فصلنامه شماره 48(بهار 1402)- سیده آمینه عالم‌بین

چکيده

مرکز ملّی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران طیف وسیعی از خدمات را در حوزه صدور کد شناسایی، نشانه‌گذاری (ثبت و ضبط خودکار داده) و به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات مبتنی بر استانداردهای ارائه‌‎شده توسط سازمان جهانی GS1 در کشور ارائه می‌نماید. علاوه بر خدمات فوق این مرکز به شکل بالفعل توانایی ارائه بسیاری از خدمات مدیریت زنجیره تأمین را مانند ارائه تناظر طبقه‌بندی کدهای شناسه GTIN با سایر ساختارهای طبقه‌بندی، ارائه سیستم ردیابی، مدیریت اموال و غیره را  دارد که ایجاد شده‌اند؛ اما به طور فراگیر، کاربردی و تجاری‌سازی نشده‌اند. همچنین این مرکز امکان ارائه بسیاری دیگر از خدمات زنجیره تأمین را  به شکل بالقوه دارد که حسب طرح نیاز از سوی سازمان‌ها قابل‌ارائه است؛ لذا به‌منظور شناسایی نیازهای سازمان‌ها و نهادهای ایرانی و اولویت‌بندی این نیازها همچنین به‌منظور بررسی وضعیت موجود مرکز و خدماتی که باید در اولویت توسعه و ارائه راهکار قرار گیرند، پروژه‌ای تحقیقاتی تعریف شد. این پژوهش که به شکل میدانی وضعیت کشور را بررسی نموده است بیانگر آن است که دو خدمت ارائه صحت سنجی بارکد و راهکار ردیابی پرتقاضاترین خدمات و نهادهای نظارتی و سازمان بهداشت و درمان آماده‌ترین بخش‌ها برای دریافت خدمات مرکز هستند.

1. مقدمه

امروزه نه‌تنها مرزهای کشورها، مانعی برای گسترش زنجیرة تأمین از نظر منبع‌یابی، بازاریابی، تولید، رصد، فروش و تحویل محسوب نمی‌شوند، بلکه به‌واسطة ایجاد یک‌زبان مشترک از طریق نظام‌های کدگذاری با استانداردسازی داده‌ها و موجودیت‌ها، تسهیل تبادل اطلاعات به ارمغان آمده و با ایجاد زبان مشترک بین همة طرف‌های تجاری، افزایش کارایی در عرصة تجارت ایجاد شده است. [1] و [2]

هم‌اینک اقدامات جزیره‌ای سازمان‌ها و شرکت‌های ایرانی که به شکل موازی اهداف مدیریت زنجیره تأمین را در حوزه‌های مختلف مانند شناسایی، منبع‌یابی، ردیابی و غیره تأمین می‌نماید، هزینه گزافی را بر آن‌ها تحمیل کرده و مانع یکپارچگی اطلاعات در سطح ملی گردیده و تعاملات بین‌المللی را ناممکن ساخته است. درحالی‌که کشور ایران نیز، باتوجه‌به اهداف چشم‌انداز ۲۰ساله و سایر سیاست‌های مندرج در برنامه‌های 5 ساله‌ی توسعه، به دنبال ایفای نقش پررنگ‌تر در اقتصاد جهانی و منطقه‌ای است. این امر بدون شکل‏دهی و مدیریت بهینة زنجیره‌های تأمین و نظام توزیع کالاها بر اساس استانداردهای جهانی امکان تحقق نخواهد یافت. [1]

مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران (GS1 ایران)، تنها مرجع رسمی برای ارائه‌ی خدمات سازمان جهانی GS1 در ایران است. GS1 ایران، مؤسسه‌ای غيرتجاری و غيرانتفاعی است كه در سال 1374 باهدف كمك به تحقيق و پيشرفت امور بازرگانی و صنايع كشور و ايجاد امكانات علمی جهت شماره‌گذاری توليدات صنعتی، كالاهای تجارتی و خدمات عمومی و همچنین تحقیق و پژوهش درباره روش‌های کد‌گذاری و استفاده از كدها در مديريت هویت كالاها، تسهيل امور تجاري و كمك به ساماندهي نظام زنجیرة تأمين و توزیع تأسيس شده است. مأموریت این مرکز، توسعة فعالیت‌های کدگذاری و طبقه‌‏بندی کالا و خدمات به‌عنوان نماینده GS1 ایران در كشور و نهادینه‌سازی استفاده از راه‏‌حل‏‌های کدینگ در نظام‌‏های تولید، توزیع و فرآیندهای اقتصادی و تجاری در تمامی حوزه‏‌های كشور از جمله: ‌ صنعت، ‌معدن و تجارت، بهداشت و درمان، لجستيك و غیره است. با وجود گذشت بیش از 25 سال از تأسیس این مرکز، علی‌رغم پیشرفت‌ها و عملکردهای چشمگیر این مرکز در شناسایی‌ نزدیک به 6 میلیون قلم کالا (ارائه انواع کد شناسه ملی، سازمانی و بین‌المللی) و انجام پروژه‌های پژوهشی و تحقیقاتی و انتشار این تحقیقات، همچنان میزان آشنایی بسیاری از نهادهای دولتی و عمومی، صاحبان صنایع و کسب‏وکارها با خدمات و توانمندی‌های این مرکز اندک است که موجب اقدامات موازی، جزیره‌ای، صرف هزینه‌های گزاف، عدم توفیق در کنترل قاچاق و جعل و غیره است. [2]

هدف اصلی این پژوهش، شناسایی نیازمندی‌های انواع سازمان‌ها، مؤسسات، شرکت‌ها و واحدهای کسب‌وکار در حوزه‌های دولتی و عمومی، صنایع و بازارگاه‌‌های مختلف در زمینة استفاده از خدمات و توانمندی‌های مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران و ارائه‌ی راهکارهایی برای افزایش همکاری بین این نهادها و مرکز مزبور است.

علاوه بر دستیابی به هدف اصلی فوق، این پژوهش اهداف فرعی دیگر، نظیر افزایش آگاهی نهادهای دولتی و عمومی، صنایع برتر و استراتژیک کشور و واحدهای صنفی از خدمات مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران و تعامل چندجانبه بیشتر بین همه آن‌ها را نیز دنبال می‌کند.

در کل می‌توان گفت این پژوهش به دنبال:

• استخراج نیاز واقعی و تقاضای بالفعل صنایع مختلف و بخش دولتی به خدمات مرکز
• اولویت‌‌بندی آن‌ها  بر اساس میزان بازگشت سرمایه و ظرفیت‌های مرکز از لحاظ فنی، نیروی انسانی و مالی
• ترویج استانداردهای سازمان جهانی GS1  جهت کاربردی شدن بیشتر آن‌ها در ایران است.

پژوهش حاضر تحقیقی کاربردی و از نظر روش توصیفی – تحلیلی است. نحوة گردآوری مبانی نظری تحقیق بر اساس روش اسنادی و مطالعة کتابخانه‌ای و گردآوری داده‌ها به‌صورت میدانی است. در این پژوهش از پرسش‌نامه به‌عنوان ابزار گردآوری اطلاعات استفاده شده است و نوع پرسش‌نامه محقق ساخته است.

• مبانی نظری تحقیق و مقایسه سیستم‌های طبقه‌بندی
  • سیستم‌های طبقه‌بندی و کدگذاری متداول در جهان

در سازمان‌های بزرگ معمولاً به‌جای استفاده از نام و مشخصات طولانی کالاها برای هریک از آن‌ها یک شمارة شناسایی منحصربه‌فرد اختصاص می‌دهند که در تمام مراحل سفارش، انبار و مصرف کاربرد گسترده‌ای دارد. شناسایی و تبادل اطلاعات به‌منظور مدیریت زنجیرة تأمین، مهم‌ترین دلیل استفاده از کدهاست. این امر خود شامل سه بخش اصلی است: [3]

شناسایی: شناسایی، شامل جمع‌آوری اطلاعات و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها به‌منظور شناخت قلم کالاها و افزایش آگاهی و شناخت نسبت به موضوع کدگذاری است. شناسایی، مهم‌ترین اقدام در سیستم کدگذاری است.

طبقه‌بندی: در طبقه‌بندی، اقلام با استفاده از اطلاعات حاصل از فعالیت شناسایی، بر اساس ویژگی‌های ماهیتی سازمان‌دهی می‌شوند. این ویژگی‌ها شامل شباهت‌ها و تفاوت‌های دسته‌های اقلام است. به عبارتی، فرآیند تقسیم اعضای یک جمعیت به گروه‌های مختلف، به‌گونه‌ای که در هر گروه، اعضایی با مشخصات مشابه قرار می‌گیرند.

کدگذاری: سرانجام در کدگذاری اطلاعات طبقه‌بندی شده کالاها در قالب علائمی به نام کد بیان می‌شوند و به‌این‌ترتیب فرآیند کدگذاری کامل می‌شود. البته غیر از کدهای معنی‏دار، روش دیگری هم برای تخصیص کد به هر نوع کالا وجود دارد که در آن بدون توجه به مشخصات مختلف و صرفاً با تغییر نوع کالا از دید کاربر، به آن شماره یا شناسه‌ای تخصیص داده می‌شود. [4]

در ادامه، مهم‌ترین انواع سيستم‌های طبقه‌بندی و كدگذاری كه در زمينه‌ها و حوزه‌های مختلف به‌صورت فراگير در دنيای امروز مورداستفاده قرار می‌گيرند، به‌صورت مختصر شرح داده ‌شده است.

• HS)^[1])

سیستم HS برای هماهنگي در مبادلات تجاری بين كشورها مورداستفاده قرار می­‌گیرد. نام سیستم، به‌اختصار سيستم هماهنگ يا HS است که شورای همكاری گمركی (^[2]CCC) به توصيه سازمان ملل در سال 1983 آن را منتشر كرد و به كشورهای عضو توصيه نمود از آن استفاده كنند. [5]

بسياری از كشورها از جمله ايران كه برای حمايت از توليدكنندگان داخلی تعرفه گمركی تعيين و بر واردات اعمال می­‌كنند اعلام تعرفه هر گروه كالا را بر اساس كدهال HS انجام می‌­دهند. يعنی كد HS مبنايی برای سياست‌گذاری در خصوص وضع تعرفه بر واردات كالاهاست.

اين سيستم‌ها به‌منظور طبقه‌بندی فعاليت‌ها يا محصولات، جهت دستیابی به آمارهای اقتصادی و مقایسة آمارها به وجود آمده‌اند. از جمله این سيستم‌ها می‌توان به سيستم‌های^[3]ISIC، ^[4]SITC، ^[5]CPC اشاره کرد. [5]

الف) ISIC

شورای اجتماعی – اقتصادی سازمان ملل متحد به توصيه كميسيون آمار و با توجه به‌ضرورت مقايسه بين‌المللی آمارهای اقتصادی، متن اوليه طبقه‌بندی استاندارد بين‌المللی كليه رشته فعاليت‌های اقتصادی (ISIC) را در سال 1948 پذيرفت و به ‌كشورهای عضو توصيه كرد با پذيرفتن اين نظام به‌عنوان يك استاندارد ملی و يا با تنظيم مجدد اطلاعات آماری خود مطابق با اين سيستم برای مقايسات بين‌المللی، از طبقه‌بندی ISIC استفاده كنند.

ISIC ابزاری پايه‌ای برای مطالعات اقتصادی، پرورش و بهبود داده‌های قابل‌مقایسه بين‌المللی و بهبود نظام آمار ملی است. [5]

ب) SITC

طبقه‌بندی استاندارد تجارت بين‌المللی (SITC) برای مشخص‌کردن اين موضوع که به چه صورت ساختار تجارت بين کشورها در طول زمان تغيير می‌کند، جهت گردآوری آمارهای تجاری مفيد بر اساس نظام طبقه‌بندی کالاها برای کشورهای مختلف و در دوره­‌های زمانی مختلف به وجود آمد. اين طبقه‌بندی تجاری، توسط شورای اجتماعی – اقتصادی سازمان ملل تهيه شده و با عنوان SITC نام‌گذاری شد. [5]

ج) CPC

يكی از نظام‌های طبقه‌بندی كه زير نظر سازمان ملل توسعه‌یافته است طبقه‌بندی محوری محصولات است، كه به طور اختصار CPC ناميده می‌­شود. اين سيستم دارای 5 سطح بوده و تمامی کالاها و خدمات قابل­ حمل و غیرقابل‌حمل از جمله زمين خالی را هم طبقه­‌بندی و کدگذاری مي­کند.

مهم‌ترين اهداف طبقه‌بندی محوری محصول (CPC) عبارت است از فراهم‌آوردن چارچوبی برای مقايسه بين‌المللی آمارهايی که به کالاها، خدمات و دارايی‌ها می‌پردازد. CPC به اين منظور ايجاد شد که هماهنگی ميان رشته‌های گوناگون آمارهای اقتصادی و آمارهای وابسته به آن را افزايش داده و نظام‌های حساب‌های ملی (SNA)^[6] كه جزئیات بيشتري از اقلام كالا و خدمت مي‌­خواهند از آن استفاده نمايند. [5]

• IoS)^[7])

هر سازمان بزرگ و گسترده، يك بخش لجستیكی دارد كه طيف وسيعی از انواع ماشين‌ها، تجهيزات، ادوات، وسايل، ابزارها، قطعات و مواد را از منابع مختلف خريداری نموده و امور پشتيبانی را به انجام می‌رساند. اين كار به دلیل سروكار داشتن با تنوع بسيار زياد ماشين‌ها، تجهيزات، اجزا، قطعات، مواد مصرفی و تأمین‌کنندگان آن‌ها با داده‌ها و اطلاعات بسياری همراه است كه از منابع متعدد به‌دست‌آمده و توسط كاربران مختلف مورداستفاده قرار می‌گيرد. سامان‌دهی اين اطلاعات گسترده، تنها با به‌کارگيری يك سيستم كدينگ مناسب ممكن است. نمونه بارز این سیستم‌ها مانند کدگذاری ناتو^[8] و سماپل^[9] است که در ادامه توضیح داده می‌شود. [1]

الف) سیستم طبقه‌بندی و کدگذاری ناتو

برای ایجاد این سیستم يك طرح طبقه‌بندی موسوم به ^[10]FSC به‌عنوان مبنای استاندارد پذيرفته شد. به اقلام موجودی نام‌های استاندارد تخصيص يافت و برای آن‌ها راهنماهای شناسايی تدوين گرديد. با استفاده از سيستم ناتو به هر قلم كالای خريداری يا تدارك شده (IoS) يك شماره 13 رقمی تخصیص داده شد. [5]

هدف اصلي ناتو كاهش تنوع موجودی‌ها از طريق تخصيص يك شماره NSN به هر قلم كالای تداركاتی (IoS) بود. در نتيجه اجرای اين سيستم، به‌عنوان‌مثال شش ميليون اقلام موجودی ارتش و نيروهای نظامی آمريكا به دو ميليون كاهش يافت^[11] كه باعث صرفه‌­جوی‌های عظيمی در هزينه‌ها از جمله هزينه كنترل موجودی و سفارش و غیره شد.

 اين سيستم در دهه 70 ميلادی به‌تمامی كشورهای عضو پيمان آتلانتيك شمالی (ناتو) گسترش يافت و هر كشور مسئولیت كدگذاري اقلام توليدي خود را به عهده گرفت. كشورها مسئول بودند كه با تأمين اطلاعات لازم براي كدگذاري و تعريف منحصربه‌فردی از اقلام خود در سطح ملی، شماره­‌هايی را به اقلام تداركاتی تخصيص دهند. اين كارها با استفاده از راهنماهای شناسايی اقلام (^[12]FIIG ) و تخصيص شماره موجودي منحصربه‌فرد ناتو براي هر قلم كالا انجام مي­گرفت. بدين ترتيب تمام كشورها  در كار طراحی سيستم و تأمين اطلاعات موردنياز درگير شدند و ظرفيت سيستم شامل ده ميليون قلم كالای تدارك شده برای هر كد كشور خواهد بود. [5]

ب) سیستم کدگذاری سماپل

این سیستم در سال 1374 برای کدگذاری كالاهای تدارك شده و موجودیهای انبار در نيروهای مسلح طراحی و ايجاد گرديد. سماپل سيستمی است كه اطلاعات پايه محيطی سيستم لجستيك در حوزه كالا را از طریق طبقه‌­بندی  آن‌ها در كلاس‌های مختلف و سپس کدگذاری آن‌ها، تحت كنترل و مديريت در می‌­آورد. اين سيستم با به‌کارگیری ابزار‌های خبره در طبقه‌بندی و كد‌گذاری كالا، زبان و مفاهيم مشتركی را در سازمان به‌کارگیرنده ايجاد نموده، كليه اطلاعات پايه (مبنا) اقلام كالا از قبيل نام، واحد اندازه‌­گيری، واحد شمارش، نام تجارتی، شرح لاتين، مشخصات فنی، مراجع عرضه‌كننده (در برخی از كالاها)، استانداردهاي ملي و غيره را در خود ذخيره و ثبت می‌نمايد. به‌عبارت‌دیگر سماپل با تسهيل ارتباطات از طريق ايجاد زبان مشترك و بستر اطلاعاتی، زمينه لازم را براي انسجام و هماهنگي عناصر لجستيك فراهم می‌­سازد. اين سيستم برای استفاده يك سازمان بسيار بزرگ كه اقلام متعددی را خريداری می‌كند کاربرد دارد. [1]

الف) UNSPSC

کد استاندارد کالا و خدمات سازمان ملل UNSPSC^[13] توسط دان و برادستريت (D&B)  يك گروه پيشرو با سابقة 160 سال سابقه در توسعه استانداردها در حوزة اطلاعات و مراكز مالي به سفارش برنامه توسعه سازمان ملل (^[14]UNDP) ايجاد شده است. اين كد در حقيقت يك روش جهانی است كه اغلب نيازمندیها را برآورده می‌نمايد. سيستم UNSPSC يك سيستم استاندارد باز در زمينه تجارت الكترونيكی است و امكان دسترسی به كل ساختار اصلي آن براي همگان فراهم است. اين سيستم يك قالب منطقی برای طبقه‌بندی كالاها و خدمات فراهم می‌كند. سيستم برای ارائه 3 خدمت اساسی طراحی شده است: [5]

• شناسايی تأمين‌كنندگان يك كالا يا خدمت توسط مراكزی كه قصد خريد دارند.
• با ساختار سلسله‌مراتبی اين سيستم می‌توان خريد كالاها و خدمات يا فروش  آن‌ها را تحليل کرد.
• قراردادن اطلاعات مربوط به كالاها و خدمات يك توليدكننده و يا خدمت‌دهنده در يك فهرست (دايركتوری) مشترك كه مشتريان در آينده بتوانند برای جستجوی كالا و خدمات از آن استفاده كنند.

ب) eCl@ss

eCl@ss استانداردی بين‌المللی برای طبقه‌بندی يکسان و هماهنگ محصولات، مواد و خدمات در سرتاسر زنجیرة تأمین است. علاوه بر فراهم‌کردن گزینة توصيف هر محصول به روشی منحصربه‌فرد، امکان گروه‌بندی محصولات و نظام سازمان‌دهی داخلی شرکت را بر اساس ويژگیهای کد گروه محصولات فراهم می‌کند. eCl@ss، كاركردی بسيار نزديك به سيستم UNSPSC دارد و بيشتر در كشورهای آلمانی‌زبان مورداستفاده قرار می‌گيرد. در اين سيستم نيز، هر كالا يا خدمت با كدی 8 رقمی مشخص‌ شده است. [5]

اهداف اصلی eCl@ss عبارت‌اند از:

ج) سيستم‌ كدگذاری جهانی GS1

این سیستم ابتدا در سال 1973 در كشور آمريكا بنام UPC^[15] براي حل مسائل خرده­‌فروشی و خودكار كردن فروش در فروشگاه‌ها به وجود آمد. تا قبل از اين، فروشگاه‌ها مجبور بودند براي تسهيل خرده­‌فروشی خود بعدازاین که كالاها را از توليدكننده‌­های مختلف خريداری نمودند آن‌ها را كدگذاری و برچسب­زنی نمايند كه اين كاری پر خطا و پرهزينه بود. از طرف ديگر كد اختصاصي به كالا در همه‌جا يكتا (Uniqe) نبود و به‌صورت باركد توسط دستگاه‌های کد خوان قابل خواندن نبود. براي حل اين مسائل شورای كدگذاری يكنواخت^[16]UCC) كد جهاني محصولات UPC) را طراحي كرد. اين سيستم به هر قلم كالا يك كد 12 رقمي اختصاص مي­داد كه اين كار توسط خود توليدكننده و تحت نظارت UCC انجام مي­شد. بنابراين كالاها از هرجایی كه وارد فروشگاه می‌­‌شدند دارای كدی يكتا بودند. اين كار باعث تسهيل خرده­‌فروشی مخصوصاً در فروشگاه‌های زنجيره­ای شد. [5]

در پي موفقيت UPC در آمريکا و باتوجه‌به جهانی‌شدن تجارت و به علت اينكه كالاهای مختلف از تمامی نقاط جهان وارد فروشگاه‌ها می‌­شدند، نظام ^[17]EAN در سال 1976با همكاري UCC، در اروپا شكل گرفت و مؤسسه شماره‌گذاري اروپايی (EAN) در سال 1977 با همکاری کارخانه‌ها توليدی و توزيع‌­کنندگان 12 کشور اروپايی به‌عنوان مؤسسه‌­ای غيرانتفاعی تحت قوانين دولت بلژيک تأسیس شد. اين سيستم به هر قلم كالا يك كد 13 رقمی به نام شماره تجاری جهاني قلم كالا (GTIN^[18]) اختصاص می­داد.

به‌این‌ترتیب به هر قلم كالا يك كد شناسايي بين‌­المللی جهت تسهيل در فروشگاه‌ها اختصاص می‌­يافت. در سال 2005 سيستم UPC با EAN ادغام و سازگار شده است و تحت نام GS1 با همان ساختار فعاليت خود را گسترش داده است. امروزه نظام GS1 دارای کاربرد بيشتری است و دارای 4 شاخه يا محصول اصلی است:

• eCom)،
• (GDSN)،
• (EPC)

این چهار محصول GS1 به طور گسترده­ای براي حل مسائل شناسايی اقلام و واحدهای لجستيكی، حمل‌ونقل و توزيع، رديابی، تجارت الكترونيكی و غیره بكار گرفته مي­شوند. [5]

د) ایران‌کد

از اواسط سال 1384 سیاست‌های وزارت بازرگانی وقت، مبنی بر بازنگری و ارتقای نظام کدینگ ملی کالا و توسعة اطلاعات پایة زنجیرة تأمین در دستور کار قرار گرفت. مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران، مأموریت یافت که برای هماهنگ‌سازی در زمینه‌ی تولید و توزیع اطلاعات، ایجاد زبان مشترک کالا و توسعه‌ی بستر اطلاعاتی پایه‌ی اقلام تمهیداتی فراهم آورد. نظام فعلی ملی طبقه‌بندی و کدگذاری کالا و خدمات کشور، باتوجه‌به گستردگی اقلام موجود در سطح ملی و نیازهای مدیریتی متفاوت در این حوزه، با استفاده از نظام‌های طبقه‌بندی خاص که در صنایع مختلف به کار گرفته می‌شود؛ شکل‌گرفته است.

ایران‌کد نظامی تجربی و مبتنی بر اصول علمی طبقه‌بندی و توصیف کالاها باهدف اصلی شناسایی کالاها و خدمات کشور در راستای پاسخ‌گویی به نیازهای ملی است. در این نظام با استفاده از رویه‌ها، استانداردها و به‌ویژه ابزار خبره‌ی طبقه‌بندی و کدگذاری کالاها و خدمات، زبان مشترک و مفاهیم همسانی در سطح ملی ایجاد شده است و کلیه‌ی اطلاعات اعتباری کالاها و خدمات  از قبیل مراجع عرضه‌کننده، مشخصات فنی، استانداردهای ملی و بین‌المللی و غیره ثبت ذخیره، سامان‌دهی و توزیع می‌شود. هدف از راه‌اندازی کد ملی، کمک به شکل‌گیری بازار شفاف، روان و کارآمد، ایجاد امکان عرضه‌ی مستقیم کالا، تحقق تأمین حداکثر نیازها از منابع داخلی، ایجاد شفافیت و سلامت اقتصادی و حل معضل قاچاق کالا در کشور است. [5]

سیستم‌های طبقه‌بندی و كدگذاری كالا و خدمات مختلفی در سطح بين‌المللی و ملی وجود دارد كه هر كدام دارای اهداف و رسالت‌های خاص خود و مزايای زيادی از جمله ايجاد زبان مشترك، تسهيل فرآيندهای تجاری و تجزیه‌وتحلیل‌های مديريتی و غیره هستند. به‌طورکلی در یک سیستم جامع و یکپارچه، امکان ارتباط متناظر بین طبقه‌بندي‌های متفاوت که مفاهیم، اصول و خصوصیات متفاوتی دارند، برقرار است. چنین سیستمی قابلیت انعطاف و ظرفیت‌های پیش‌بینی‌شده‌ی آتی براي کالاهای جدید را دارد و قادر به ارائه‌ی توضیحات و اطلاعات مبناي کالا به ‌همراه مشخصات فنی، منابع خرید، استانداردهای اقلام و مستندات اقلام کالا مانند کاتالوگ و بروشورهاست. مقایسه انواع سیستم‌های طبقه‌بندی در جدول 1 آورده شده است. [5]

همان‌طور که پیش‌تر نیز بیان شد، مرکز ملی شماره‏گذاری کالا و خدمات ایران (GS1 ایران)، تنها مرجع رسمی برای ارائه‌ی خدمات سازمان GS1 جهانی در ایران است. مأموریت این مرکز، توسعه‌ی فعالیت‌های کدگذاری و طبقه‌‏بندی کالا و خدمات به‌عنوان نماینده GS1 ایران در كشور و نهادینه‌سازی استفاده از راه‏‌حل‏‌های کدینگ در نظام‌‏های تولید، توزیع و فرآیندهای اقتصادی و تجاری در تمامی حوزه‏‌های كشور از جمله: ‌ صنعت، ‌معدن و تجارت، بهداشت و درمان، لجستيك و غیره است. در این بخش، بازتعریف و بازشناسی خدمات و توانمندی‌های این مرکز از نقطه‌نظرهای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. لازم به ذکر است که پرسش‌نامه‌ها باتوجه‌به هدفمند بودن انتخاب نمونه و طرح توانمندی خدماتی مرکز، فقط در اختیار کارکنان مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات قرار گرفته است. حجم نمونه‌ها، باتوجه‌به تعداد افراد منتخب و معرفی شده در سطح مدیران، مدیران داخلی، کارشناسان مسئول مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات است. درمجموع تعداد 36 پرسش‌نامه توسط مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات تکمیل و به تیم پژوهش تحویل داده شد. پاسخ‌های درج شده در پرسش‌نامه‌ها، وارد نرم‌افزار تحلیل آماری SPSS شد. پس از ورود اطلاعات و کدگذاری ریز متغیرها، به تحلیل توصیفی هریک پرداخته و جداول مربوطه از نرم‌افزار خروجی گرفته شد که نتایج و شرح مفصل آن به‌مرور و به‌تناسب موضوعی در بخش‌های بعدی ارائه شده است.

لازم به ذکر است که برای ریز متغیر گویه‌ی ایران‌کد و کدینگ سازمانی، میزان آلفای کرونباخ برابر با 0.936 و برای گویه‌ی خدمات و توانمندی‌های مرکز، میزان آلفای کرونباخ برابر با 0.979 محاسبه شد  که بر اساس سطوح آلفای کرونباخ (α≥0.9)، سازگاری درونی ریز متغیرها، دارای پایایی عالی است. [6]

نتایج حاصل از تحلیل‌های توصیفی خدمات و توانمند‌ی‌های مرکز نشان می‌دهد که مدیران و کارشناسان مرکز بر کیفیت اجرای خدمات در زمینه‌ی صدور ایران‌کد و کدینگ سازمانی اتفاق‌نظر دارند و معتقدند کیفیت اجرای این خدمات در حد خوب و در صورت مراجعه‌ی صنایع و کسب‌وکارها، حداقل سه برابر وضع موجود، ارائه‌ی خدمات، در حال حاضر و با شرایط موجود امکان‌پذیر است.

• GS1

دررابطه‌ با خدمات و توانمندی‌های مرکز بر مبنای استانداردهای سازمان جهانی GS1 نیز مدیران و کارشناسان این مرکز معتقدند، اولویت و لزوم اجرای این مجموعه از خدمات، زیاد است. براین‌اساس، این مرکز امکان ارائه‌ی خدمات در زمینه‌ی صدور GTIN (کد شناسه‌ی جهانی قلم کالای تجاری)، صدور GLN (کد شناسه‌ی جهانی مکان)، صدور SSCC (کد سریال بسته‌ی ارسالی)، DataBar (بارکدهای نوار داده)، 2D (بارکدهای دوبعدی)، 1D (بارکدهای تک‌بعدی توزیع عمومی)، GPC (طبقه‌بندی جهانی محصولات) را در حال حاضر دارد. همچنین امکان ارائه‌ی خدمات در زمینه‌ی آموزش و مشاوره، تعریف و پیاده‌سازی مدل‌ برای خدمات، سامانه‌ی قیمت‌گذاری محصولات مرکز و تکمیل اطلاعات شناسه‌ی کالا برای کد GTIN در حال حاضر وجود دارد؛ هرچند توسعه آن باید از برنامه‌های آتی مرکز باشد. در صورت مراجعه‌ی حداکثری صنایع، زیرساخت‌های لازم برای اجرای خدمات فعلی (صدور ایران‌کد، GTIN و GLN) وجود دارد.  به نظر مدیران و کارشناسان مرکز، داده‌کاوی، برنامه‌ریزی برای فروش بیشتر خدمات فعلی مرکز، بررسی میزان هماهنگی خدمات مرکز با سازمان جهانی GS1، از دیگر خدماتی است که می‌بایست در مجموعه خدمات و توانمندی‌های مرکز، تعریف شود. [6]

• نتیجه‌گیری قسمت اول

چنانچه مشاهده می‌شود سال‌هاست در جهان و ایران از سیستم‌های شناسایی استفاده می‌شود و هر سیستم کاربرد خاص خود را دارد. همچنین با بررسی انجام شده مرکز توانایی ارائه خدمات متنوعی را در حوزه مدیریت اطلاعات، مدیریت زنجیره تأمین، ردیابی و سایر نیازهای سازمان‌ها ارائه می‌کند.

در قسمت‌های بعدی این مقاله که در شماره‌های بعد منتشر خواهد شد سازمان‌ها و نهادهای کشور بررسی شده و نیازهای آن‌ها معرفی و بر اساس آن دسته‌بندی و اولویت‌بندی می‌گردد.

• مراجع

[1]   غلام‌زاده ،احمد، “طبقه‌بندی و کدگذاری کالا”، دانشگاه امام حسين (ع)،1377

[2] اختیارزاده، احمد؛ (1387)، ایران کد به‌مثابه بستر ارتباطی SCM و ERP، کنفرانس سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع سازمان، کد COI: IRERP01_002.

[3]   قربانی‌زاده، وجه‌اله؛ قلندری، همت‌مراد؛ (1391)، عوامل مؤثر بر پذیرش نظام ملی کدگذاری کالاها و خدمات (ایران‌کد) توسط شرکت‌ها. مطالعات مدیریت کسب‌وکار هوشمند، 1 (2), ص 25-51.

[4] عبدالمنافی، سعید؛ غلامی، محمود؛ (1396)، مدیریت زنجیره‌ی‌ تأمین، انتشارات دانشگاه پیام‌نور.

https://e-code.ir [5] نقش سیستم‌های طبقه‌بندی و کدگذاری کالاها و خدمات در توسعه کسب‌وکار

[6] پژوهش میدانی و کتابخانه‌ای مرکز تحت عنوان ” نیازسنجی حوزه‌های عملیاتی و صنایع مختلف کشور در خصوص خدمات و توانمندی‌های مرکز ملی شماره‌‏گذاری کالا و خدمات ایران به‌منظور مدیریت بهینه اطلاعات در زنجیره تأمین”  سال 1401

---

[1] Hormonized Commodity Description & Coding System

[2] Customs Cooperation Concial

[3] International Standard Industrial Classification

[4] Standard International Trade Classification

[5] Central Product Classification

[6] System of National Acounts

[7] Items of Supply

[8] NATO Codification System (NCS)

[9] سيستم مديريت اطلاعات پايه‌ی لجستيك

[10] Federal supply classification

[11] http://www.nato.int

[12] Federal Item Identification Guide

[13] United Nation’s Service & Product Standard Code

[14] United Nations Development Programme

[15] Universal Product Code

[16] Uniform coding council

[17] Europian Article Nambering

[18] Global Trade Item Number