رديابی از مزرعه تا سفره
سیستم کد گذاری کالا و کارکرد آن

رديابی از مزرعه تا سفره

ماهنامه شماره 1 (شهريور ماه 1394)

(مطالعه موردی شركت پويا پروتئين)

مقدمه

اهمیت نقش محصولات غذایی بهداشتی و ایمن در سلامت جامعه، بر همگان آشکار است. یک محصول غذایی ایمن، نتیجه تمامی فرآیندها و فعالیت‌هایی است که در کل زنجیره غذایی انجام شده است. هر یک از فرآیندها در زنجیره تأمین شامل تولید، بسته‌بندی، حمل و نقل و توزیع در مورد هر محصول، اطلاعات مخصوص خود را در زنجیره تأمین دارا است.

همه افرادی که در تولید محصولات دامی نقش دارند علاقه‌مند به اثبات تعهد خویش به کیفیت و ایمنی گوشت و سایر فرآورده‌های دامی و تضمین اعتماد مصرف‌کنندگان می‌باشند. ردیابی محصولات دامی به ایجاد و مستندسازی تاریخچه محصول و ایجاد اطمینان و اعتماد برای مصرف‌کنندگان کمک می‌کند. قابلیت ردیابی عبارت است از: توانایی ردیابی، از تاریخچه محل تولید تا کاربرد محصول نهایی به طوری که محصولات نهایی بیانگر مبدأ، مواد اولیه و تاریخ مراحل فرآوری و توزیع باشد. به عبارت دیگر می‌توان از اصطلاح عمومی از متولد شدن تا میز غذا استفاده کرد که معنای قابلیت ردیابی را در خود مستتر دارد. طبق تعریف عمومی سازمان جهانی استاندارد، ردیابی، توانایی برای پیگیری تاریخچه و موقعیت هر محصول تولید شده به وسیله ثبت اطلاعات محصول را گویند.

در خصوص قابلیت ردیابی در مورد تغذیه، تهیه غذا از منابع حیوانی و یا هر گونه مواردی که به نوعی مرتبط با تغذیه باشد این الزام را بیان می‌کند که تمام مواد اولیه‌ای که قرار است در تهیه مواد غذایی بکار رود و یا انتظار آن می‌رود که در تهیه مواد غذایی بکار رود باید در مراحل تولید و توزیع ردیابی شود. این الزام هم شامل تولیدکننده و هم مصرف‌کننده مواد غذایی است. انتظار می‌رود مسئولان امور دام در تمامی سطوح این زنجیره‌ها آماده باشند تا اطلاعات موجود را در صورت درخواست در اختیار بازرسان قرار بدهند.

اهمیت موضوع تا بدان حد است که استاندارد بین‌المللی جدیدی در زمینه امکان ردیابی محصولات غذایی در طول زنجیره تأمین به شماره 22005 توسط سازمان بین‌المللی استاندارد تصویب شد.

در شرکت‌های تولیدی مواد غذایی و گوشتی، ایجاد سیستم مکانیزه عملیات انبار بر مبنای فن‌آوری بارکدینگ و شماره سریال کالا، با حذف عملیات دستی و سرعت بخشیدن به امور انبارداری و ارسال موجب ایجاد صحت بیشتر در اطلاعات مربوط به کالاهای ارسالی از انبار می‌شود و همچنین امکان مغایرت در موجودی انبار و خطا در ارسال، تولید و انبارداری و یا مفقود شدن تقریباً به صفر می‌رسد و تنها با خواندن بارکد هر کالا، می‌توان مشخصات کلی هر کالا و سوابق آن را استخراج نمود.

بنابراین هدف اصلی طراحی سیستم مکانیزه، فراهم آوردن امکان ردیابی و دریافت مستقیم اطلاعات بسته‌های محصولات غذایی برای تولیدکننده به جای پرس و جو و دریافت اطلاعات به صورت دوبه‌دو از خریداران و توزیع‌کنندگان است.

در همين راستا، به بررسي مطالعه موردي انجام شده در شركت گوشت پويا پروتئين تحت عنوان پروژه «مكانيزاسيون خط توليد گوسفندي شركت پويا پروتئين بر اساس استانداردهاي GS1»پرداخته مي‏شود.

در ادامه درباره مدل استاندارد رديابي GS1 توضيحاتي ارائه مي‌شود و وضعيت فعلي فرآيندها در كارخانه پويا پروتئين تشريح شده و وضعيت مطلوب نيز ترسيم مي‏شود.

درباره مدل استاندارد رديابی GS1

سازمان جهاني GS1 براي ره‌گیری، يك مدل جامع و فراگير ارائه نموده است و از همه ذينفعان زنجيره‌هاي تأمين در سراسر دنيا خواسته است تا داوطلبانه اين مدل را پياده‌سازي نمايند. اين مدل به چند زبان ترجمه شده و هم اكنون در كشورهاي مختلفي نيز استفاده مي‌شود.

بر اساس مدل GS1 اگر تمام طرف‌هاي حاضر در يك زنجيره تأمين، رديابي دروني و بيروني را انجام دهند، فرآيند رديابي كامل در سراسر زنجيره اجرا مي‌شود.

شکل 1- قابليت رديابی در زنجيره تأمين، در درون شركت‌ها و بيرون آنها شكل می گيرد.

هدف از انجام فرآيند رديابي براي طرف‌هاي حاضر در آن، اين است که اطلاعاتي درباره تاريخچه، کاربرد يا مکان يک قلم نيازمند رديابي از هر نقطه در زنجيره تأمين به دست آيد. در هر فرآيند رديابي، به طور معمول مراحل زير وجود دارد:

شکل 2- مراحل رديابی كالا در زنجيره تأمين.

مراحل فوق به طور مختصر در ادامه معرفي شده‌اند. توجه داشته باشيد كه «برنامه‌ريزي و سازمان‌دهی» در درون مراحل رديابي نيست و پيش‌نياز آن است. علاوه بر آن «به كارگيري و استفاده از اطلاعات» نيز درون مراحل رديابي نبوده و پيامد آن است.

مراحل درخواست سيستم رديابی

عمليات درخواست جهت رديابي محصول در سيستم طي 5 مرحله اصلي انجام مي‏شود كه در ادامه به تشريح مراحل پرداخته شده است.

برنامه‌ريزی و سازمان‌دهی (پيش‌شرط لازم)

عنوان خروجي اين مرحله به صورت زير است: همه طرف‌هاي حاضر در فرآيند رديابي مشخص مي‌كنند چگونه داده‌هاي رديابي را تعيين، جمع‌آوري، به اشتراک‌گذاري و نگهداري کنند. همچنين مشخص مي‌كنند چگونه ارتباطات بين ورودي­ها، فرآيندهاي دروني و خروجي­ها را برقرار و مديريت مي‌نمايند.

شناسايی و تنظيم داده‌های اصلی

خروجي اين مرحله به صورت زير است: همه طرف‌هاي حاضر در فرآيند رديابي، داده‌هاي مبناي خود مانند نام و شماره شناسايي قلم تجاري (GTIN) و شماره جايگاه‌ها (GLN) و آدرس آنها و غيره را در همه‌ سيستم‌هاي تبادل اطلاعات با هم تنظيم و هماهنگ مي‌نمايند.

ثبت داده‌های رديابی

خروجي اين مرحله به صورت زير است: طرف‌هاي حاضر در فرآيند رديابي مي­توانند اقلام نيازمند رديابي را شناسايي کرده و داده‌هاي رديابي توافق شده و مرتبط را جمع­آوري و ثبت نمايند. اين داده‌ها درباره اقلام نيازمند رديابي است که در زنجيره تأمين جريان دارد.

درخواست رديابی

خروجي اين مرحله به صورت زير است: داده‌هاي رديابي در دسترس قرار گرفته و طرف‌هاي حاضر در فرآيند رديابي براي يک طرف مجاز كه درخواستي براي ره‌گیری يک قلم ارائه نمايد، مي­توانند اطلاعات مورد توافق، خوانا، جامع، صحيح و به‌روز تهيه و ارائه نمايند.

درخواست ره‌گیری با تبادل داده‌هايي که جمع‌آوري و ثبت شده‌اند سر و کار دارد. يک درخواست ره‌گیری مي­تواند هفته‌ها، ماه‌ها يا سال‌ها پس از اينکه قلم نيازمند رديابي به جريان افتاد، مصرف شد يا مورد استفاده قرار گرفت، تنظيم و ارائه شود. انواع درخواست‌هاي ره‌گیری که طرف‌هاي حاضر در فرآيند رديابي مي‌خواهند آنها را ارائه دهند تعيين‌کننده داده‌هاي رديابي است که طرف‌ها بايد با هم مبادله نمايند. براي مثال سوابق کيفيت براي واحدهاي بزرگ جابجا شونده لازم نيست اما مي­تواند در صورت وجود اهدافي براي مسائل ايمني محصول و يافتن منشأ آن به كار آيد.

به كارگيری و استفاده از داده‌ها (كاربرد اطلاعات)

كاربرد اطلاعاتي که حاصل درخواست رديابي است مي‌تواند جهت ريشه‌يابي و حل يک مسئله کيفيتي يا مطلع نمودن طرف‌هاي حاضر در فرآيند رديابي باشد.

به عنوان نمونه، در يک مورد از فراخوان يا بازپس‌گيري محصول، يک طرف حاضر در فرآيند رديابي، درخواست رديابي براي طرف بالادستي ارسال مي­كند تا ريشه مسئله‌اي را شناسايي کرده و بفهمد که کدام يک از اقلام نيازمند رديابي ممكن است مسئله مشابهي داشته باشند، سپس يک درخواست رديابي براي طرف پايين­دستي ارسال مي­كند تا مکان محصولات مسئله‌دار معلوم شود و طرف‌هاي تجاري که آنها را دريافت نموده‌اند آگاه شوند.

معرفی شركت پويا پروتئين

شركت پويا پروتئين شركتي 17ساله ‌است كه بيشترين سهم بازار در حوزه عرضه بهداشتي و بسته‌بندي محصولات گوشت سفيد و قرمز به صورت گرم را در اختيار دارد و روزانه حدود 50 تن محصول را در قالب بيش از 8000 بسته براي بيش از 500 خريدار كه عمدتاً فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي شهروند و رفاه و غيره در تهران و حومه هستند ارسال مي‌كند.

وضعيت فعلی فرآيندها و مشكلات

يكي از مهم‌ترین مشكلات شركت اين است كه بخش سفارش‌ها از ميزان موجودي انبار مطلع نيست و اين بخش، سفارش‌ها را بر اساس تجربه قبلي از ميزان تقريبي موجودي، دريافت مي‌كند. ساعت 15، موجودي كل انبار به صورت دستي مشخص مي‌شود و سپس بخش سفارش‌ها به اصلاح سفارش‌هاي گرفته شده مي‌پردازد و طي هماهنگي با سفارش‌دهندگان به صورت تلفني، كسري موجودي برخي اقلام را با برخي اقلام ديگر تكميل مي‌كند و فاكتورها اصلاح شده و در مراجعات بعدي براي سفارش‌دهنده ارسال مي‌شوند. در اين بين، برخي سفارش‌دهندگان ناراضي هستند و به خاطر كسري يك مورد، كل سفارش را پس مي‌فرستند. مديران كارخانه انتظار دارند ميزان موجودي انبار، هنگام ورود و خروج اقلام به صورت آني به‌روز شود و بخش سفارش‌ها بتواند هر لحظه به صورت آنلاين (رايانه‌اي) از ميزان موجودي انبار مطلع باشد.

همچنين يكي از خواسته‌هاي مهم مدير كارخانه اين است كه فاكتورها به صورت سيستمي مديريت شوند و هر فاكتور باركدي داشته باشد كه با اسكن كردن آن تمام اقلام فاكتور براي انباردار و واحد مالي قابل مشاهده باشد و اصلاح رديف‌هاي اقلام موجود در فاكتورها به صورت سيستمي انجام شود. يكي از نكات تأكيد شده در جلسات حضوري اين بود كه هر باركد بايد فقط 1 بار در سيستم خوانده و ثبت شود و در صورت تلاش براي ثبت چندباره، سيستم آلارم بدهد و جلوگيري كند و اعلام كند كه اين بسته قبلاً در سيستم ثبت شده است.

در حال حاضر فرآيند مديريت ورودي مواد اوليه و خروجي محصولات بسته‌بندي شده به انبار به اين شكل است كه لاشه‌ها در بارانداز وزن شده و تحويل گرفته مي‌شوند. سپس 24 ساعت در سردخانه غیر منجمد باقي مي‌مانند تا فرآيند كاهش وزن و بهبود كيفيت گوشت انجام شود. سپس دوباره وزن مي‌شوند. اين وزن جديد مبناي تحويل مواد اوليه به سالن قطعه‌بندي است. لاشه از طريق ريل‌هاي سقفي به سالن قطعه‌بندي مي‌رود و قطعه‌بندي مي‌شود و معادل وزن ورودي، بايد خروجي تحويل دهند كه اين خروجي معمولاً شامل «10% ضايعات + استخوان‌ها + قطعه‌هاي محصول» است.

در حال حاضر كنترل موجودي انبار به صورت شفاهي و دستي است؛ به طوري كه مثلاً انباردار هنگامي كه كارگر در حال هل دادن سبدها به داخل انبار است از او مي‌پرسد چند بسته ران، چند بسته فيله، چند بسته جوجه‌كبابي را داخل مي‌برد و پاسخ كارگر را در دفتر ثبت مي‌كند. همه چيز بر اساس اعتماد بين افراد است. هنگام قرار دادن سبدها در انبار، روي سبدها كاغذي الصاق مي‌شود كه مشخص مي‌كند اين محصول بايد براي كدام فروشگاه ارسال شود.

در هنگام بارگيري اقلام بر روي خودروها نيز چنين وضعيتي وجود دارد و همه چيز بر اساس كنترل انساني است و خطاهاي فراواني پيش مي‌آيد. به طوري كه مديريت كارخانه تقاضا دارد مشكل كسري و اضافي بار و خطاهاي انساني اين فرآيند رفع شود تا از ضرر هنگفتي كه شركت متحمل مي‌شود جلوگيري به عمل آيد. به عنوان مثال، ممكن است بارگير به اشتباه، به جاي 30 بسته مغز ران مرغ، 29 بسته در داخل سبدها قرار داده باشد. يا ممكن است به جاي مغز ران مرغ، ران كامل مرغ را در خودرو قرار دهد. حتي گزارش‌هایی وجود دارد كه به جاي 12 بسته، به اشتباه 21 بسته ارسال شده است يا حتي ممكن است يك رديف از اقلام موجود در فاكتور به طور كل از ديد فرد كنترل‌كننده جا بماند و ارسال نشود.

در هنگام بازديد گروه كارشناسي مركز از كارخانه پويا پروتئين، متوجه 2 اشتباه بزرگ در شركت شد كه به صورت تلفني به مدير كارخانه گزارش داده شد و ايشان را بسيار نگران كرد.

مورد اول مربوط به راسته‌هاي گوسفندي بود كه تاريخ توليد به جاي 14/11/93، به اشتباه 18/11/93 روي برچسب‌ها چاپ شده بود و پس از اعتراض فروشگاه شهروند، شركت مجبور شد تمامي بارهاي ارسالي را بازگرداند و دوباره بسته‌بندي نمايد كه اين امر مستلزم صرف هزينه اضافي است.

مورد دوم مربوط به فيله مرغ بود كه بر روي بسته‌هاي دو كيلويي اشتباهاً برچسب يك كيلويي خورده بود و تعدادي از بسته‌ها هم در فروشگاه فروخته شده بود؛ به اين معنا كه مردم به جاي هزينه 2 كيلو، هزينه يك كيلو را پرداخت كرده بودند اما 2 كيلو جنس از فروشگاه خارج شده بود كه اين مورد نيز به فراخوان عودت محصول منجر شد. در اين شرايط نيز بايد تعويض برچسب و سلفون بسته‌بندي محصول انجام شود كه منجر به افت كيفيت محصول مي‌شود.

يكي ديگر از دلايل عودت اقلام، كيفيت پايين محصول از نظر خريدار يا وجود نوعي ايراد در بسته‌بندي و غيره است كه باعث مي‌شود قلم كالا مرجوع شود. شركت مايل است اين اقلام نيز مديريت شوند و مشخص شود هر فروشگاه در طول يك ماه گذشته چه تعداد اقلام و از چه نوعي و با كدام شماره سريال را عودت داده است و اينكه كالاي مرجوعي مربوط به كدام فاكتور است و اين موارد در سيستم ثبت شود. در زمينه مرجوعي‌ها هميشه مغايرت دارند كه به جر و بحث با مشتريان منجر مي‌شود.

همچنين شركت تعداد زيادي سبد پلاستيكي براي انتقال اقلام در اختيار دارد كه مايل است اين دارايي‌هاي قابل بازگشت، مديريت شوند و مشخص شود چه تعداد سبد در انبار يك خريدار خاص باقي مانده است و چه تعداد سبد گم شده است و غيره . همچنين يكي ديگر از مشكلاتي كه وجود دارد اين است كه چون توليد از آمار و حجم توليدي خود اطلاع دقيقي ندارد قسمت انبار مبادرت به چاپ برچسب محصولات به صورت تقريبي و تجربي مي‌كند و اين امر باعث اضافه آمدن و دور ريز برچسب مي‌شود كه هزينه بسياري را به سازمان تحميل مي‌كند.

وضعيت مطلوب فرآيندها

با توجه به مشكلات مطرح شده و انطباق حل مشكلات با سيستم رديابي GS1، فرآيند بهينه شده براي رفع مشكلات بر اساس سيستم رديابي GS1 به صورت زير شرح داده مي‌شود:

كليدهاي شناسايي GS1 كه در اين سيستم رديابي استفاده مي‌شوند عبارت‌اند از:

• كد قلم كالای تجاری يا GTIN برای محصولات توليدی.
• كد دارايی های برگشتی GRAI برای سبدهايی كه محصولات در آن قرار می گيرند.
• كد شناسايی اسناد GDTIبرای اسناد موجود.
• كد شناسايی يكتای مكان GLN.

با استفاده از اين كليدهای شناسايی و ارتباط آنها با يكديگر می توان يك سيستم رديابی كامل با انتشار سريع و دقيق اطلاعات را پياده‌سازی كرد.

شرح فرآيند طراحی شده

طبق تحليل انجام شده قرار بر اين شده است كه چاپ برچسب در انتهاي خط توليد و متناسب با هر محصول انجام شود كه در اين قسمت مشكل اضافه آمدن برچسب و زدن برچسب اشتباه روي محصول از بين مي‌رود. به هر محصول يك كد سريالي تخصيص داده مي‌شود كه همراه كد GTIN محصول در نظر گرفته مي‌شود كه باعث شناسايي محصولات به صورت منحصر به فرد مي‌شود. پس چاپ برچسب و الصاق آن بر روي محصول، اطلاعات مربوط به محصول در سيستم نشر داده مي‌شود. به اين صورت اطلاعات هر محصول توليدي به صورت آنلاين در سيستم ثبت مي‌شود مي‌توان آمار محصولات توليد شده را در هر زمان دلخواهي داشت. پس از توليد محصول قبل از ورود محصولات توليدي به انبار محصول انبار كد SGTIN تمامي محصولات را اسكن مي‌نمايد و اطلاعات محصولات وارد سيستم انبار مي‌شود. با اين سيستم بخش سفارش‌ها مي‌تواند به صورت آنلاين از موجودي انبار اطلاع داشته باشد و سفارش‌ها دريافتي خود را با موجودي انبار تنظيم نمايد. بخش سفارش‌ها نيز بعد از دريافت و تنظيم سفارش در سيستم، آن را براي بخش انبار جهت آماده‌سازي سفارش ارسال مي‌كند. اطلاعاتي كه در سند سفارش بايد ثبت شود شامل GLN مشتري، كد GTIN محصولات سفارش شده و تعداد آن است. انباردار توسط PDA و به صورت الكترونيكي سفارش را دريافت مي‌كند و شروع به آماده‌سازي سفارش‌ها مي‌كند، به اين صورت كه توسط PDA ابتدا كدGRAI سبدي را كه مي‌خواهد محصولات را در آن قرار دهد اسكن مي‌كند و بعد كد SGTIN محصولاتي كه در سفارش آماده است، اسكن مي‌شود. با اين كار در بانك اطلاعاتي مشخص مي‌شود كه چه GTINهايي در چه GRAIهايي (چه محصولاتي در چه سبدهايي) قرار گرفته است. بعد از تكميل سفارش توسط انباردار اطلاعات سفارش آماده شده توسط PDA و به صورت الكترونيكي به واحد سفارش‌ها ارسال مي‌شود و واحد سفارش‌ها اقدام به صدور فاكتور مي‌كند. در هنگام بارگيري نيز، كنترل توسط PDA با اسكن كد محصولات سفارش انجام مي‌شود و با فاكتور سفارش تطبيق داده مي‌شود. همچنين سبدهايي كه سفارش در آن قرار گرفته نيز قابل رديابي است به اين صورت كه در فاكتور صادره كد GRAI سبدهايي كه براي سفارش استفاده شده به GLN مشتري لينك مي‌شود و مشخص مي‌شود چه تعداد سبد در دست كدام مشتري قرار دارد.

به صورت خلاصه مشكلات مطرح شده از سوي شركت پويا پروتئين و راه حل آن بر اساس سيستم رديابي GS1 در جدول زير آمده است:

مشكلات	راه حل‌ها
اضافه آمدن برچسب	چاپ بر چسب در انتهاي خط توليد به صورت آنلاين و متناسب محصول توليد شده.
عدم اطلاع واحد فروش از موجودي انبار براي ثبت سفارش	با به اشتراك‌گذاري آنلاين اطلاعات در سيستم همه واحدها مي‌توانند از اطلاعات تعداد محصولات توليد شده و موجودي انبار مطلع شوند.
تفكيك محصول بر اساس برگه‌اي كه از سفارش‌ها ارسال مي‌شود و احتمال خطا در ثبت سفارش يا خواندن از برگه وجود دارد.	اطلاعات سفارش به صورت الكترونيكي براي انبار ارسال مي‌شود و انباردار با اسكن محصولات مورد نظر سفارش مشتري را تشكيل مي‌دهد.
به وجود آمدن كسري و يا اضافه‌بار در حين بارگيري	اسكن سفارش‌ها تهيه شده با فاكتور صادره مقايسه مي‌شود و در صورت مغايرت سيستم خطا مي‌دهد.
عدم آگاهي واحد ترابري از ميزان سفارش‌ها و حجم آن جهت تخصيص خودرو به سفارش‌ها	با اشتراك آنلاين اطلاعات در سيستم واحد ترابري مي‌تواند از ميزان سفارش‌ها اطلاع پيدا كرده و برنامه‌ريزي حمل و نقل خود را بهبود بخشد.
عدم كنترل كامل بر روي سبدهاي خروجي و ورودي	با توجه به كد يكتاي سبدها و كد يكتاي مكاني مشتري‌ها مي‌توان ورود و خروج سبدها را كنترل كرد.
عدم توانايي برنامه‌ريزي توليد به دليل نبودن اطلاعات آماري دقيق و مناسب	با توجه به داده‌هاي آماري مناسب و دقيق‌تر كه از سيستم منتشر شده مي‌توان برنامه‌ريزي توليد بهتري ارائه نمود.
زمان‌بر بودن اصلاح فاكتور در صورت وجود مغايرت در فاكتور و محصول تفكيك شده	چون پردازش و اصلاح اطلاعات به صورت سيستمي و آنلاين صورت مي‌پذيرد اصلاح فاكتور زمان خيلي كمتري صرف مي‌كند.
مشکل بودن دريافت گزارش‌ها مديريتي	از اين سيستم به راحتي مي‌توان به دلخواه هر نوع گزارشي گرفت.
زمان‌بر بودن جابجايي اطلاعات (به صورت دستي انتقال داده مي‌شود.)	اطلاعات به صورت سيستمي و آنلاين جابجا مي‌شوند.
دستي بودن و عدم وجود سيستم يكپارچه براي ثبت سفارش	ثبت سفارش‌ها به صورت سيستمي و يكپارچه انجام مي‌شود.

جدول (1): مشكلات و راه حل‌های موجود در شركت پويا پروتئين

سود مورد انتظار شركت پويا پروتئين

سود مورد انتظار پس استقرار اين سيستم رديابی در شركت پويا پروتئين موارد ذيل را شامل می شود:

• كاهش مجموع زمان فرآيندها از توليد تا ارسال
• بهبود برنامه‌ريزي حمل و نقل و كاهش هزينه‌هاي مربوط به آن
• بهبود فرآيند سفارش‌گيري و در نتيجه آن كاهش خطا و جبران بخشي از كسري بارهاي ناشي از خطاي انساني
• انتشار اطلاعات صحيح و دقيق از محصولات توليدي به صورت بلادرنگ در سيستم
• كاهش خطاهاي انساني در كنترل و در نتيجه تأثير آن در جبران كسري بار
• كاهش هزينه‌هاي تداركاتي از جمله برچسب‌ها و سبدها
• مطلع بودن به صورت بلادرنگ از آمار برگشتي‌ها و مرجوعي‌ها
• امكان رديابي كامل هر محصول در هر مرحله از زنجيره و فراخواني آسان آن
• دستيابي به پردازش و گردش سريع‌تر اسناد يا تراكنش‌ها
• كاهش ضررهاي ناشي از موجودي و خريد از طريق كنترل‌هاي دقيق‌تر
• كاهش هزينه‌هاي كار با اسناد كاغذي با پياده‌سازي تبادل الكترونيكي داده‌ها و ساير جنبه‌هاي اتوماسيون
• افزايش رضايت مشتري (در اثر چابك‌سازي سيستم اطلاعاتي و ثبت سفارش و كاهش درصد خطا)
• برآورد هزينه و درآمد شركت پويا پروتئين
• هزينه خريد برچسب به همراه چاپ و زمان اختصاص يافته برابر 25 تومان برای هر برچسب است.

برخی از ويژگی های اقتصادی كه با اجرای اين سيستم به دست می آيد شامل موارد زير می شود:

با احتساب 15 درصد خطا در پيش‌بينی چاپ برای محصولات توليدی (طبق گفته مسئول انبار) داريم:

هزينه دور ریز سالانه برچسب:

8000 محصول (متوسط توليد روزانه) × 15% × 25 تومان هزينه هر برچسب× 360 روز سال = 10800000 تومان سالانه

• هزينه خريد هر سبد بين 10000 تا 12000 تومان است.

به گفته مسئول تداركات ساليانه تعداد 2000 سبد خريداری می شود:

11000 تومان (ميانگين قيمت هر سبد) × 2000 سبد در سال = 22000000 تومان

• هزينه از نارضايتی و از دست دادن مشتری

سود از دست رفته برابر است با ارزش طول عمر آن مشتری كه در صورت عدم ترك بی‌موقع، شركت آن را كسب می كند.

هزينه از دست دادن مشتری = تعداد كل مشتری ها × درصد مشتری از دست رفته × متوسط درآمد از هر مشتری

كه به صورت تقريبی به صورت زير است:

500×0.01×100000=500000

علاوه بر هزينه‌های عنوان شده يك سری از هزينه‌های ديگر نيز وجود دارد كه به آن هزينه ناملموس گفته می شود. در ذيل به چند مورد از هزينه‌های ناملموس شركت پويا پروتئين اشاره می شود:

• هزينه زمان‌بر بودن فرآيندها
• اصلاح فاكتور در زمان بارگيري (حداقل 20 دقيقه به ازاي هر فاكتور)
• گزارش آمار موجودي از انبار (30 دقيقه)
• هزينه نقصان در اطلاعات صحيح
• هزينه آنلاين نبودن اطلاعات در سيستم
• هزينه از دست دادن سهم به سزايي از بازار
• هزينه‌هاي ناشي از خطاي انساني
• كاهش و استفاده بهينه‌تر از منابع انساني
• وجود خطاهايي كه سبب افزايش هزينه مي‏شوند از قبيل:
• خطا در نصب برچسب محصول (اشتباه برچسب محصول ديگري را بزند)
• خطا در ثبت سفارش‌ها
• خطا در هنگام تفكيك محصول
• خطا به هنگام بارگيری

نتیجه‌گیری:

با پياده سازي استانداردهاي رديابي GS1 درون شركت پويا پروتئين، بهره‏ وری دريافت بهينه شده و مديريت موجودی، آمادگي برای فراخوانی سريع و دقيق، شفافيت جابجايی محصولات و دقت در سفارشات را بهبود می بخشد. همچنين هزينه و زمانی را كه صرف فرآيندهای دستی مي‏شود را كاهش مي‏دهد كه در نتيجه، عملكرد سيستم را از طريق تغيير در فرآيندها افزايش داده و اطمينان و اعتماد مشتريان را بيش از پيش جلب مي‏نمايد. در گام‏های بعد وصل كردن شركت پويا پروتئين به كشتارگاه و مزرعه‏ های پرورش دام از يك سو و مشتريان خرده‏ فروشی پويا و مصرف كننده نهايی از سوی ديگر می‏ تواند مزايای فوق را در زنجيره تامين پروتئينی برای هر يك از طرفين ذينفع به همراه داشته باشد و حتی چندين برابر نيز بشود ضمن اينكه شعار از مزرعه تا سفره و رديابی كامل برای سلامت مواد غذايی و تضمين آن برای مصرف كننده نهايی محقق می شود.

سیستم کد گذاری کالا و کارکرد آن

ماهنامه شماره 1 (شهريور ماه 1394)

مقدمه

با توسعه روزافزون فناوری اطلاعات در همه جنبه‌های زندگی بشری، شاهد طراحی و پیاده‌سازی سیستم‌هایی هستیم که تمام امور را از راه دور و به صورت الکترونیکي انجام می‌دهند. از خدمات بانکداری گرفته تا خدمات درمانی همه بر محور فناوری اطلاعات استوار است که باعث افزایش سرعت ارائه خدمات، سهولت دسترسی و رضایت بیشتر برای شهروندان شده است. به بیان دیگر، ارائه خدمات با کیفیت بدون تکیه به فناوری اطلاعات امکان‌پذیر نیست و سیستمی کردن فرآیندها تنها راه تضمین کیفیت و سرعت ارائه خدمات به مردم است. به منظور سیستمی کردن ارایه‌ خدمات در یک حوزه، باید موجودیت‌ها به زبان ماشین تبدیل شوند تا رفتار آنها توسط رایانه قابل پردازش باشد. به این دلیل «نظام کدگذاری» شکل گرفت تا به موجودیت‌ها در فضای فناوری اطلاعات هویت مستقل بدهد.

مراحل اجرای نظام کدگذاری کالا و خدمات

هم دولت و هم بخش خصوصی برای برنامه‌ریزی تولید، مصرف، توزیع و غیره به اطلاعات کالا نیاز داشته و برنامه‌ها و تصمیمات آنها بر اساس اطلاعات کالا تنظیم مي‌شود. همانطور که در فوق اشاره شد افزایش کارایی و بهینه‌سازی مكانيزم بهره‌برداری از اطلاعات کالا، مستلزم طراحی و بکارگیری نظامی برای طبقه‌بندی و کدگذاری کالا و خدمات است. با این کار می‌توان توزیع کالا در سطح ملی را از طریق شناسایی انبارهای مازاد برنیاز و یا مکان‌هایی که تقاضا از عرضه بیشتر است به شکل بهینه‌تری مدیریت کرد. انجام این کار مستلزم طی مراحلی به شرح زیر است:

• شناسایی کالا و خدمات
• طبقه‌بندی کالا و خدمات
• کدگذاری کالا و خدمات

برای آشنایی بیشتر با این فرآیندها بطور خلاصه به تعریف هر مرحله و بیان اهداف و اصول آن پرداخته شده است.

مرحله اول- شناسایی: عبارت است از جمع‌آوری اطلاعات شیء مورد نظر به طوری که دقیقاً بتوان آن را شناخت و جای هیچگونه تردید و شکی نسبت به مشخصات آن نباشد. این مرحله برای اجرای مراحل بعدی می‌تواند بسیار مهم و مؤثر باشد. در این مرحله لازم است مشخصات، تعداد، کاربرد، ویژگی‌ها و سایر اطلاعات مربوط به کالا به نحو احسن شناسایی و ثبت شود.

مهم‌ترین هدف شناسایی کالاها و خدمات، ایجاد امکانات و تسهیلات لازم برای مرحله بعدی است؛ به نحوی که به راحتی بتوان مشخصات اقلام را با هم مقایسه و وجوه تشابه و افتراق آنها را تشخیص داد و به شکل مناسبی آنها را طبقه‌بندی کرد. برای این منظور در این مرحله سعی بر آن است تا مشخصات دقیق و کامل کالاها تعیین و کالاهایی که برای بهره‌برداری باید در کنار هم قرار گیرند و تشکیل یک مجموعه را بدهند مشخص شود.

اصولی که در مرحله شناسایی باید رعایت شود به شرح زیر هستند:

• شناسایی باید بر اساس ماهیت کالا صورت گیرد.
• با توجه به تنوع نهادهای درگیر در تعامل با کالا لازم است یک کد واحد در سطح ملی برای کالا تعریف شود.

مرحله دوم- طبقه‌بندی: روشی است که به وسیله آن اطلاعات با نظم سیستماتیک و منطقی سازمان‌دهی مي‌شود و اطلاعات مشابه در یک دسته متمایز از سایر اطلاعات قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر طبقه‌بندی روشی برای سازمان‌دهی داده‌های مربوط به عناصر تشکیل‌دهنده یک سازمان با ترتیبی منطقی و نظام‌گرا است که در آن اطلاعات بر اساس شباهت‌ها و تفاوت‌ها از هم تفکیک می‌شوند. کالا برای بهره‌برداری مناسب در کل نظام زنجیره تأمین احتیاج به نظم دارد. با گردآوری اطلاعات در مرحله شناسایی، مبنایی برای نظم بخشیدن به این اطلاعات لازم است تا بتوان با طبقه‌بندی کالا، به نحو موثرتری به اطلاعات آن دست پیدا کرد. دسته‌بندی و طبقه‌بندی می‌تواند بر اساس منطق‌های مختلفی صورت گیرد. به عبارت دیگر ممکن است اقلام بر اساس ماهیت و یا کاربرد در دسته‌های مختلف قرار گیرند.

طبقه‌بندی و دسته‌بندی دارای فوایدی است که قبلاً به صورت ضمنی به آن اشاره شده است در اینجا به طور کامل به تشریح آن می‌پردازیم:

• صرفه‌جویی در وقت و جلوگیری از اتلاف منابع
• ایجاد سهولت و راحتی کار در بخش‌های مختلف
• شناسایی اقلام مشابه و تسریع در تخمین میزان مصرف

مرحله سوم- کدگذاری:کدگذاری آخرین مرحله فرآیند است. با اطلاعاتی که از مراحل طبقه‌بندی و شناسایی حاصل مي‌شود می‌توان کدگذاری را انجام داد. نتیجه نهایی عملیات کدگذاری اقلام، تخصیص یک نام و یک کد مشخص به هر قلم کالاست.

هر یک از اعضای زنجیره تأمین ملی برای انجام وظایف خود، نیاز به تعداد زیادی کالا دارند. به عبارت دیگر زنجیره با یک مجموعه عظیم کالا و اقلام در کشور روبروست که در انجام فعالیت‌های مختلف مورد نیاز است.

انتخاب روش مناسب برای کد‌گذاری از اهمیت زیادی برخوردار است و باید بر اساس ملاحظات خاصی صورت گیرد. در مراحل ابتدایی فرآیند طراحی نظام کدینگ، باید در نوع کد و علائمی که برای ساختن آن به کار می‌رود ملاحظاتی منظور شود. چون این موضوع بر سایر مراحل طراحی سیستم تأثیرگذار است. کدها بر اساس علائم مورد استفاده به کدهای عددی، حرفی، حرفی/عددی، با علائم خاص و میله‌ای (بارکد) تقسیم می‌شوند.

علاوه ‌بر اصول مورد اشاره در هر یک از مراحل فوق، نظام کدگذاری کالا و خدمات به عنوان یک کل واحد نیز باید از ویژگی‌هایی برخوردار باشد که به شرح زیر است:

• • اصولاً سیستم کدینگ برای کمک به دستیابی سریع و به موقع به اطلاعات لازم برای عملیات مرتبط با کالا در زنجیره تأمین طراحی مي‌شود. در طراحی یک سیستم کدینگ مناسب و مطلوب باید اصول و ملاحظات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و غیره را مد نظر قرار داد.
  • طراحی باید با تعریف روشن و مشخصی از تمام توان موجود و نهفته در کشور انجام شود. طراحی نظام باید به گونه‌ای باشد که قابلیت پاسخگویی به نیازهای آینده در هر بخش را داشته باشد. بنابراین باید گستردگی، گوناگونی و ترکیب روابط بخش‌ها را در نظر بگیرد تا با الگوها و طرح‌های جدید کشور سازگار باشد. سیستم کدینگ باید بتواند بر اساس یک مبنای اطلاعاتی پایدار به کنکاش‌های اعضای مختلف زنجیره تأمین پاسخ دهد. در این راستا لازم است که سیستم و چارچوب کلی آن مورد پذیرش استفاده‌کنندگان باشد، یعنی نیازهای آنها را برآورده سازد.
  • یک سیستم کدینگ مطلوب سیستمی است که بتواند ضمن افزایش کارایی فعالیت‌ها، هزینه‌های خرید کالا، انبارداری، توزیع و غیره را کاهش دهد. این دو مزیت هنگامی حاصل مي‌شود که سیستم تمام کالاهای موجود در سازمان را پوشش دهد، مفاهیم را استاندارد نماید و در عین حال از یکنواختی لازم برخوردار باشد.
  • سیستم باید فقط اطلاعات ضروری را بپذیرد و از ورود اطلاعات غیر ضروری جلوگیری کند. این کار از طریق طراحی فرم‌های اطلاعاتی و تعریف داده‌های ورودی و خروجی امکان‌پذیر است.
  • از مشخصات نظام‌های مطلوب چند منظوره بودن آنهاست. به این معنی که کاربران متعددی از آن استفاده کنند. نکته مهمی که باید به آن اشاره شود این است که هر سیستم خوب، مبنای مناسبی برای طرح‌های توسعه است.

چكيده سیستم‌های کدگذاری

کدگذاری به عنوان روش ساده و دقیق برای تعیین هویت کالا، قطعات یدکی، مدارک و اموال سازمان‌ها، سال‌هاست که در سطح شرکت‌ها و زنجیره‌های تأمین مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد. با کمک این سیستم‌ها جریان اطلاعات به ویژه جریان اطلاعات محصول و موجودی‌ها تسهیل شده و تمام واحدها به ویژه در شرکت‌های بزرگ برداشت یکسان و ثابتی را از هر کد دارند که صحت اطلاعات برنامه‌ریزی را تأمین می‌کند.

شناسایی، مهم‌ترین قدم سیستم کدگذاری است چون امکان تشخیص منحصر به فرد هر قلم عرضه شده را فراهم می‌کند. شناسایی شامل بر تعیین کمترین داده‌های مورد نیاز برای مشخص کردن ویژ‌گی‌های اساسی یک قلم کالا است یعنی آن ویژگی‌هایی که یک هویت یکتا را به آن قلم کالا می‌دهد و آن را از دیگر کالاها متمایز می‌سازد.

تاکنون، به طور سنتی شرکت‌ها برای ردیابی و شناسایی محصولات خود از سیستم‌های کدگذاری داخلی استفاده می‌کردند. این روش زمانی مناسب بود که زنجیره‌های تأمین پیچیدگی کمتری داشتند و خود محصولات نیز ساده‌تر بودند. افزایش رقابت و تقاضای مشتریان برای دستیابی سریع‌تر به محصولات ارزان‌تر، جهان کسب ‌و‌کار را تغییر داده است. برای رقابتی ماندن و هم‌چنین دستیابی به سودآوری، شرکت‌ها باید بتوانند راه‌هایی بیابند که هزینه‌های مبادله‌های روزمره و تکراری آنها را کاهش دهد. این مبادلات بیشتر در حوزه خرید، صدور صورتحساب، ثبت حساب‌های ‌دریافتی و پرداختی قرار می‌گیرد. در چنین مبادلاتی است که تنوع کدگذاری محصولات در طول زنجیره تأمین مشکل‌ساز مي‌شود. زمان و هزینه صرف شده برای ترجمه یک شماره قطعه یا کد محصول به دیگری، در انبوه مبادلات قابل توجه بوده و خطاهای احتمالی در ترجمه، عامل بسیاری از مشکلات در تهیه صورتحساب‌ها و انجام پرداخت‌ها است. در نتیجه این هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از خطاها، هزینه‌های زنجیره تأمین افزایش یافته و حاشیه سود کاهش می‌یابد.

علاوه بر مشکلات عملیاتی پیش گفته، با تنوع سیستم‌های کدگذاری، صحت و وضوح داده‌های تاریخی نیز کاهش می‌یابد. برای مثال خطاهای ناشی از ترجمه کدها در برخی موارد باعث مي‌شود فروش کمتر از مقدار واقعی محاسبه شود و در برخی دیگر بیش از مقدار واقعی محاسبه شود. داده‌های تاریخی برای پیش‌بینی تقاضا و در پی آن برنامه‌ریزی تولید، کنترل موجودی و عملیات توزیع به کار می‌روند و خطا در آنها به خطا در تمام این مراحل منجر مي‌شود. از این‌رو، شرکت‌ها برای هماهنگی اثربخش در زنجیره تأمین، به یک کد محصول یکسان نیاز دارند که با جریان محصول در طول زنجیره، تغییر نیابد و برای همه اعضای زنجیره یک محصول را تداعی کند.

کدگذاری کالاها دارای شرایط خاصی است که با سایر کدهای پایه تفاوت‌هایی دارد. اين تفاوت‌ها شامل موارد زير است:

• تنوع و تعداد آنها زیاد است.
• دوره عمر آنها کوتاه است.
• اطلاعات آنها (مکانی و مالکیتی) بطور مستمر تغییر می‌کند.

با بررسی نظام‌های کدگذاری بین‌المللی در این حوزه دو نوع کدگذاری برای کالا استفاده مي‌شود:

• کدگذاری با رویکرد طبقه‌بندی
• کدگذاری با رویکرد تک‌ شماری

کدگذاری با رویکرد طبقه‌بندی، نوع کالا و ویژگی‌های دقیق آن‏را معرفی می‌کند حال آنکه کدگذاری یکتا، هویت منحصر به فرد کالا را نشانه رفته است.

در ادامه این بخش به تشريح برخی از مهم‌ترین و پرکاربردترین سیستم‌های کدگذاری پرداخته شده است:

سیستم طبقه‌بندی استاندارد صنعتی ISIC

یک سیستم بین‌المللی برای دسته‌بندی داده‌های اقتصادی در زمینه‌های تولید، اشتغال، تولید ناخالص داخلی و دیگر حوزه‌های اقتصادی است که از این کدگذاری برای مقایسه داده‌های ملی استفاده مي‌شود. مهم‌ترین کارکرد این سیستم طبقه‌بندی، مشاغل اقتصادی است و نه کالا. طبقات ISIC در جزئی‌ترین سطح آن بر اساس آنچه که در بیشتر کشورها به عنوان ترکیب مرسوم فعالیت‌ها در واحدهای آماری تعریف شده طراحی شده است. گروه‌ها و قسمت‌هاي سطوح کلی‌تر این طبقه‌بندی، واحدهای آماری را بر حسب ویژگی‌ها، فناوري، سازمان و منابع مالی تولید ترکیب می‌کند.

استفاده وسیعی از ISIC هم در سطح ملی و هم در سطح بین‌المللی در طبقه‌بندی اطلاعات بر حسب نوع فعالیت در زمینه‌های جمعیت، تولید، استخدام، تولید ناخالص ملی و سایر فعالیت‌های اقتصادی بعمل آمده است.

علت انتخابISIC به عنوان سیستم طبقه‌بندی:

• طبقه‌بندی ISIC در برگیرنده کلیه فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی در سطح بین‌المللی است.
• امکان مقایسه روند فعالیت‌ها در سطح ملی و بین‌المللی در صورت بکارگیری طبقه‌بندی ISIC وجود دارد.
• توصیه کمیسیون آمار سازمان ملل متحد به کلیه کشورهای عضو جهت استفاده از طبقه‌بندی ISIC.
• استفاده 98 کشور در قاره‌های مختلف جهان از طبقه‌بندی ISIC.
• بکارگیری طبقه‌بندی ISIC در اغلب سازمان‌های اقتصادی و صنعتی ایران.

ساختار ISIC:  در اين سيستم ابتدا همه فعاليت‏های اقتصادی به بخش‌های اصلی استاندارد تقسيم‌بندی می شوند، سپس تمامی فعاليت‏ها در رده، گروه و طبقه خود قرار مي‏ گيرند. معیارهای این طبقه‌بندی شامل بر 1) ویژگی کالاها و خدمات تولید شده، 2) کاربرد کالاها و خدمات و 3) درون‌دادها، فرآیند و فناوری تولید است. به عنوان نمونه فعاليت دامداری روزانه (توليد لبنيات) به اين صورت طبقه‌بندی می شود:

• بخش (01): كشاورزی، شكار و جنگلداری
• رده (011): كشاورزی و فعاليت‏های مرتبط
• گروه (0112): دامداری
• طبقه (01121): فعاليت‏های دامداری روزانه (توليد لبنيات)

در ISIC برقراری تناظر یک به یک میان فعالیت‌های اقتصادی و کالاها وجود ندارد و این سیستم برای ارزیابی داده‌های کالا، در هیچ سطحی، طراحی نشده است. برای این هدف طبقه‌بندی CPC طراحی شده که در ادامه این فصل، به آن نیز پرداخته خواهد شد.

در مطالعه مفاهیم اقتصادی، بررسی همزمان تمام عناصر همیشه ممکن نیست. برای هدف تجزیه و تحلیل، عناصر ویژه‌ای انتخاب و بر مبنای ویژ‌گی‌های خاص گروه‌بندی شوند. بنابراین تمام فرآیندهای اقتصادی که در شکل آماری توصیف می‌شوند به طبقه‌بندی آماری نیاز دارند. هدف از ISIC طبقه‌بندی استاندارد فعالیت‌های اقتصادی تولیدی است به گونه‌ای که بتوان از آن برای گردآوری و نمایش آمار مرتبط بهره برد. مزاياي اين سيستم بيشتر در سطح كلان اقتصادي مورد توجه است، به طوری که با استفاده از اين سيستم همه داده‌ها و آمار فعاليت‏هاي اقتصادي يك كشور به صورتی قابل درك و مقایسه در سطح بين‌المللي طبقه‌بندي و ارائه مي‌شود.

سیستم طبقه‌بندی بر مبنای محصول CPC

از ابتدای دهه 1970 میلادی با محوریت کمیسیون آمار سازمان ملل متحد و همکاری برخی دیگر از سازمان‌های بین‌المللی مانند اداره آمار جوامع اروپایی تلاشی با هدف دستیابی به سیستمی هماهنگ با ISIC در طبقه‌بندی کالا و خدمات، آغاز شد. در نتیجه این تلاش، نسخه 1 این استاندارد در سال 1998 و نسخه 1.1 آن در سال 2002 منتشر شد. هدف از CPC ایجاد چارچوبی برای مقایسه آمار کالاها و خدمات در سطح بین‌المللی است .

هم‌چنین این سیستم برای سازگار ساختن این آمارها با استانداردهای بین‌المللی نقش یک راهنما را بر عهده دارد. سیستم CPC در اصل برای افزايش هماهنگي ميان حوزه‌های مختلف اقتصادی و آمارهاي مرتبط و نیز برای تقویت نقش حساب‌های ملي به عنوان ابزاری برای هماهنگ ساختن آمارهاي اقتصادي توسعه یافته است.

كشورها و سازمان‌هايي كه نيازمند يك استاندارد طبقه‌بندي مبتني بر محصول هستند تا از آن به عنوان ابزاري براي جمع‌آوري و طبقه‌بندي تمامی انواع آمارهايي که مستلزم جزئيات محصول است بهره‌گيري نمايند مي‌توانند از اين سيستم استفاده نمايند. اين آمارها مي‌تواند توليد، مصرف کالای واسطه و نهايي، تشکيل سرمايه و تجارت خارجي را تحت پوشش قرار دهد. چنین آمارهایی ممکن است به جريان‌هاي کالا، سهام يا ترازنامه اشاره داشته باشد و یا در جداول داده-ستاده، تراز پرداخت‌ها یا دیگر گزارش‌های تحليلي تدوين شود.

هر نوع کالا یا خدمتی که در CPC شناسایی شده به گونه‌ای توصیف مي‌شود که به طور طبیعی فقط با یکی از فعالیت‌های ISIC تولید شود. همچنین اگر چه تفاوت قائل‌شدن میان کالا و خدمت از دید تئوریک مورد توجه است و حتی در تهیه و تحلیل برخی از آمارهای اقتصادی مورد نیاز است در CPC به تفکیک این دو نیازی نیست. سیستم CPC برای هر محصولی که در سطح ملی و بین‌المللی داد ‌و ستد شده یا به صورت موجودی نگهداری مي‌شود طبقه‌بندی‌ دارد.

ساختار CPC: سیستم کدگذاری در CPC سلسله مراتبی و کاملاً رقمی است. این طبقه‌بندی شامل است بر:

• بخش(Section): با رقم نخست مشخص مي‌شود
• قسمت(Division): با رقم اول و دوم مشخص مي‌شود
• گروه: با سه رقم نخست مشخص مي‌شود
• کلاس: با چهار رقم نخست مشخص مي‌شود
• زیرکلاس: با تمام پنج رقم مشخص مي‌شود

کد هر بخش از 0 تا 9 است و هر بخش به 9 قسمت تقسیم مي‌شود. در رقم سوم کد، هر قسمت هم به 9 گروه تقسیم مي‌شود که هر گروه به 9 کلاس و در انتها هر کلاس به 9 زیر کلاس تقسیم مي‌شود.

به طور کلی در CPC، 9 بخش 70 قسمت، 305 گروه، 1167 کلاس و 2092 زیر کلاس وجود دارد. ارقام کد CPC دارای 5 رقم است که هیچ جداکننده‌ای بین آنها نیست تا با کد دیگری در سازمان ملل متحد به نام استاندارد بین‌المللی طبقه‌بندی تجارت، که آن هم پنج رقم اما با یک نقطه در سمت راست رقم سوم دارد، اشتباه نشود.

این ساختار طبقه‌بندی در CPC باعث مي‌شود تا بتوان سطوح مختلفی از جزئیات در این طبقه‌بندی را برای اهداف مختلف آماری به کار گرفت. برای مثال برای حسابداری ملی، سطح جزئیات مورد نیاز با سطح آماری صنایع متفاوت است؛ همچنین داده‌های تولید به دست آمده از بنگاه‌ها معمولاً با جزئیات بسیار بیشتری از داده‌های تشکیل سرمایه طبقه‌بندی می‌شوند.

سیستم کدگذاری و توصیف همگن کالا HS

یک سیستم بین‌المللی از نام‌ها و شماره‌ها برای طبقه‌بندی محصولات تجاری است که به وسیله سازمان جهانی گمرکات توسعه یافته است. تحت کنوانسیون HS، کشورها موظف هستند که برنامه تعرفه‌شان را بر اساس نام‌گذاری HS پایه‌ریزی کنند.

به کمک اين سیستم، تهيه آمار صحيح و منطبق با استانداردهاي طبقه‏بندي بين‌المللي ساده مي‌شود. در برنامه‌هاي سازمان جهاني گمرک سیستم HS هر سه يا چهار سال يک بار از طريق نشست‌هاي کميته فرعي، اصلاح و به هنگام مي‌شود. آمارشناسان کشورهاي عضو و بخش آمار سازمان ملل متحد نیز در کار به روز کردن HS نمايندگاني دارند تا اطمينان یابند كه بين اين فهرست موضوعي و ساير طبقه‏‌بندي‌هاي بين‌المللي ارتباط لازم وجود دارد.

بیشتر کشورها تعرفه HS را به عنوان مبناي وصول حقوق و عوارض گمركي و تنظيم آمار تجارت بین‌الملل به کار مي‌گيرند. در حال حاضر بیش از 200 كشور و گمرك يا اتحاديه اقتصادي كه در حدود 98 درصد از تجارت جهاني را در اختيار دارند، از «سيستم هماهنگ» استفاده مي‌كنند. بنابراين، ‌سيستم هماهنگ يكي از مهم‌ترین ابزار تجارت جهاني به شمار مي‏رود.

سيستم هماهنگ یک فهرست موضوعي چندمنظوره است، يعني نه تنها مي‌توان آن را براي تعرفه‌هاي گمرکي و جمع‏‌آوري آمار تجارت بين‌المللي به کار برد، بلکه براي مقاصد گوناگون ديگر نيز، مثلاً در امر توليد، تجارت، تعرفه‌هاي بار و آمار حمل و نقل، کاربرد دارد از جمله:

• تعيين تعرفه‌هاي گمرکي
• دستيابي به آمار تجارت بين‌المللي
• تعيين قواعد مبدأ
• وصول ماليات داخلي
• مذاکرات بازرگاني (مثلاً جدول امتيازات تعرفه‌ايWTO)
• تعرفه و آمار حمل و نقل
• نظارت بر کالاهاي خطرناك (مثلاً ضايعات، مواد مخدر، سلاح‌های شيميايي، مواد از بين برنده لایه‌ی ازون، گونه‌هاي زيستي در معرض خطر(
• حوزه‌هاي کنترل و رويه‌هاي گمرکي شامل ارزيابي خطر، فناوری اطلاعات و مبارزه با تخلفات

مزایای متعددی از پیاده‌سازی سیستم هماهنگ مورد انتظار است که در ادامه به آن اشاره می شود:

• جلوگيري از هزينه‌هاي مضاعف حفظ و نگهداري سيستم‌هاي متفاوت طبقه‌بندي كالاها در كشورهاي گوناگون.
• كاربرد يكسان و منطقي قوانين طبقه‏‌بندي، به طوری که‌ ترخيص بي‏دردسر واردات و صادرات امکان‌پذیر مي‏شود؛ لذا اين امر در ايجاد روابط كاري خوب بين گمرك و تجار، قدم بسيار مهمي است.
• کمک به حذف تشريفات زائد صادرات و واردات از كشوري به كشور ديگر و در مبادلات یکپارچه بين‌المللي.
• گردآوري هدفمند و برنامه‌ريزي شده تعرفه‏‌هاي گمركي
• جمع‏آوري آمار هماهنگ و قابل مقايسه در تجارت بین‌الملل
• سهولت در تعريف قواعد مبدأ
• كسب اطلاعات دقيق‌تر براي جمع‏آوري عادلانه ماليات‏هاي داخلي
• سهولت در انجام مذاكرات تجاري بين كشورها (مثلاً برنامه‌هاي اعطاي امتيازات تعرفه‌اي سازمان تجارت جهاني)
• امكان گردآوري و تنظيم آمارها و تعرفه‌هاي حمل و نقل
• افزايش قابليت نظارت كالاهاي تحت کنترل (مانند اسلحه، ‌مواد مخدر، ‌سلاح‌هاي شيميايي، مواد آسیب‌زننده به لایه‌ی ازون، گونه‌‏هاي در حال انقراض اعم از گياهي و جانوري)

ساختار HS:  این سیستم با تخصیص کد به محصولات خام و طبیعی شروع مي‌شود و به طبقه‌بندی‌های کالایی پیچیده‌تر می‌رسد. کدها با بیشترین پوشش، ۴ رقمی بوده و به عنوان سر کد شناخته می‌شوند. با استفاده از ۶ رقم بعدی، زیرگروه‌ها تعیین می‌شوند. برای اطمینان از همسو بودن، تمام کشورها موظف هستند که تمام ۴ رقم و زیرگروه‌های ۶ رقمی را مطابق با استانداردهای بین‌المللی بکار گیرند. در شکل ۱ نمونه کد HS ارائه شده است. این کد در گمرکات ایران به عنوان مرجع تعرفه‌گذاری استفاده مي‌شود و صرفاً‌ کارکرد تعرفه‌ای دارد.

شكل 1- نمونه کدHS

در این سامانه تمام کالاها بر اساس یک کد 8 یا 10 رقمی در کشورها طبقه‌بندی شده که 4 یا 6 رقم اول بین کشورهای عضو مشترک است و 2 یا 4 رقم بعدی بر اساس فضای طبقه‌بندی کالاهای کشور می‌تواند متفاوت باشد. این استاندارد کد تعرفه کالاها در تمام کشورها در 21 قسمت و 98 فصل تقسیم مي‌شود. از آنجایی که این تعرفه تا 6 رقم اول از سمت چپ در بین کشورها مشترک است لذا می‌تواند در مکاتبات و مبادلات تجاری استاندارد خوبی برای تشخیص کالا باشد.

در گمرک برای مشخص کردن کالا از کدهایی 8 یا 10 رقمی استفاده می‌کنند. نمانکلاتور گمرکی HS کتابی است که توسط سازمان جهانی تجارت مستقر در بروکسل چاپ و منتشر شده است. در این کتاب کلیه کالاهای قابل داد و ستد بر مبنای اصول مشخصی طبقه‌بندی شده و به هر کالا کدی 6 رقمی اختصاص یافته است. هر کشور بر اساس نیاز داخلی خود و با افزودن تعداد رقم‌های این کدها می‌تواند دقت و کارایی نمانکلاتور HS را بیشتر نماید.

ایران‌کد

از سال ۱۳۸۴ تغییراتی در مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ايران ایجاد شد که علاوه بر صدور کد GS1 توسط این مؤسسه، کد ملی کالا (ایران‌کد) نیز توسط این مؤسسه صادر و تناظر آن با GS1 شد. ادامه این فرآیند باعث شده است که این مؤسسه بتواند کدهای خود را با سایر کدهای بین‌المللی نیز متناظر نماید. در جهت بومی‌سازی سیستم کدگذاری کالا که تجربه آن قبلاً در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با عنوان «سماپل» اجرا شده بود، گروه اجرایی سماپل به مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات اضافه شد و کد ملی کالا (ایران‌کد) شکل گرفت تا علاوه بر نمایندگی مؤسسات خارجی مانند GS1، تناظر آن را با نظام کدگذاری دیگر برقرار سازد. برای استقرار چنین نظامی، آیین‌نامه‌‌ای تهیه شد که وزارت بازرگانی وقت را مکلف به اجرای آن می‌کرد. این آیین‌نامه به شماره «۱۱۶۲۲۵/ت۳۵۸۱هـ» در آذرماه ۱۳۸۵ به تصویب هیئت وزیران رسید.

ایران‌کد یک نظام اطلاعاتی است که در پی سازمان‌دهی و تدوین اطلاعات اساسی و پایه کالاها و خدمات در محدوده جغرافیایی کشور جمهوری اسلامی ایران در قالبی استاندارد شده و مدون است. پس از آن که کالا یا خدمت شناسایی شد و اطلاعات آن با استاندارد ایران‌کد مطابقت پیدا کرد به هر قلم کالا یا خدمت یک شماره اختصاص می‌یابد. ساختار داده‌ای کد ملی برای کالاها با ساختار داده‌ای کد ملی در خدمات متفاوت است. ایران‌کد یک کد ۱۶ رقمی است که به هر قلم کالای موجود در زنجیره تأمین اختصاص می‌یابد و امکان درج آن در قالب بارکد بر روی کالاها وجود دارد. این کد، وسیله‌ای برای شناسایی منحصر به فرد اقلام است. به این معنی که به هر نوع کالا یک کد یکتا اختصاص داده مي‌شود و برای هیچ دو کالایی کد یکسان وجود ندارد. کد ملی کالا دارای سه جزء اصلی است:

الف(۷ رقم ابتدایی آن کلاس‌کد نام دارد که بیانگر جایگاه کالا در ساختار طبقه‌بندی کالاها با اندکی تغییر است. این بخش از کد صرف‌نظر از عرضه‌کننده کالا برای کالاهای مشابه یکسان است.

ب) ۵ رقم میانی بیانگر کد عرضه‌کننده است که توسط مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات و یا از طریق شرکت‌هایی تحت عنوان شرکت‌های همکار به عرضه‌کننده ارائه مي‌شود. این شرکت‌ها از طرف مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات مجوز ثبت‌نام از عرضه‌کنندگان را دارا هستند.

ج) ۴ رقم انتهایی، سریال یک قلم کالای منحصر به فرد را مشخص می‌کند که بر اساس معیارهای عرضه‌کننده مربوطه تعیین مي‌شود. نمونه ایران‌کد در شکل زير ارائه شده است.

شكل 2- نمونه کد ملی(ایران‌کد)

هم‌اکنون سامانه‌هایی همچون سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد)، سامانه تدارکات الکترونیکی وزارت نفت، سامانه ره‌گیری دارو، سامانه مدیریت تعاملات برای اعمال استاندارد و سامانه مالیات بر ارزش افزوده از جمله سامانه‌هایی هستند که ارائه خدمت و جمع‌آوری اطلاعات در آنها بر مبنای ایران‌کد انجام مي‌شود و حذف ایران‌کد به معنی متوقف‌شدن فعالیت و کسب اطلاعات در این سامانه‌ها است.

بارکدهای بین‌المللی اقلام خرده‌فروشیGS1

این نظام شماره‌گذاری بین‌المللی برای اولین بار در آمریکا ابداع شد و توسط شورای شماره‌گذاری یکنواخت (UCC) در سال ۱۹۷۳ به کار گرفته شد. نام این شورا از اول سال ۲۰۰۵ میلادی به GS1 تغییر یافت. شورای شماره‌گذاری یکنواخت، کد دوازده رقمی «کد جامع محصول- UPC» را پذیرفت و نخستین رمزینه‌ها در تجارت آزاد، در سال ۱۹۷۴ ایجاد شد. مؤسسه بین‌المللی شماره‌گذاری در سال ۱۹۷۷ به عنوان سازمان غیرانتفاعی به منظور ایجاد سیستمی سازگار با کد جامع محصول تأسیس شده و عمدتاً ۱۳ رقم را به کار می‌برد. نام این مؤسسه نیز از اول سال ۲۰۰۵ به GS1 تغییر یافت و هم‌اکنون مقر آن در بلژیک است. تا امروز بیش از یک میلیون شرکت در سطح جهان نظام GS1 را بکار گرفته‌اند.

از محصولات این نظام می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: الف- بارکدهای GS1: استانداردهای جهانی داده‌ها و عملیات برای بارکدها که در دنیا با نام «کلیدهای شناسایی GS1» شناخته می‌شوند و برای شناسایی خودکار مواردی مانند اقلام تجاری، مکان‌ها، واحدهای لجستیک و تجهیزات استفاده می‌شوند.

ب- تجهیزات تجارت الکترونیکي GS1: استانداردهای جهانی ارتباطات الکترونیکی تجاری براي بالا بردن سرعت، دقت، کارایی تبادلات الکترونیکی داده‌ها بین شرکای تجاری که بر پایه EANCOM GS1 یا XML GS1 هستند.

ج-GDSN GS1: شبکه جهانی هماهنگی داده‌ها یک فضای جهانی خودکار و بر پایه استانداردها است که هماهنگی مداوم و امن داده‌ها را فراهم می‌کند و به تمام شرکا این امکان را می‌دهد که داده‌های سازگار با سیستم خود را همزمان داشته باشند. طبقه‌بندی جهانی محصولات (GPC) عامل اساسی GDSN است که مدیریت مؤثر طبقه‌بندی را امکان‌پذیر می‌کند.

د- سیستم جهانی EPC سیستم جهانی استاندارد که فناوری RFID، زیرساخت‌های فعلی ارتباطات و کد الکترونیکی محصولات را گرد هم آورده تا در کل زنجیره تأمین جهانی امکان شناسایی خودکار و فوری یک کالا را فراهم آورد تا در نتیجه آن راندمان زنجیره تأمین بالا برود.

رسالت GS1 هدایت، طراحی و تحقق استانداردهای جهانی به منظور بهینه‌سازی و توسعه زنجیره عرضه و تقاضا است. از دیگر اهداف GS1، تسهیل تجارت جهانی با متصل کردن جریان داده‌ها به جریان کالاها است. اشکال و پیچیدگی‌های تجارت جهانی بسیار زیاد است لذا GS1 مأموریت خود را مقابله با این شرایط قرار داده و استانداردهایی را برای بهبود زنجیره تأمین و عرضه طراحی و اجرا نموده است که مواردی از آنها شامل موارد زير است:

• توسعه و تکمیل استانداردهای چندبخشی و باز جهانی
• آموزش و کاربردی کردن استانداردها
• ارتقاء و کمک به پیاده‌سازی استانداردها با استفاده از بهترین تسهیلات برای راه‌حل‌های تجاری است.

نحوه استفاده: مهم‌ترین کار GS1 بهبود سیستم GS1 از طریق یک سری از استانداردها برای ارتقای مدیریت زنجیره تأمین است. بسیاری بهبودها توسط سازمان‌های عضو انجام می‌گیرد. سازمان‌هایی که تمایل دارند از سیستم GS1 استفاده کنند باید درخواست عضویت خود را به یکی از سازمان‌های عضو تحویل دهند. شرکت‌های واقع شده در کشورهای فاقد سازمان GS1 می‌توانند درخواست خود را مستقیماً به دفتر جهانی GS1 ارجاع دهند.

کارکرد اصلی GS1 در ملاقات با سازمان‌های رسمی مثل سازمان ملل متحد یا اتحادیه اروپا و سازمان‌های بین‌المللی دیگر مشخص مي‌شود. سازمان‌های عضو معمولاً‌ سازمان‌هایی ملی هستند که اقدامی را تولید و پشتیبانی می‌کنند و کارکنان خود را قادر می‌سازند که زنجیره تأمین و کارهای تجاری خود را بهتر و کاراتر انجام دهند. مسئولیت‌های اصلی سازمان‌های عضو به شرح زیر است:

• اختصاص اعداد واحد و یکتا، پایه تمام استانداردها
• فراهم کردن آموزش و پشتیبانی برای شماره‌گذاری و بارکدگذاری
• بارکدها
• تجارت الکترونیکی: تبادل الکترونیکی داده‌ها
• شبکه هماهنگی جهانی داده‌ها (GDSN): هماهنگی داده‌ها
• EPC جهانی: شناسایی فرکانس رادیویی (RFID)
• تأمین اطلاعات بر پایه استانداردها و تکامل مداوم و مستمر GS1 از طریق روند جهانی مدیریت استانداردها

مزایا ومنافع: مؤسسه شماره‌گذاری بین‌الملل شیوه‌های مختلفی را به منظور بهبود کارایی تجاری و بهره‌وری عرضه می‌کند. کاربرد استانداردهای EAN/NCC می‌تواند نتایج زیر را به همراه داشته باشد.

• پیشرفت‌های قابل توجه در عملیات پشتیبانی
• کاهش زمان‌ها حمل و تحویل
• افزایش درجه صحت عملیات
• بهبود مدیریت زنجیره عرضه
• سماپل

سماپل سرواژه عبارت «سیستم مدیریت اطلاعات پایه لجستیک» است. این سیستم در سطح یک نهاد بزرگ خریدار اقلام، طراحی و پیاده‌سازی شد. این سیستم در ساختار طبقه‌بندی خود اقلام را به ترتیب به زیرمجموعه‌هایی به نام کلاس-سرگروه-گروه-زیرگروه-دسته-زیردسته تقسیم کرده است. سپس به هر قلم کالایی که خریداری مي‌شود یک سریال 3 رقمی می‌دهد. درنهایت کد 10 رقمی هر قلم کالای تدارکاتی با نام آن، اطلاعات مبنا و مشخصات فنی متناظر شده و در سیستم‌های خرید، انبار، توزیع، تعمیرات، مالی و غيره استفاده مي‌شود. هدف اساسی این سیستم ایجاد زبان مشترک برای توصیف اقلام در سطح یک سازمان بسیار بزرگ و گسترده است. سماپل را می‌توان مادر ایران‌کد دانست.

سیستم کدگذاری در صنعت نفت یا MESC(کد استاندارد مواد و تجهیزات)

این سیستم ابتدا در هلند و انگلیس و توسط شرکت رویال داتچ شل (shell) ایجاد شد. صنعت نفت ایران نیز که به یک سیستم توصیف و شناسایی تجهیزات و مواد خود نیاز داشت، آن را مورد استفاده قرار داد. در این سیستم ابتدا اقلام به گروه، گروه فرعی، گروه فرعی‌تر تقسیم می‌شوند. این سه سطح طبقه‌بندی با عددی 6 رقمی (هر یک 2 رقم) نمایش داده مي‌شود. سپس سریال 3 رقمی کالا تعیین شده و درنهایت رقمی موسوم به نمودار برای هر کالای تدارکاتی (که به صورت مستمر خریداری، انبار و مصرف مي‌شود) تعیین شده و کد 10 رقمی کالا تخصیص داده مي‌شود. گروه‌های کالا در حوزه‌های حفاری و تولید – تأسیسات و ماشین‌آلات – حمل و نقل – متعلقات ماشین‌آلات و ابزار دقیق – لوازم ساختمانی، مخازن و دستگاه‌های کارگاهی – وسایل الکتریکی – کالاهای لوله‌ای شکل، شیرها و اتصالات – مصالح ساختمانی، فلزات و سخت‌افزار ساختمانی – ابزارآلات و وسایل آب‌بندی – رنگ‌ها، روغن‌ها و مواد شیمیایی – مبلمان، لوازم منزل، دفتر و انبار – تعریف شده است.

سیستم MESC زبان مشترکی را بین کارشناسان و متخصصان صنعت نفت ایجاد نموده و علاوه بر شرح اقلام، استانداردهای مرتبط با هر قلم را نیز قابل دستیابی می‌کند.

سیستم طبقه‌بندی استاندارد سازمان ملل برای کالاها و خدمات UNSPSC

یک سیستم کدگذاری کالا و خدمات برای استفاده در تجارت الکترونیکي است که با همکاری مشترک برنامه توسعه سازمان ملل و شرکت دان و برداستریت ایجاد شده است؛ این استاندارد کدگذاری ۸ رقم بوده و به صورت سلسله مراتبی است.

ساختار UNSPSC: اين سيستم يك ساختار طبقه‌بندی و نام‌دهي براي تمام كالاها و خدماتي است كه در بازارهاي دنيا مورد معامله قرار می‌گیرند. هر كالا يا خدمت كه توسط يك فروشنده در فاكتور يا صورتحساب فروش ثبت مي‌شود را می‌توان با استفاده از اين سيستم نام‌دهي، شناسايي و كدگذاري نمود. در طرف خريدار هم هر كالا يا خدمتي كه خريداري مي‌شود را می‌توان با استفاده از كدهاي UNSPSC شناسايي نمود و در انبار، اسناد مالي و غيره درج كرد. هر كد در UNSPSC داراي 8 رقم است كه دو رقم كاركرد تجاري هم به آن افزوده شده است. دو رقم اول معرف قسمت يا Segment كالا يا خدمت است. تعداد كل قسمت‌ها در نسخه 1408 اين كدها 56 مورد است. هر قسمت به زیرمجموعه‌هایی به نام خانواده يا Family تقسيم شده است. دو رقم دوم از كد 8 رقمي UNSPSC به فاميلي تخصيص يافته است. تعداد كل فامیلی‌ها در نسخه اخير 411 مورد است. دو رقم سوم در كد UNSPSC به کلاس‌هایی تخصيص داده شده است كه زيرمجموعه فامیلی‌ها هستند. در هر فاميلي زیرمجموعه‌هایی به نام كلاس تعريف شده است. تعداد كل کلاس‌ها در آخرين نسخه UNSPSC حدود 3700 مورد است. آخرين سطح از كدهاي UNSPSC به قلم كالا يا خدمت تخصيص داده شده است. زير هر كلاس تعدادي كالا يا خدمت ذكر شده است كه معمولاً نام كالاها در اين سطح ذكر مي‌شود. تعداد كل كالاها و خدمات در آخرين نسخه UNSPSC افزون بر 47000 مورد است.

در كنار هر كد 8 رقمي UNSPSC شرحي آمده است كه می‌تواند با زبان‌های مختلف باشد. زبان‌های انگليسي، آلماني، فرانسوي، اسپانيايي، پرتغالي، چيني، ژاپني، کره‌ای، ايتاليايي تا كنون شرح كدهاي UNSPSC را ثبت نموده‌اند.

اگر هر عرضه‌کننده محصولات خود را با استفاده از UNSPSC معرفي كند و در اسناد فروش، کاتالوگ‌ها، وب‌سایت‌ها و ساير مستندات از اين سيستم استفاده كند و همه خريداران نيز از اين سيستم در انبار، مالي، تعميرات، سفارش، منبع يابي و غيره بهره ببرند، زبان مشترك خواهند يافت. بازاريابي براي فروشندگان و تحليل مصارف براي خريداران بسيار ساده و راحت و هماهنگ انجام مي‌شود.

سيستم UNSPSC يك استاندارد باز است يعني هر كس می‌تواند از كدهاي آن استفاده نمايد، اما ثبت و افزودن كد برخي اقلام كه يك مؤسسه به وجود آنها در ساختار UNSPSC نياز دارد مستلزم عضويت در UNSPSC و پرداخت حق عضويت است.

مزاياي UNSPSC:

• قابليت تجزيه و تحليل هزينه‌هاي شركت
• بهينه‌سازي خريد بر اساس هزينه فايده
• بهره‌برداري كامل از توانمندی‌های تجارت الكترونيكي

طبقه‌بندي محصولات و خدمات؛ كدگذاري معمول، امكان تجارت بين خريداران و فروشندگان را آسان مي‌كند و يك ابزار جديد براي تسهيل تجارت الكترونيكي به شمار می‌رود.

امروزه اکثر خريد و فروش‌ها در تجارت الكترونيكي از طريق كد شناسايي UNSPSC انجام مي‌شود. براي مثال شركت PAW با استفاده از UNSPSC اطلاعات قيمتي را براي تمامی خريداران و فروشندگان در سراسر دنيا فراهم ‏آورده است.

• سيستم کدگذاری ناتو NCSسيستم كدگذاري ناتو، سيستمي مشترك و یکنواخت براي شناسايي، طبقه‌بندي و کنترل موجودي اقلام زنجيره عرضه در كشورهاي كاربر است که از میانه دهه 1950 پایه‌گذاری شده است. اين سيستم به منظور دستيابي به حداكثر اثربخشي در پشتيباني لجستيك و تسهيل در مديريت داده‌های مواد، طراحي شده است. به‌کارگیری سيستم ناتو در شناسایی تجهیزات و کالاها، مورد توافق همه كشورهاي امضاءکننده توافق‌نامه ناتو و كشورهاي غير عضو تحت حمایت آن است.

سيستم کدگذاری ناتو بر مبنای نظام كاتالوگ فدرال ايالات متحده آمریکا طراحي شده و سازمان‌های مدني برخي اعضاي ناتو از آن استفاده می‌کنند. مدیریت سيستم نيز بر عهده گروه رؤساي دفاتر ملي كدگذاري ناتو

(NATO Group of National Directors on Codification (AC/135))

است و اجراي آن در كشورهاي عضو بر عهده دفاتر ملي كدگذاري NCBدر هر كشور گذاشته شده است. استقرار، اجرا و نگهداري سيستم كدگذاري ناتو، يك زبان مشترك براي استفاده در فعاليت‌هاي ملي (مثل مديريت زنجيره عرضه، استانداردسازي و غيره) و بين كشورهاي عضو و غیر عضو ناتو فراهم كرده است. در اين سيستم، مسئولیت كدگذاري هر يك از اقلام عرضه با كشوري است كه طراحي آن قلم عرضه را بر عهده دارد، حتي اگر آن كشور از آن قلم استفاده نكند. كشوري كه آن قلم را خريداري و از آن استفاده مي‌كند نيز بايد بر اساس كدگذاري كشور طراح آن عمل کند.

اهداف اصلی سیستم ناتو

• بهبود فرآیندها و رویه‌های کدگذاری
• ارتقای کیفیت داده‌ها و قابلیت دسترسی به داده‌ها
• پیوند با استانداردهای جهانی
• پیوند با صنعت

شناسایی در سیستم کدگذاری ناتو بر مبنای مفهوم قلم عرضه IoS است و هر قلم عرضه باید به صورت منحصر به فرد شناسایی شود. قلم عرضه، یک قلم کالای تولیدی است که مسئول عرضه مرتبط، آن را برای یک نیاز لجستیکی لازم شناسایی کرده است. این قلم می‌تواند شامل یک قلم تولیدی یا تعداد زیادی از آن باشد که دارای ویژگی‌های بنیادی یکسان هستند.

سیستم ناتو برای دستیابی به اهداف بالا، برای هر قلم عرضه یک نام محصول، جایگاه در طبقه‌بندی محصولات، توصیف و کد موجودی منحصر به فرد تخصیص می‌دهد.

ساختار کدگذاری ناتو: بر اساس قانون اصلی در کدگذاری ناتو، هر قلم عرضه یک توصیف یکتا دارد و یک شماره موجودی ناتو (stock) number NATO یکتا به آن اختصاص می‌یابد. توصیف قلم عرضه شامل بر حداقل داده مورد نیاز برای بیان روشن ویژگی‌های اساسی آن است؛ ویژگی‌هایی که هویت منحصر به فردی را به قلم عرضه می‌دهد و آن را از بقیه متمایز می‌سازد. این ویژگی‌ها مواردی مثل شکل، حجم، ابعاد و دیگر پارامترهای فیزیکی و عملکرد را دربر دارد که می‌توان با کمک آن یک کالا را به طور منحصر به فرد شناسایی کرد. زمانی که یک قلم عرضه به صورت یکتا تعریف شد، هویت آن با تخصیص یک شماره موجودی ناتو NSNمشخص مي‌شود.

شماره موجودی ناتو، موجودیت اساسی در سیستم کدگذاری ناتو و کلید شناسایی اقلام عرضه در مدیریت لجستیک ناتو است. این شماره یک کد 13 رقمی است که به سه بخش تقسیم مي‌شود:

• 4 رقم نخست کد طبقه‌بندی عرضه ناتو را نمایش می‌دهد و قلم عرضه را به گروه و کلاس مشابه عناصر عرضه ربط می‌دهد.
• 2 رقم بعدی کمیته ملی کدگذاری تخصیص دهنده شماره موجودی ناتو را مشخص می‌کند. هر یک از اعضای ناتو یک کد 2 رقمی یکتا دارند. برای مثال کد رومانی به عنوان یکی از اعضای ناتو عدد 39 است.
• 7 رقم انتهایی NSN را رایانه تعیین کرده و اهمیتی به جز شناسایی منحصر به فرد قلم عرضه‌ ندارد.
• 9 رقم انتهایی، شماره ملی شناسایی قلم است که بخش ثابت NSN به شمار می‌آید و در طول چرخه عمر قلم عرضه، برعکس 4 رقم نخست که کد طبقه‌بندی عرضه ناتو است، تغییر نمی‌یابد. شکل زير نمونه‌ یک کد NSN و اجزای آن را نمایش می‌دهد.

شكل 3- نمونه سيستم كدگذاري ناتو

مزایای اصلی شماره موجودی ناتو:

• یکنواختی: این کد در ترکیب، طول، ساختار و کاربرد یکنواخت است.
• سازگاری: این کد نیاز مختلف مدیریت زنجیره تأمین را در سطح ملي و بین‌المللی از هنگام خرید تا وارَهایی قلم عرضه برآورده‌ می‌کند.
• سادگی: این کد بدون تغییر برای تمام اقلام عرضه قابل استفاده است، یکتا است، به سادگی قابل تخصیص است و برای تمام ملل کاربر قابل درک است.
• پایداری: شماره ملی شناسایی قلم کالا فقط مربوط به یک قلم عرضه بوده و دائمی است. این شماره هرگز به قلم کالای دیگری تخصیص نمی‌یابد حتی اگر آن کالا دیگر به کار نرود.
• فهرست سازمان‌ها و طبقه‌بندی‌های مورد استفاده در آنها

نام سازمان	طبقه‌بندی‌های مورد استفاده	نظام بین‌المللی
مرکز آمار ایران	طبقه‌بندی فعالیت‌های اقتصادی طبقه‌بندی بین‌المللی مشاغل طبقه‌بندی محوری محصولات طبقه‌بندی وضع شغلی نظام هماهنگ توصیف و کدگذاری کالاها طبقه‌بندی مصارف فردی برحسب منظور طبقه‌بندی وظایف دولت طبقه‌بندی فعالیت‌های گردشگری طبقه‌بندی حساب‌های ملی بهداشت طبقه‌بندی مصالح عمومی ساختمانی طبقه‌بندی ماشین‌آلات ساختمانی طبقه‌بندی نیروی انسانی در فعالیت‌های ساختمانی	ISIC ISCO CPC ICSE HS COICOP COFOG SICTA ICHA
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی	طبقه‌بندی آماری بین‌المللی بیماری و مسائل بهداشتی مربوط به آن (International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems)	ICD-10
سازمان بهزیستی	طبقه‌بندی بین‌المللی توانایی، معلولیت و سلامتی (International Classification of Functioning and Disability and Health (ICF))	ICF
وزارت ارشاد	طبقه‌بندی‌های داخلی برای موزه‌های مختلف در قالب موضوع فعالیت‌ها
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران	طبقه‌بندی محوری محصولات طبقه‌بندی فعالیت‌های اقتصادی حساب‌های ملی	CPC ISIC SNA
صدا و سیما	طبقه‌بندی‌های داخلی در مورد تولید و پخش برنامه‌ها
گمرک جمهوری اسلامی ایران	نظام هماهنگ توصیف و کدگذاری کالا	HS
وزارت بازرگانی وقت	نظام هماهنگ توصیف و کدگذاری کالا طبقه‌بندی فعالیت‌های اقتصادی سیستم شماره‌گذاری ای.ا.ان با استفاده از فناوری رمزینه (بارکد) (European Article Numbering Associatio)	HS ISIC EAN
وزارت نفت	سیستم طبقه‌بندی و استاندارد مواد و تجهیزات (Materials and Equipment, Standard and Code))	MESC
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی	طبقه‌بندی‌های مؤلفه‌های نظام اداری (داخلی)
وزارت صنایع	طبقه‌بندی فعالیت‌های اقتصادی	ISIC3 [CPC]
وزارت کار و امور اجتماعی	رشته‌ها و سطوح تحصیلی (سال۷۵) طبقه‌بندی بین‌المللی استاندارد مشاغل (International Standard Classification of Occupations) طبقه‌بندی فعالیت‌های اقتصادی	ISCO 88 ISIC 3
وزارت آموزش و پرورش	طبقه‌بندی بین‌المللی استاندارد آموزش (International Standard Classification of Education)	ISCED 97
وزارت جهاد کشاورزی	کد بین‌المللی بانک ژن گیاهی و کدهای درون سازمانی

جدول 1- سازمان‌ها و طبقه‌بندی‌ كدهای مورد استفاده در آنها

• نقش سیستم طبقه‌بندی ملی کالا در اقتصاد ملی
• پیشرفت‌های قابل توجه در عملیات پشتیبانی
• کاهش زمان‌هاي حمل و تحویل
• افزایش درجه صحت عملیات
• بهبود مدیریت زنجیره عرضه
• کاربران نظام‌های کدگذاری

مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران کاربران شبکه نظام کدگذاری را در سه دسته کلی طبقه‌بندی کرده است:

تأمین‌کنندگان کالا

شرکت‌های تولیدی و توزیعی که برای دریافت شناسنامه ملی محصولات به عضویت این سیستم در می‌آیند. به عنوان مثال شرکت مهرام که تولیدکننده مواد غذایی است به عضویت این سیستم در می‌آید و ضمن دریافت یک کد عرضه‌کننده برای خود، برای هر یک از کالاهای خود (نظیر سس گوجه‌فرنگی، سس مایونز و غیره ) یک کد ۱۶ رقمی دریافت می‌نماید.

دولت

تمامی ساختار حاکمیتی کشور که جهت استحصال اطلاعات دقیق شرکت‌ها و محصولات وابسته به منظور سیاست‌گذاری و انجام عملیات مرتبط با سیستم متعامل مي‌شود. به عنوان مثال وزارت صنعت، معدن و تجارت برای کنترل بازار خودرو به اطلاعات خودروسازان نظیر کد هر خودرو نیاز دارد تا بر اساس آن به بررسی و تحلیل بازار خودرو بپردازد.

مصرف‌کننده

مصرف‌کننده در دو دسته مد نظر است: ۱) استفاده‌کننده نهایی محصولات شرکت‌ها که برای دریافت و پردازش اطلاعات و مقایسه محصولات جهت استفاده در عملیات خود با سیستم متعامل مي‌شود. ۲) استفاده‌کننده اطلاعات محصولات شرکت‌ها که برای دریافت و پردازش اطلاعات جهت استفاده در سیستم‌های عملیاتی خود، مشترک اطلاعات سیستم می‌شوند. مشترکین اطلاعات مانند مراکز صنعتی، تجاری و سازمان‌ها و ارگان‌های کشور برای استفاده در شبکه‌های عملیاتی خود و منبع‌یابی در سیستم‌های سفارش و خرید و مقایسه محصولات با سیستم متعامل می‌شوند.

استفاده‌کننده نهایی محصولات شرکت‌ها که برای دریافت و پردازش اطلاعات و مقایسه محصولات جهت استفاده در عملیات خود با سیستم متعامل مي‌شود. مثلاً کسی که اقدام به خرید زونکن می‌کند با استفاده از نظام طبقه‌بندی کالا و خدمات، تولیدکنندگان مختلف آن را شناسایی و با استفاده از پورتال نظام کدگذاری به سایت اینترنتی یا آدرس آنها دسترسی پیدا می‌کند و یا هنگام مراجعه به سازمان حمایت از مصرف‌کننده برای پیگیری حقوق خود می‌تواند با این سازمان بجای اطلاعات گسترده از طریق کد کالا ارتباط برقرار کند.

مخاطبین نظام کدگذاری در نگاهی تفصیلی

در قالب طرح کلی نیازسنجی آموزشی نظام کدگذاری کالا و خدمات، پس از بررسی تفصیلی مخاطبین آموزشی نظام کدگذاری، این مخاطبین به شرح زیر شناسایی و معرفی شده‌اند.

مدیران شرکت‌های تولیدکننده:

شرکت‌های تولیدکننده شرکت‌هایی هستند که محصولی را تولید نموده (با تغییر در مواد و قطعاتی که خریداری می‌کنند، آن را با ارزش افزوده بیشتری می‌فروشند) و تحت عنوان یا نام تجاری خود به بازار عرضه می‌کنند. مدیر شرکت تولیدکننده کسی است که در زمره کارکنان بنگاه تولیدی است یعنی در بنگاه فعالیت می‌کند اما به دلیل برخورداری از سرمایه و یا نماینده صاحبان سرمایه بودن، نقش سرپرستی و مدیریت عمومی بنگاه را به عهده می‌گیرد.

کارشناسان شرکت‌های تولیدکننده:

کارشناس یک یا چند نفر از کارکنان سازمان هستند که به تشخیص مدیر سازمان برای امور اجرایی نظام کدگذاری کالا یا خدمات انتخاب مي‌شود. فرض بر آن است که یک نفر کارشناس برای شرکت در دوره آموزشی از طرف مدیر معرفی مي‌شود و کل وظایف مرتبط با کدگذاری در سازمان به عهده اوست.

مدیران شرکت‌های توزیع‌کننده :

شرکت‌های توزیع‌کننده شرکت‌هایی هستند که کالاها را از تولیدکنندگان داخل یا خارج از کشور خریداری نموده و بدون دخل و تصرف در آن با نام تجاری خود یا تولیدکننده به بازار عرضه نموده و مسئولیت آن کالا را به عهده دارند. مدیر شرکت توزیع‌کننده کسی است که در زمره کارکنان بنگاه است یعنی در بنگاه فعالیت می‌کند اما به دلیل برخورداری از سرمایه و یا نماینده صاحبان سرمایه بودن، نقش سرپرستی و مدیریت عمومی بنگاه را به عهده می‌گیرد.

کارشناسان شرکت‌های توزیع‌کننده:

کارشناس یک یا چند نفر از کارکنان شرکت توزیع‌کننده هستند که به تشخیص مدیر شرکت برای امور اجرایی نظام کدگذاری کالا یا خدمات انتخاب مي‌شود. فرض بر آن است که یک کارشناس از طرف مدیر معرفی مي‌شود و کل وظایف مرتبط با کدگذاری را در سازمان انجام می‌دهد.

مدیر مربوطه در دستگاه‌های دولتی:

هر یک از دستگاه‌های دولتی نیز خود به عنوان سازمان ارائه‌کننده خدمات به جامعه لازم است برای کدگذاری خدمات دولتی و نیز استفاده از نظام کدگذاری در انجام وظایف حاکمیتی استفاده کنندکارشناس مربوطه در دستگاه‌های دولتی:

کارشناس مخاطب این طرح در دستگاه‌های دولتی، کسی است که توسط مدیر کل مربوطه در آن دستگاه که در دوره مدیران دولتی شرکت کرده است معرفی مي‌شود.

مدیران شرکت‌های همکار نظام کدگذاری کالا و خدمات:

شرکت‌های همکار، شرکت‌هایی هستند که به عنوان واسط تأمین‌کنندگان عضو نظام کدگذاری و مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران عمل نموده و کلیه فعالیت‌ها و عملیات مربوط به عضویت شرکت‌ها و مدیریت اطلاعات مربوطه را به عهده دارند.

رسانه‌های گروهی:

رسانه‌های گروهی شامل شبکه‌های رادیویی، تلویزیونی، روزنامه‌ها، نشریات و کانون‌های تبلیغاتی هستند که به عنوان واسط اطلاعاتی بین سایر بازیگران ایفای نقش می‌کنند.

مزایای نظام کدگذاری برای بازیگران و نهادهای مرتبط

با توجه به تعاريفي كه در خصوص نظام كدگذاري بيان شد در ادامه به بررسي مزاياي حاصل از وجود نظام كدگذاري پرداخته مي‏شود.

مزایای نظام کدگذاری برای دولت

دولت از یک سو به عنوان سیاست‌گذار و از سویی دیگر به عنوان مهم‌ترین ذینفع سیستم نظام کدگذاری، نقشی بسزا خواهد داشت و اجرای سیستم نظام کدگذاری ایران می‌تواند مزایای را به شرح زیر برای او داشته باشد.

• بودجه‌بندی و هزینه‌یابی مناسب بر اساس اطلاعات دقیق و درست
• شناسایی منابع تأمین کالا و دستیابی به اطلاعات دقیق شرکت‌ها و محصولات
• دستیابی به منابع مختلف اقلام
• استفاده از اطلاعات مناسب جهت سیاست‌گذاری
• تعیین میزان تولید و استخراج ظرفیت تولیدی کشور در محورهای مختلف اقلام
• فراهم‌سازی بستر اطلاعات جهت مبارزه با معضل قاچاق کالا
• منبع‌یابی محصولات جهت سفارش و خرید

مزایای نظام کدگذاری برای مراکز تجاری و صنعتی کشور

یکی از ذینفعان سیستم نظام کدگذاری ایران که می‌توانند از اطلاعات تولید شده در سیستم نظام کدگذاری برای تسهیل فرآیندهای لجستیکی خود استفاده نمایند مراکز تجاری و صنعتی کشور هستند. در زیر مزایای نظام کدگذاری ایران برای این گروه ذکر شده است.

• دسترسی به زبان مشترک ارتباطی با عناصر داخلی و خارجی شرکت
• تسهیل مدیریت موجودی انبار و اموال
• کاهش هزینه‌های نهایی و برخورداری از لجستیک مؤثر و یکپارچه
• پایه‌گذاری عملیات تجاری بر اساس اطلاعات سیستم
• منبع‌یابی محصولات جهت سفارش و خرید
• مقایسه محصولات منابع مختلف
• امکان تعامل الکترونیکی با مشتریان

مزایای نظام کدگذاری برای سازمان‌ها و ارگان‌های کشور

از دیگر ذینفعان سیستم که می‌توانند از اطلاعات تولید شده در سیستم نظام کدگذاری برای تسهیل فرآیندهای لجستیکی خود استفاده نمایند سازمان‌ها و ارگان‌های کشور هستند و مزایای این گروه همانند مراکز تجاری و صنعتی کشور است.

• مزایای نظام کدگذاری برای تأمین‌کنندگان کالا

تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان کالا دسته دیگری هستند که از نظام کدگذاری ایران منتفع می‌شوند و نظام کدگذاری ایران مزایایی را به شرح زیر برای این گروه دارا است.

• شناسنامه‌دار شدن و تحت کنترل درآمدن محصولات در قالب ساختار ملی طبقه‌بندی کالا
• اطلاع‌رسانی، تبلیغ و معرفی خود و محصولات مربوطه با برد وسیع در پرتال اطلاع‌رسانی ملی کالا
• تسهیل ارتباط بین عرضه‌کننده و خریدار از طریق ایجاد زبان مشترک در شناسایی دقیق اقلام و کاهش برگشت از فروش
• افزایش شانس فروش کالا و خدمات مربوطه به خریداران عمده
• ورود به عرصه تجارت الکترونیکي و فروش محصولات از طریق اینترنت

مزایای نظام کدگذاری برای مصرف‌کنندگان کالا

هر شخصیت حقیقی یا حقوقی برای مرتفع نمودن نیاز خود احتیاج به اطلاعاتی در مورد اقلام کالایی که خریداری می‌نماید دارد. نظام کدگذاری ایران می‌تواند علاوه بر ارائه این اطلاعات مزایایی را به شرح زیر برای مصرف‌کنندگان کالا داشته باشد.

• ایجاد بستر مطمئن دستیابی به منابع تأمین کالا
• شناسایی منابع مناسب عرضه‌کننده اقلام از طریق مقایسه بین تمامی عرضه‌کنندگان
• تحلیل مصارف و خریدها با استفاده از نظام طبقه‌بندی ملی کالا
• مدیریت بهتر موجودی‌ها با شناسایی و کدگذاری دقیق در خرید، انبارداری و توزیع
• کاهش هزینه‌های عملیاتی
• بودجه‌بندی و هزینه‌یابی مناسب بر اساس اطلاعات هماهنگ و یکپارچه
• عدم نیاز به طراحی یک سیستم طبقه‌بندی و کدگذاری داخلی کالا برای بکارگیری در نظام‌هایی مانند خرید، انبار، مالی و غيره
• آگاهی از مشخصات فنی محصولات

نتیجه‌گیری

با توجه به جدول فهرست سازمان‌ها و طبقه‌بندی‌های مورد استفاده در آن، اکثر سازمان‌ها با نگاه به مقتضيات و شرايط خود، از سيستم كدگذاري و طبقه‌بندی‌های درون سازماني و مخصوص به خود بهره می‌جویند. متأسفانه اين امر در نگاهي ساده موجب پراكندگي داده‌ها در بانک‌های اطلاعاتي مختلف شده كه بر عدم آگاهي و دسترسي افراد به يك نظام طبقه‌بندی جامع و جهاني در كشور دلالت می‌نماید.

اين موضوع در صورتي است كه بسياري از كشورهاي توسعه يافته و پيشرفته از کدهای خاصي به صورت مرسوم در كشورشان بهره می‌جویند.

شايد ايجاد نكردن بستري مناسب جهت شفاف‌سازی و آگاه نمودن تولیدکنندگان، بازرگانان، سرمایه‌داران، كارشناسان يا هر آن كس كه در اين امر فعال و متولي است می‌تواند يكي از مهم‌ترین امور براي عدم آشنايي شناخت اين گونه سازمان‌ها و افراد با كدهاي استاندارد و جهاني باشد تا از اين طريق بتوانند فعاليت‌هاي خود را با يكپارچگي و امنيت بيشتر پيش برند.

با توجه به موارد مطروحه در اين گزارش و مزاياي برشمرده شده، استفاده از يك نظام يا سيستم كدينگ جهت شفاف‏سازي زنجيره ارزش كالاها در چرخه اقتصادي هر كشوري ضروري مي‏باشد.