خود، شماره GTIN مختص آن سطح را تخصيص دهيد؛ مثلاً اگر هر شش قوطي نوشابه را در يك بسته‌بندي قرار مي‌دهيد، بهتر است علاوه‌ بر تخصيص GTIN‌ به قوطي‌هاي نوشابه، بسته‌بندي شش عددی آن نيز GTIN مخصوص خود را داشته باشد.
•  به هر نوع از محصولات خود يك GTIN مجزا و منحصر‌به‌فرد اختصاص دهيد. براي اطلاع از اینکه چه تغييرهايي در ويژگي‌هاي محصول منجر به تغيير GTIN آن مي‌شود، به سايت GS1 ايران يا مستند مشخصه‌هاي عمومي GS1 مراجعه كنيد.
•  بررسي كنيد كه يك كد GTIN يا باركد خاص را به اشتباه روي دو نوع محصول متفاوت درج نكرده باشيد. اين كار لطمه زيادي به كسب‌وكار شما وارد مي‌كند.
•  مطمئن شويد كه رقم كنترلي (Check Digit) مربوط به محصولات را به درستي محاسبه كرده باشيد. براي كنترل كردن صحت رقم كنترلي به ابزاري كه در آدرس اينترنتي https://www.GS1.org/check-digit-calculator وجود دارد، مراجعه كنيد.
•  وقتي محصول نهايي آماده عرضه به بازار را در دست داريد، مطمئن شويد محل مناسبي را براي قرارگيري باركد در نظر گرفته‌ايد و از كيفيت چاپ و واضح بودن و در دسترس بودن نماد باركد اطمينان حاصل كنيد.
•  در صورت نياز به اطلاعات بيشتر، با مركز GS1‌ ايران تماس بگيريد و از مشاوره تخصصي و راهنمايي‌هاي مفيد بهره‌مند شويد.

4- سرويس تصديق باركد (Barcode Verification)

پس از اين‌كه تمام مراحل ذكر شده در بخش‌هاي قبل را انجام داديد، باركد محصولات خود را براي مركز GS1‌ ايران ارسال كنيد تا توسط كارشناسان مربوطه بررسي و تصديق شود. «سرويس تصديق باركد» براي همين منظور و توسط دستگاه‌هاي پيشرفته در مركز GS1‌ ايران انجام مي‌شود و پس از انجام آزمايش‌هاي لازم بر روي باركد، گزارشي درباره كيفيت باركد محصولات شما برايتان ارسال خواهد شد كه شما را براي ارتقاي كيفيت باركدها راهنمايي مي‌كند تا مطمئن شويد كه محصولات شما در هر فروشگاه و توسط هر اسكنري به‌راحتي شناسايي مي‌شوند. مشتريان و فروشگاه‌ها نيز به همين دليل از شما سپاس‌گزار خواهند بود!
براي كسب اطلاعات بيشتر درباره سرويس تصديق باركد كه توسط GS1 ايران انجام مي‌شود، به وب‌سايت ما به آدرس www.GS1ir.org مراجعه كنيد.

5- نتيجه‏ گيری

همانطور كه گفته شد، هدف از ايجاد باركدها اين است كه بتوان با حداكثر سرعت ممكن و به صورت خودكار و توسط اسكنرها به اطلاعات مربوط به كالاها، مكان‌ها، اشخاص، بسته‌ها، محموله‌ها و … دسترسي پيدا كرد. بنابراين لازم است مطمئن شويم كه باركدها به شيوه مناسب و استاندارد ايجاد شده و با دقت و كيفيت خوب و منطبق با اصول مد نظر GS1 چاپ شوند.
سرويس ارزيابي صحت باركد (Barvode Verification)، اين اطمينان را مي‌دهد كه باركدهاي نصب شده بر روي اقلام يا مكان‌ها و … منطبق با استانداردهاي لازم ايجاد شده و به‌درستي عمل مي‌كنند. براي رسيدن به روزي كه هر باركد در اولين تلاش، به سرعت و به‌راحتي اسكن شود، لازم است تمام فعالان زنجيره‌هاي تأمين و تقاضا باركدهاي خود را ارزيابي و از كيفيت آن‌ها مطمئن شوند.