شفافیت در زنجیره تامین

شفافیت در زنجیره تامین

ماهنامه شماره4(آذرماه 1394)

1- مقدمه

امروزه توانايي رهگیری و رديابي كالاها و اطلاعات كه باعث شفافيت زنجيره تأمین و پاسخگويی مناسب به نيازهای بازار می شود. كليد مديريت موفق و مؤثر، تداركات زنجيره تأمین است. توليدكنندگان، ارائه‌دهندگان خدمات و خرده‌فروشی ها به خاطر عدم شفافيت در زنجيره تأمین و نفوذ كالاهای قاچاق و جعلی در بازار، با چالش‌های متعددی روبرو هستند. اين عدم شفافيت مي‌تواند سبب به خطر افتادن ايمني مصرف‌كنندگان، تهديد امنيت ملي و اقتصاد شود. براي دستيابي به شفافيت در زنجيره تأمین نياز است تمامي ذينفعان تجاري، موقعيت‌‌هاي تجاري و محصولات موجود در زنجيره تأمین را به صورت يكتا شناسايي کرده و در هر نقطه از زنجيره تأمین، اطلاعات آنها توسط شركاي تجاري، ضبط و ثبت و به صورت يكپارچه بين ذينفعان تجاري به اشتراك گذاشته شود. بدين ترتيب در صورت ورود كالاي غير مجاز به هر یک از بخش‌هاي زنجيره تأمین، قابليت رديابي اطلاعات آن امكان‌پذير است. قابليت رديابي زماني موفقيت‌آميز خواهد بود كه بر مبناي استانداردهاي جهاني، پايه و اساسي جهت مبادلات شفاف و قابل درك براي تمامي اركان زنجيره تأمین بنا کند. اين گزارش به بررسي استانداردها و راهكارهاي GS1 در راستاي شفافيت زنجيره تأمین و جهت مبارزه با جعل و قاچاق كالا مي‌پردازد.
با توصيف استانداردهاي GS1، به تشريح موارد زير پرداخته مي‏شود.

•  چگونه می توان يك موجوديت در زنجيره تأمین را به صورت يكتا جهت رديابي و شفافيت در زنجيره تأمین شناسايي كرد؟
•  چگونه طرفين تجاری می‌توانند محصولات قاچاق و يا جعلي را شناسايی و فراخوان كنند؟
•  چگونه چارچوبی برای همكاری بين طرفين برای شناسايی و تأييد خدمات می توان تهيه كرد؟

2- شفافيت زنجيره تأمین

شفافيت می تواند معاني متفاوتي را براي هر یک از شركاي تجاري در زنجيره تأمین داشته باشد. از منظر توليدكننده، شفافيت در فرايند به معنای آگاهي از آن است كه تا چند روز مي‌تواند با مواد خام موجود، توليد داشته باشد. از منظر خرده‌فروشان، شفافيت مي‌تواند به معناي آگاهي دقيق از موجودي كالاها در فروشگاه، انبار و مراكز توزيع ‌باشد. در حوزه بهداشت و درمان فاكتوري كه اهميت بسيار دارد، قابليت ضبط و مستندسازي زنجيره نگهداري محصولات دارويي است.
مشاوران و ارائه‌دهندگان خدمات نيز ديدگاه‌هاي خود را در مورد شفافيت دارند. سيستم‌هاي ERP، نرم‌افزارهاي مديريت زنجيره تأمین، باركدها، تكنولوژي RFID، رايانه‌ها و تلفن‌هاي همراه، برنامه‌هاي پايگاه داده و تبادل‌هاي اطلاعاتي وب محور، همگي مي‌توانند راهكارهايي براي ارتقاي شفافيت به حساب آيند. در حقيقت هيچ يك از آنها به تنهايي نمي‌تواند يك راهكار جامع را ارائه كنند و هر یک از آنها بخشي از شفافيت به شمار مي‌آيند.

عليرغم تنوع راهكارها، برخي اصول زيربنايي وجود دارد كه در دستيابي به شفافيت زنجيره تأمین مشترك است. براي شفاف بودن فرايندهاي تجاري، اقلام و رويدادها ابتدا بايد شناسايي شوند. فعاليت‌ها ثبت و ضبط شوند و سپس اطلاعات به صورت عمومي به گونه‌اي به اشتراك گذاشته شوند كه براي تمام كساني كه به اين اطلاعات نياز دارند، قابل استفاده و قابل فهم باشد. تكنولوژي‌ها و فرايندهاي مورد استفاده در شناسايي، ضبط و اشتراك‌گذاري اطلاعات به طور قابل ملاحظه‌اي با يكديگر متفاوت است؛ اما اين عناصر بنيادي در تمامي برنامه‌هاي موفق در زمينه شفافيت به چشم مي‌خورد.
فرايندهاي تجاري كه بر مبناي شفافيت صورت مي‌پذيرد، شامل موارد زير است:

•  رهگیری: موقعيت كنوني محصولات در زنجيره تأمین را مشخص مي‌كند.
•  رديابي: سوابق از موقعيت‌هاي كالا در هر زمان را مشخص مي‌كند.
•  اصالت: زنجيره نگهداري و مالكيت هر كالا در زنجيره تأمین را مشخص و تأييد مي‌كند.
•  اعتبارسنجي محصول: اصل بودن كالا را تأييد مي‌كند.
•  ليست موجودي: موجودي انبار محصولات در يك يا چند مكان را كنترل و مديريت مي‌كند.
•  محصولات برگشتي: محصولاتي كه توسط مشتريان بازگشت داده شده‌اند، جهت تأييد اينكه از مجاري مشروع و قانوني خريداري شده باشند، بررسي مي‌شوند.
  سه نوع داده كه با همكاري هم شفافيت را پديد مي‌آوردند عبارت‌اند از:
•  داده‌هاي اصلي: داده‌هایی مستقل و بنیادی که توسط سازمان نگهداری شده و از آنها در تراکنش‌های درون و برون‌سازمانی استفاده میشود. داده‌هایی مربوط به افراد و کارکنان، محصولات، اقلام خریداری شده، مکان‌ها، مشتریان، تأمین‌کنندگان و غيره که سازمان در سیستم‌های اطلاعاتی خود از آنها نگهداری می‌کند و قسمتي از داده‌های اصلی سازمان محسوب می‌شوند. این داده‌ها و کیفیت آنها در انجام درست فعالیت‌های سازمان نقش بسیار مهمی دارند.
•  داده‌هاي تراكنشي: فعاليت‌هاي فرايند تجاري در عمليات و ميان شركاي تجاري را نشان مي‌دهد و فرايندهاي متداول سفارش خريد، تحويل، صدور فاكتور، پرداخت، برنامه زمان‌بندی و سرويس‌هاي پشتيباني را شامل مي‌شود.
•  داده‌هاي مرتبط به رويدادهاي فيزيكي: مشاهدات حقيقي محصولات و ساير اموال كه در جهان فيزيكي صورت گرفته است را نشان مي‌دهد. هر مشاهده بيان مي‌كند كه چه چيزي، در چه زماني، كجا و چرا مشاهده شده است. اغلب رويدادهاي فيزيكي در نتيجه شناسايي خودكار مانند اسكن باركد يا خواندن كد الكترونيكي محصول (EPC) پديد مي‌آيند.

2-1 . چارچوب زنجيره تأمین شفاف و ايمن

اين چارچوب رويكرد جامعي است كه مديريت رويدادها در لحظه و رديابي را شامل مي‌شود.

3- راهكارهای GS1 جهت شفافيت زنجيره تأمین

عدم شفافيت زنجيره تأمین و ورود كالاي قاچاق و جعلي به بازار مي‌تواند سبب به خطر افتادن ايمني مصرف‌کننده و امنيت ملي شده و تهديد اقتصادي به شمار آيد. جهت جلوگيري از رشد روزافزون جعل و قاچاق و شفافيت زنجيره تأمین بديهي است كه بايد از راهكارهاي جهاني با مقبوليت عام استفاده كرد. سازمان GS1 تنها سازمان صادرکننده كدهاي يكتا در زنجيره تأمین در سراسر جهان است كه مورد تأييد سازمان استاندارد جهاني است و هيچ سازمان ديگري مجوز چنين فرايندي را ندارد. GS1 اين اطمينان را ايجاد مي‌كند كه شناسايي يك موجوديت به صورت يكتا، تعريف و ثبت مي‌شود. سازمان GS1 به شركت‌هاي تجاري مانند توليدكنندگان، واردكنندگان و غيره، پیش‌شماره شركتي جهاني اختصاص مي‌دهد و اين شركت‌ها با استفاده از اين پیش‌شماره مي‌توانند موجوديت‌هاي خود از قبيل كالاهاي فيزيكي، واحدهاي لجستيكي مانند پالت‌ها و كانتينرها، اموال برگشتني، مكان‌هاي فيزيكي، خدمات و غيره را در طول زنجيره تأمین به صورت منحصربه‌فرد شناسايي كنند و در بانك اطلاعاتي GS1 ثبت كنند.

در سال‌هاي اخير راه‌حل‌هاي خاص توسط ارگان‌ها در كشورهاي مختلف براي برطرف كردن مشكلات زنجيره تأمین ارائه شده است كه بعضاً يا كامل نيستند و يا جامع بررسي نشده‌اند و به صورت سيستم‌هاي جزيره‌اي و ناکارآمدی هستند كه با شكست روبرو شده‌اند.
جهت محقق شدن شفافيت در زنجيره تأمین و مبارزه با جعل و قاچاق بايد استانداردهاي قابل قبولي براي همه طرفين تجاري در زنجيره تأمین در حوزه شناسايي، ضبط خودكار داده‌ها در هر نقطه از زنجيره تأمین و اشتراک‌گذاری داده‌ها بين ذينفعان وجود داشته باشد. GS1 جهاني اين استانداردها را با مطالعات فراوان و مشاركت نهادهاي معتبر و برندهاي جهاني تهيه و تنظيم و پياده‌سازي کرده كه در حال حاضر در سرتاسر دنيا مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
GS1 با استفاده از استانداردهاي رديابي و استانداردهاي انتقال پیام‌های تجاري تبديل به ابزاري توانمند براي شفاف‌سازي زنجيره تأمین شده است.
مركز ملي شماره‌گذاري كالا و خدمات ايران به عنوان تنها نماينده رسمي GS1 در ايران، يكي از سازمان‌هاي عضو سازمان جهاني GS1 به شمار مي‌رود، كه عهده‌دار موارد فوق‌الذكر است.
موجوديت‌هاي شناسايي شده در زنجيره تأمین توسط طرفين تجاري به عنوان داده‌هاي اصلي در بانك داده‌هاي GS1 ايران ثبت و نگهداري مي‌شوند. به وسیله اين پايگاه داده مي‌توان در هر لحظه از اصالت كالاي ثبت شده اطمينان حاصل کرد. اطلاعات تراكنشي مانند تعداد كالا در هر واحد لجستيكي، زمان ارسال و دريافت و غيره بين طرفين تجاري مي‌تواند در بانك داده مشترك جهت رديابي ثبت شود و همچنين به راحتی مي‌توان با استفاده از كدهاي شناسايي ثبت شده، كالاي مورد نظر را در زنجيره تأمین ره‌گیری و رديابي کرد. بدين ترتيب هر موجوديتي خارج از اين فرايند به سادگي قابل شناسايي خواهد بود.
براي ايجاد يك زنجيره تأمین شفاف طبق استانداردهاي GS1 بايد از استانداردهای شناسايي، رديابي و اشتراك اطلاعات استفاده كنيم كه در زير به صورت خلاصه توضيح داده خواهد شد:

3-1 . استانداردهای شناسايی

استانداردهای GS1 اين قابليت را فراهم می‌كنند تا برای شناسايی منحصربه‌فرد هر «چيز» يا به عبارت بهتر هر «موجوديت»، يك شناسه‌ی يكتای جهانی تخصيص داده شود. شناسه‌هايی كه مطابق با استانداردهای GS1 به هر موجوديت می‌توان داد، با كمك پيش‌شماره شركتی GS1 صادر می‌شوند. هر شركتی كه عضو GS1 شود، يك پيش‌شماره شركتی منحصر‌به‌فرد دريافت می‌کند كه با اين كار، امكان شناسايی آن شركت در تمام دنيا به صورت يكتا فراهم می‌شود.

براي شناسايي هر يك از موجوديت‌ها در زنجيره تأمین كدهاي شناسايي زیر استفاده مي‌شوند.

•  GTIN: شماره جهانی قلم کالای تجاری كه براي شناسايي محصولات و خدمات به صورت يكتا در زنجيره تأمین استفاده مي‌شود، مانند قوطی كنسرو، بسته شكلات، آلبوم موسيقی و غيره.
•  GLN: شماره جهانی مکان كه براي شناسايي يكتاي مكان‌ها و طرف‌هاي تجاري به کار مي‌رود، مانند شرکت‌ها، انبارها، سالن‌های تولید و فروشگاه‌ها.
•  SSCC: کد سریال بسته كه براي شناسايي يكتاي واحد‌هاي لجستيكي استفاده مي‌شود، مانند کالاهای روی یک پالت، کلاف‌های ورق آهنی، کارتن‌ها و سبدهای بارگیری شده.
•  GRAI: سریال جهانی دارایی برگشتنی كه براي شناسايي دارايي‌هاي برگشت‌پذير استفاده مي‌شود، مانند جعبه‌ها و صندوق‌های خالی، پالت‌ها و كانتينرها، ساک‌ها و کيسه‌های حمل اشيا.
•  GIAI: شناسه جهانی دارایی خاص كه براي شناسايي اموال و دارايي‌ يك مجموعه استفاده مي‌شود، مانند تجهيزات درمانی، تجهيزات توليدی، وسايل حمل‌ونقل، تجهيزات فناوری اطلاعات.
•  GSRN: شناسه جهانی رابطه خدماتی براي شناسايي يكتاي رابطه بين خدمت‌دهنده و خدمت‌گيرنده استفاده مي‌شود، مانند اعضای باشگاه وفاداری، پزشكان بيمارستان و اعضای كتابخانه.
•  GDTI: شناسه جهانی سند براي شناسايي اسناد و مدارك به صورت يكتا استفاده مي‌شود، مانند اظهارنامه مالياتی، فرم‌ها و صورت‌های ارسال و گواهينامه‌های رانندگی.

شکل 1: استفاده از استانداردهای شناسايی GS1 در زنجيره تامين

3-2 . استانداردهای ضبط داده‌ها

در سيستم GS1‌ از حامل‌های داده برای ضميمه كردن شناسه‌ها و ساير اطلاعات تكميلی به اقلام فيزيكی استفاده می‌شود.

استانداردهای ضبط داده‌ها، مشخصات حامل‌های داده‌ای همچون كد ميله‌ای (باركد)، ديتاماتريس و تگ‌های RFID را تعريف می‌كنند.
شرايطی كه پويشگرها، سخت‌افزارها و نرم‌افزارها بر اساس آن به استخراج اطلاعات از حامل‌های داده و استفاده از اين اطلاعات می‌پردازند، در اين استانداردها ذكر می‌شود.

شكل 2: انواع باركدها و Tag هایRFID

3-3 . استانداردهای به اشتراک‌گذاری اطلاعات

استانداردهای GS1‌ در حوزه تبادل داده‌ها، شامل استانداردهايی درباره داده‌های اصلی، داده‌های تراكنش‌های تجاری، داده‌های رخدادهای فيزيكی و استانداردهای ارتباطی به ‌منظور تبادل اين داده‌ها بين شركای تجاری است. ساير استانداردهای تبادل اطلاعات در سيستم GS1، شامل استانداردهايی در زمينه مكان‌يابی داده‌ها و استانداردهای اعتبارسنجی است كه منجر به تضمين امنيت انتقال اطلاعات می‌شود.

استانداردهای GS1 با شناسايی محصولات، مكان‌ها، دارايی‌ها و غيره به صورت يكتا، ضبط دقيق داده‌ها و تبادل الكترونيكی اطلاعات به صورت خودكار، بنيان اطلاعاتی مشتركی را براي كسب‌وكارها ايجاد می‌كنند تا با استفاده از اين بنيان مشترك، فرايندهای فيزيكی، اطلاعاتی و مالی خود را با سادگی و دقت بيشتر انجام دهند. علاوه بر اين، كسب‌وكارها می‌توانند با تركيب استانداردهای مختلف GS1، اثربخشی و کارایی فرايندهايی مانند «فراخوان بازگشت محصول» را بهبود بخشند.

با استفاده از اين استانداردها مي‌توان شفافيت زنجيره تأمین را ايجاد كرد. براي درك بهتر اين موضوع فرض كنيد يك زنجيره تأمین شامل تولیدکننده (واردكننده)، توزیع‌کننده، خرده‌فروش و مشتري است.

بايد تمامي موجوديت‌ها در زنجيره تأمین، ازجمله توليد‌كننده (واردكننده)، توزيع‌كننده و خرده‌فروش با استفاده از كد GLN شناسايي ‌شوند.
براي شناسايي اقلام تجاري (محصولات توليد شده يا وارداتي) از كد GTIN استفاده مي‌كنيم. پس از توليد محصول و يا واردات محصول يك كد شناسايي جهاني يكتا به آن تخصيص مي‌دهيم و آن را به نماد باركد تبديل كرده و بر روي محصول مي‌چسبانيم و تمام اطلاعات اصلي محصول را در بانك داده‌ها ثبت مي‌كنيم.

پس از شناسايي یک‌به‌یک محصولات و ثبت اطلاعات آن در بانك داده نوبت به تشكيل واحدهای لجستيكي است. واحدهاي لجستيكي مي‌توانند شامل يك محصول و يا چندين محصول همگن و يا چندين محصول ناهمگن باشند. براي شناسايي واحدهاي لجستيكي از كد SSCC استفاده مي‌شود كه اين كد شامل اطلاعاتي همچون GLN مبدأ (مبدأ مرسوله)، GLN مقصد (مقصد مرسوله)، كد GTIN محصولات، تعداد محصولات، تاريخ ارسال مرسوله و غيره باشد. كد SSCC توليد شده بايد به نماد باركد تبديل شده و بر روي واحد لجستيكي الصاق شود.
در هر نقطه از جابجايي در مركز توليد و يا وارداتي بايد باركد SSCC واحد لجستيكي اسكن شود و اطلاعات آن در بانك اطلاعاتي ثبت شود. به اين صورت مشخص مي‌شود كه چه واحد لجستيكي از چه توليدكننده و يا واردكننده‌اي به چه مركز توزيع‌كننده‌اي ارسال شده است و حاوي چه اطلاعاتي است.

در مركز توزیع‌کننده هنگام دريافت مرسوله‌ها با اسكن كردن كد SSCC واحد لجستيكي اطلاعات مربوط به آن را در بانك اطلاعاتي دريافت مي‌كند. سپس براي توزيع كالا بين خرده‌فروشي‌ها با تشكيل واحدهای لجستيكي جديد و ايجاد كد SSCC جديد به نام توزيع‌كننده مي‌توان فرايند رديابي محصولات را ادامه داد.

در هنگام خروج واحد لجستيكي از مركز توزيع با اسكن كردن باركد مرسوله‌ها در می‌یابیم كه چه كالاهايي از مركز توزيع براي چه خرده‌فروشي‌هايي ارسال شده است و همچنين در هنگام تحويل به خرده‌فروش، با اسكن باركد واحد لجستيكي مي‌توان از تأييد اين كه محموله به خرده‌فروش تحويل داده شده است اطمينان حاصل كرد.
استفاده از اين باركدهاي شناسايي و ثبت سريع داده‌ها و همچنين وجود يك سيستم اطلاعاتي يكپارچه بين شركاي تجاري، علاوه بر تسهيل و روان‌سازی در دادوستد، باعث شفافيت و نظارت كامل بر زنجيره تأمین شود و مانع از ورود هرگونه كالاي قاچاق و يا تقلبي در زنجيره تأمین مي‌شود.

نتیجه‌گیری:

شفافيت به معني آگاهي كامل از اموال و كالاها در هر نقطه و هر زمان در زنجيره تأمین كالا است. وجود موضوع شفافيت در زنجيره تأمین كالا باعث بهتر شدن در كنترل و مديريت زنجيره تأمین مي‌‌‌شود. با شفاف‌سازي اطلاعات اموال، رويدادها، فرايندها و زنجيره تأمین شما مي‌توانيد پیش‌بینی اتفاقات در زنجيره تأمین را كنار گذاشته و از اطلاعات دقيق و صحيح در شرايط واقعي استفاده كنيد. استفاده از استانداردهاي GS1 براي شفافيت در زنجيره تأمین مي‌تواند باعث افزايش بيشتر امنيت زنجيره تأمین و يكپارچگي آن شود و همچنين اطلاعات صحيح و دقيق براي گرفتن تصميم‌هاي مناسب در زنجيره تأمین را، در اختيار سازمان‌ها و شركت‌ها قرار مي‌دهد. با اطلاع داشتن از اينكه كالاها كجا هستند، قبلاً كجا بوده‌اند و به كجا قرار است ارسال شود مي‌توان منابع موجود در زنجيره تأمین را با بهره‌وري و كيفيت بيشتري مديريت كرد و همچنين مي‌توان كالاهاي قاچاق و تقلبي را شناسايي كرده و از ورود آنها به زنجيره تأمین جلوگيري كرد.