فصلنامه شماره 44 (زمستان 1400)
چکیده
امروزه شکل اصلی ارتباط در اینترنت، انسان با انسان است؛ اما میتوان پیشبینی کرد که بهزودی هر شیئی یک روش منحصربهفرد برای شناسایی داشته باشد و بتوان آنها را بهگونهای تغییر داد که اشیاء به هم متصل شوند. اینگونه اینترنت امروزی به اینترنت اشیاء تبدیل خواهد شد و فرمهای ارتباطی از انسان با انسان، به انسان با اشیاء و اشیاء با اشیاء گسترش خواهد یافت. اینترنت اشیاء (IoT) که اینترنت صنعتی نیز نامیده میشود، یک الگوی فناوری جدید است که بهعنوان یک شبکه جهانی از ماشینها و دستگاههایی که قادر به تعامل با یکدیگر هستند میباشد و بهعنوان یکی از مهمترین حوزههای فناوری آینده شناخته میشود که توجه گستردهای را از سوی طیف وسیعی از صنایع به خود جلب کرده است. هدف این مقاله نشاندادن اسکلتی از اینترنت اشیاء است. در ابتدا مروری بر اینترنت اشیاء شرح داده میشود و فناوریهای موردنیاز آن بیان میگردد. سپس سه دسته IoT برای برنامههای سازمانی جهت افزایش ارزش مشتری معرفیشده و نهایتاً، به پنج چالش فنی و مدیریتی خواهیم پرداخت.
1- مقدمه
تا به امروز، اکثریت قریببهاتفاق اتصالات اینترنتی در سراسرجهان، دستگاههایی هستند که مستقیماً توسط انسانها استفاده میشوند، مانند رایانهها و گوشیهای تلفن همراه؛ اما در آیندهای نهچندان دور، هر شیء را میتوان به اینترنت متصل کرد. اشیاء میتوانند بهخودیخود اطلاعات را مبادله کنند و تعداد “اشیاء” متصل به اینترنت بسیار بیشتر از تعداد “افراد” خواهد بود [1].
دنیای فیزیکی و دنیای اطلاعات باهم ترکیب میشود. امروزه تنها مردم باهم در ارتباط هستند و افراد قادرند به اطلاعات دسترسی پیدا کنند؛ اما در آینده شکل متفاوتی از ارتباطات وجود دارد. ما وارد عصر جدیدی میشویم که در آن استفاده از ماشینها برای صحبت با ماشینهای دیگر از طرف مردم است. در عصر اینترنت اشیاء اشکال جدیدی از ارتباط بین انسان و اشیاء و بین خود اشیاء تحقق خواهد یافت و بعد جدیدی به دنیای فناوریهای اطلاعات و ارتباطات اضافه میشود: از هر زمان، در هر مکان، اتصال برای هرکسی یا چیزی ممکن خواهد بود [2]. شکل 1 این بعد جدید را نشان میدهد.
شکل 1- یک بعد جدید
هیچ شناسه استانداردی برای “اینترنت اشیاء” وجود ندارد. با درنظرگرفتن عملکرد و هویت بهعنوان محور اصلی، منطقی است که IoT را به این صورت تعریف کنیم: “اشیاء دارای هویت و شخصیتهای مجازی هستند که در فضاهای هوشمند با استفاده از رابطهای هوشمند برای اتصال و برقراری ارتباط در محیطهای اجتماعی، محیطی و کاربری فعالیت میکنند” [3].
2- اینترنت اشیاء
گارتنر[1] در سال ۲۰۱۴ پیشبینی میکند که اینترنت اشیاء تا سال ۲۰۲۰ به ۲۶ میلیارد واحد خواهد رسید که این تعداد از ۰٫۹ میلیارد واحد در سال ۲۰۰۹ افزایشیافته است و بر اطلاعات موردنیاز برای شرکای زنجیره تأمین و نحوه عملکرد زنجیره تأمین از خط تولید و انبارداری تا تحویل خردهفروشی و قفسهبندی فروشگاه، تأثیر خواهد گذاشت. اینترنت اشیاء با ارائه دید دقیقتر و زمان واقعی به جریان مواد و محصولات، فرایندهای تجاری را بهبود میبخشد [4]. همچنین آخرین گزارش IDC پیشبینی کردهاست که سرمایهگذاری جهانی اینترنت اشیا (IoT) در سال 2022 از 1 تریلیون دلار عبور خواهد کرد و تا سال 2023 به 1.1 تریلیون دلار خواهد رسید. شرکتها برای طراحی مجدد گردش کار کارخانه، بهبود ردیابی مواد و بهینهسازی هزینههای توزیع، در IoT سرمایهگذاری خواهند کرد. برای مثال، هم John Deere و هم UPS در حال حاضر از فناوریهای ردیابی ناوگان مجهز به اینترنت اشیاء برای کاهش هزینهها و بهبود کارایی عرضه استفاده میکنند.
پذیرش این فناوری بهسرعت در حال افزایش است زیرا فشارهای فنی، اجتماعی و رقابتی شرکتها را به نوآوری و تغییر خود سوق میدهد. با پیشرفت اینترنت اشیاء و افزایش تعداد شرکتها در استفاده از این فناوری، تجزیهوتحلیل هزینه – فایده اینترنت اشیاء به موضوعی بسیار موردتوجه تبدیل خواهد شد. به دلیل مزایای بالقوه اما نامطمئن و هزینههای بالای سرمایهگذاری اینترنت اشیاء، شرکتها باید هر فرصت و چالش ناشی از آن را بهدقت ارزیابی کنند تا اطمینان حاصل کنند که منابع آنها به طور عاقلانه مصرف میشود [5].
3- فناوریهای ضروری برای اینترنت اشیاء
اینترنت اشیاء یک انقلاب تکنولوژیکی است که آینده محاسبات و ارتباطات را نشان میدهد و توسعه آن نیازمند حمایت برخی از فناوریهای نوآورانه است. بهطورکلی پنج فناوری برای استقرار محصولات و خدمات موفق مبتنی بر اینترنت اشیاء استفاده میشود:
- شناسایی فرکانس رادیویی[2].
- شبکههای حسگر بیسیم[3].
- میانافزار.
- محاسبات ابری.
- نرمافزار کاربردی اینترنت اشیاء.
1-3- شناسایی فرکانس رادیویی (RFID)
شناسایی فرکانس رادیویی (RFID) بهعنوان یکی از توانمند سازهای محوری اینترنت اشیاء دیده میشود. اشیاء باید شناسایی شوند تا بتوان آنها را به هم متصل کرد. RFID که از امواج رادیویی برای شناسایی چیزها استفاده میکند، میتواند این عملکرد را ارائه دهد [6]. شناسایی فرکانس رادیویی (RFID) امکان شناسایی خودکار و ضبط دادهها را با استفاده از امواج رادیویی، یک برچسب و یک خواننده فراهم میکند. این برچسب میتواند دادههای بیشتری را نسبت به بارکدهای سنتی ذخیره کند. همچنین حاوی دادههایی به شکل کد محصول الکترونیکی (EPC) میباشد؛ یک سیستم جهانی شناسایی اقلام مبتنی بر RFID که توسط Auto-ID Center توسعهیافته است. کاربردهای این موارد را میتوان در زنجیره تأمین، گذرنامه، عوارض الکترونیکی و ردیابی در سطح کالا یافت. برچسبهای فعال RFID یک منبع باتری درون خود دارند که ارتباط با خواننده را انجام میدهند و میتوانند حسگرهای خارجی برای نظارت بر دما، فشار، مواد شیمیایی و سایر شرایط را داشته باشند. این برچسبها در تولید، آزمایشگاههای بیمارستانی و مدیریت داراییهای فناوری اطلاعات سنجشازدور استفاده میشوند. تگهای نیمه غیرفعال RFID از باتریها برای تغذیه ریزتراشه استفاده میکنند و با گرفتن برق (منبع خارجی) با خواننده ارتباط برقرار میکنند. برچسبهای غیرفعال RFID به انرژی فرکانس رادیویی منتقلشده از خواننده به برچسب برای تأمین انرژی تگ متکی هستند. آنها با باتری کار نمیکنند. کاربردهای این موارد را می توان در گذرنامه، عوارض الکترونیکی و ردیابی کالا یافت. برچسبهای RFID فعال و نیمه غیرفعال قیمت بیشتری نسبت به برچسبهای غیرفعال دارند [5].
گاهی اوقات RFID بهعنوان جایگزین بارکد برچسبگذاری شده است، اما قابلیتهای آن بسیار بیشتر است. علاوه بر شناسایی آیتمها، میتواند آیتمها را در زمان واقعی ردیابی کند تا اطلاعات مهمی درباره مکان و وضعیت آنها به دست آورد. پیشازاین RFID کاربردهای ارزشمندی در خردهفروشی، مراقبتهای بهداشتی، مدیریت امکانات و غیره داشته است. یک فناوری بالغ RFID، میتواند یک پشتیبانی قوی را برای اینترنت اشیاء فراهم کند [7].
یکی از بزرگترین پیشرفتهای اینترنت اشیاء، ساختن دنیای فیزیکی و دنیای اطلاعات در کنار هم است. حسگرها نقش بسیار مهمی برای پرکردن شکاف بین دنیای فیزیکی و دنیای اطلاعات دارند. آنها دادهها را از محیط اطراف خود جمعآوری کرده و با استفاده از آن دادهها، اطلاعاتی تولید میکنند که ما را نسبت به آن وضعیت آگاهتر میسازد؛ بنابراین درصورتیکه محیط آنها تغییر کند، قابل ردیابی است و در صورت نیاز میتوان به آن تغییرات پاسخ مناسب داد [8].
2-3- شبکههای حسگر بیسیم
شبکههای حسگر بیسیم از دستگاههای مجهز به حسگر مستقل برای نظارت بر شرایط فیزیکی یا محیطی تشکیلشدهاند و میتوانند با سیستمهای RFID برای ردیابی بهتر وضعیت همچون مکان، دما و حرکات اشیاء همکاری کنند [9].
WSN عمدتاً در تدارکات زنجیره تأمین سرد استفاده میشود که از روشهای بستهبندی حرارتی و یخچالی برای انتقال محصولات حساس به دما استفاده میکند [10]. WSN همچنین برای سیستمهای نگهداری و ردیابی استفاده میشود. بهعنوانمثال، جنرال الکتریک حسگرهایی را در موتورهای جت، توربینها و مزارع بادی خود مستقر میکند و با تجزیهوتحلیل دادهها در زمان واقعی، در زمان و هزینههای مرتبط با تعمیر و نگهداری پیشگیرانه صرفهجویی میکند. به همین دلیل امریکن ایرلاینز از حسگرهایی استفاده میکند که قادر به ضبط 30 ترابایت داده در هر پرواز برای خدماتی مانند تعمیر و نگهداری پیشگیرانه هستند [11].
3-3- میانافزار
میانافزار یکلایه نرمافزاری است که بین برنامههای نرمافزاری قرار گرفته است تا انجام ارتباطات و ورودی/خروجی را برای توسعهدهندگان نرمافزار آسانتر کند. ویژگی پنهان کردن جزئیات فناوریهای مختلف که مستقیماً به برنامه خاص اینترنت اشیاء مرتبط نیستند برای راحتی توسعهدهندگان سرویسهای نرمافزاری اینترنت اشیاء اساسی است. میانافزار در دهه ۱۹۸۰ به دلیل نقش اصلی آن در سادهسازی ادغام فناوریهای قدیمی با فناوریهای جدید محبوبیت پیدا کرد. همچنین توسعه خدمات جدید در محیط محاسبات توزیعشده را تسهیل کرد. یک زیرساختِ پیچیده توزیعشده IoT با دستگاههای ناهمگن متعدد، مستلزم سادهسازی توسعه برنامهها و خدمات جدید است، بنابراین استفاده از میانافزار یک تناسب ایدهآل با توسعه برنامههای اینترنت اشیاء دارد. بهعنوانمثال، شبکههای حسگر جهانی[4] یک پلتفرم میانافزار از حسگر منبعباز است که توسعه و استقرار خدمات حسگر را با تلاش برنامهنویسی امکانپذیر میسازد.
4-3- پردازش ابری
رایانش ابری مدلی برای دسترسی بر اساس تقاضا به یک مجموعه مشترک از منابع قابل تنظیم (مانند رایانهها، شبکهها، سرورها، ذخیرهسازیها، برنامههای کاربردی، خدمات، نرمافزارها) است که میتواند بهعنوان زیرساخت بهعنوان سرویس[5] یا نرمافزار بهعنوان سرویس[6] یک ارائه شود. یکی از مهمترین نتایج اینترنت اشیاء، حجم عظیمی از دادههای تولیدشده از دستگاههای متصل به اینترنت است [12]. بسیاری از برنامههای اینترنت اشیاء به ذخیرهسازی عظیم داده، سرعت پردازش عظیم برای فعال کردن تصمیمگیری بلادرنگ، شبکههای پهن باند پرسرعت برای پخش دادهها، صدا یا ویدیو نیاز دارند. رایانش ابری یک راهحل ایدهآل برای مدیریت جریانهای داده عظیم و پردازش آنها برای تعداد زیادی از دستگاههای اینترنت اشیاء و انسانها در زمان واقعی فراهم میکند.
5-3- نرمافزار کاربردی اینترنت اشیاء
اینترنت اشیاء توسعه بسیاری از برنامههای کاربردی خود که مبتنی بر صنعت و کاربر هستند را تسهیل میکند. درحالیکه دستگاهها و شبکهها اتصال فیزیکی را فراهم میکنند، برنامههای IoT تعامل دستگاه با دستگاه و انسان با دستگاه را به روشی قابلاعتماد و قوی فعال میکنند. برنامههای کاربردی اینترنت اشیاء در دستگاهها باید مطمئن شوند که دادهها/پیامها بهموقع دریافت شده و بهدرستی روی آنها اعمال میشوند. بهعنوانمثال، برنامههای حملونقل و لجستیک وضعیت کالاهای حملشده مانند میوهها، محصولات تازه، گوشت و لبنیات را کنترل میکنند. در طول حملونقل، وضعیت حفاظت (بهعنوانمثال، دما، رطوبت، شوک حرارتی) به طور مداوم کنترل میشود و زمانی که اتصال خارج از محدوده است، اقدامات مناسب به طور خودکار برای جلوگیری از خرابشدن انجام میشود.
بهعنوانمثال شرکت چندملیتی FedEx از حسگر SenseAware برای بررسی دما، مکان و سایر علائم حیاتی یک بسته، ازجمله زمانی که بستهبندی میشود و اینکه آیا در طول مسیر دستکاری شده است، استفاده میکند. درحالیکه برنامههای کاربردی دستگاه به دستگاه لزوماً به تجسم دادهها نیاز ندارند، برنامههای کاربردی اینترنت اشیاء با محوریت انسان، تصویرسازی را برای ارائه اطلاعات به کاربران نهایی به روشی شهودی و آسان برای درک و امکان تعامل با محیط فراهم میکنند. برای برنامههای IoT مهم است که با هوشی ساخته شوند که دستگاهها بتوانند بر محیط نظارت کرده، مشکلات را شناسایی و با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و به طور بالقوه مشکلات را بدون نیاز به دخالت انسان حل نمایند [13].
4- طبقهبندی IoT بهمنظور افزایش ارزش مشتری
علیرغم محبوبیت روزافزون اینترنت اشیاء، مطالعات کمی بر طبقهبندی اینترنت اشیاء برای شرکتها متمرکزشدهاند [14]. سه دسته IoT برای برنامههای کاربردی سازمانی شناسایی شد: 1. نظارت و کنترل (برنامههای تعبیهشده)، 2. دادههای بزرگ و تجزیهوتحلیل تجاری (اتصال)، و 3. به اشتراکگذاری اطلاعات و همکاری (تعامل).
درک اینکه چگونه این سه دسته IoT میتوانند ارزش مشتری یک سازمان را افزایش دهند، پیشنیاز پذیرش موفقیتآمیز اینترنت اشیاء است. در ادامه سه دسته IoT به همراه تصویری از برنامههای کاربردی اینترنت اشیاء در دنیای واقعی که برای افزایش ارزشمشتری توسعهیافتهاند، موردبحث قرار میگیرد.
1-4- نظارت و کنترل
هماکنون هوشهای جاسازیشدهای وجود دارد که میتوانند اقدامات را به طور خودکار انجام دهند و قبلاً کاربردهای زیادی از آنها وجود داشته است، بهعنوانمثال: برچسب RFID تعبیهشده در غذا میتواند اطلاعات مربوط به غذا را ضبط کند و ما میتوانیم با استفاده از یک خواننده RFIDاطلاعاترادریافتکنیم. کنترلکننده ماشین لباسشویی میتواند به ماشین لباسشویی دستور دهد تا به طور خودکار کار خود را تکمیل کند.
کنترلرهای موتور و کنترلرهای ضد قفل برای خودروها؛ سیستم هدایت اینرسی، سختافزار/نرمافزار کنترل پرواز و سایر سیستمهای یکپارچه در هواپیما و موشک، بازوهای مصنوعی با دستهای نیمه کاربردی و غیره [15]. اگرچه همه آن دستگاهها هوشمند هستند، اما میتوانیم ببینیم که آنها فقط بهتنهایی و بهصورت محلی کار میکنند و هیچ ربطی به “شبکه” ندارند. سیستمهای مانیتورینگ و کنترل در مورد عملکرد تجهیزات، مصرف انرژی و شرایط محیطی داده جمعآوری میکنند و به مدیران و کنترلکنندههای خودکار اجازه میدهند تا بهطور مداوم عملکرد را در هر مکان و هر زمان دنبال کنند. فناوریهای نظارت و کنترل پیشرفته مانند شبکه هوشمند و اندازهگیری هوشمند الگوهای عملیاتی هستند که زمینههای بهبود بالقوه را مشخص میکنند، یا نتایج آینده را پیشبینی و عملیات را بهینه میکنند و درنهایت منجر به کاهش هزینهها و بهرهوری بالاتر میشوند [13].
خانههای هوشمند در خط مقدم نوآوری در مورد سیستمهای نظارت و کنترل IoT شناختهشده است. ارزش پیشنهادی اولیه، حفاظت از خانواده، دارایی و صرفهجویی در انرژی است. بهعنوانمثال، شبکه مانیتورینگ و کنترل خانه [7]Verizon از یک فناوری ارتباطات بیسیم استفاده میکند که به طور خاص برای برنامههای کنترل از راه دور در اتوماسیون خانگی طراحیشده است. لوازمخانگی و دستگاههای مجهز به اینترنت اشیاء را میتوان در خارج از منزل کاربر از طریق رایانه، تبلت یا گوشی هوشمند نظارت و کنترل کرد.
شبکه مانیتورینگ و کنترل خانه Verizon به کاربران این امکان را میدهد که نورها را تنظیم کنند، آبوهوا را کنترل کنند، سیستم امنیتی را مدیریت کنند، اعلانهای رویدادهای خودکار را دریافت کنند و حتی درها را قفل و باز کنند. IoT همچنین برای نظارت و کنترل اجزای مختلف ماشینها مورداستفاده قرار میگیرد. گزاره ارزش اولیه مشتری، تجربه و رضایت شخصی رانندگان است. فورد و اینتل در سال ۲۰۱۴ برای بررسی فرصتهای جدید برای شخصی کردن تجربه کاربر با استفاده از نرمافزار تشخیص چهره و یک برنامه تلفن همراه همکاری کردند. پروژه تحقیقاتی مشترک موسوم به تصویرسازی داخلی همراه برای ارائه کنترلهای امنیتی بهبودیافته، شناسایی محرکهای مختلف و تنظیم خودکار ویژگیها بر اساس اولویتهای فردی از فن آوری محاسبه ادراکی استفاده میکند، سپس با نمایش اطلاعات خاص راننده، مانند تقویم، موسیقی و مخاطبین، تجربه داخل خودرو بیشتر شخصیسازی میشود، پیشنهادهای ارزش مشتری به طور مناسب با محیط خودروی متصل ادغام میشوند تا جریان درآمد دیگری را برای فورد فراهم کنند [13].
2-4- دادههای بزرگ و تجزیهوتحلیل کسبوکار
از دیدگاه دستگاههای متصل هوشمند، دستگاههای هوشمند، واقعاً هوشمند نیستند زیرا فقط دارای قابلیتهای عامل هستند و همه اقدامات از قبل توسط انسان طراحیشدهاند. درواقع آنها به این دلیل هوشمند هستند که به هم متصلاند. وسایل را میتوان بهصورت سیمی یا بیسیم متصل کرد. در اینترنت اشیاء اتصالِ بیسیم راه اصلی خواهد بود. بر اساس زیرساخت موجود، راههای زیادی برای اتصال وجود دارد RFID، ZigBee[8]، [9]WPAN، WSN، [10]DSL، [11]UMTS، [12]GPRS، WiFi[13]، [14]WiMax، [15]LAN، [16]WAN، [17]3G، و غیره. اتصال اشیاء هوشمند تعامل را ممکن میسازد [16].
دستگاهها و ماشینهای IoT با حسگرها و محرکهای تعبیهشده، حجم عظیمی از دادهها را تولید میکنند و آن را به ابزارهای هوش تجاری و تحلیلی برای تصمیمگیری انسانها منتقل میکنند. این دادهها برای کشف و حل مسائل تجاری – مانند تغییر در رفتار مشتری و شرایط بازار – برای افزایش رضایت مشتری و ارائه خدمات ارزش افزوده به مشتریان استفاده میشود. ابزارهای تجزیهوتحلیل ممکن است در دستگاههای اینترنت اشیاء مانند سنسورهای نظارت سلامتی، در لباس فرد تعبیه شود تا تصمیمگیری در زمان واقعی در منبع داده انجام گیرد. اینترنت اشیاء و پیشرفتهای آن در تجزیهوتحلیل کسبوکار اکنون امکان گرفتن مقادیر زیادی از دادههای سلامت فردی را فراهم میکند.
همچنین ارائهدهندگان خدمات بهداشتی و درمانی را قادر میسازد مراقبت از بیمار را شخصیسازی کنند. فناوریهای جدید IoT دادههایی در مورد رفتارهای روزمره و سلامت بیمار جمعآوری کرده و برای مراقبان آنها فرصتهایی ایجاد میکند تا کیفیت خدمترسانی بیماران بهمراتب بیشتر و مؤثرتر باشد.
بهعنوانمثال،سیستم نظارت از راه دور Healthsense eNeighbor1 Humana تغییرات در الگوهای عادی حرکت و فعالیت اعضا را به مدیران مراقبت Humana گزارش میدهد تا از طریق حسگرهای خانگی که فعالیتهای روزانه معمول را با تجزیهوتحلیل دادهها اندازهگیری میکنند به شروع مداخلات کمک کرده و از تشدید رویدادهای نامطلوب جلوگیری کند.
کلانداده مبتنی بر اینترنت اشیاء صنعت محصولات مراقبتهایبهداشتی را نیز متحول میکند. بهعنوانمثال، P&G مسواک برقی تعاملی Oral-B Pro 5000 را توسعه داد تا به کاربران یکروال مراقبت از دهان هوشمندتر و شخصیتر را ارائه دهد. مسواک برقی تعاملی عادات مسواک زدن را با فناوری موبایل ثبت میکند و در کنار آن، نکات مراقبت از دهان را نیز ارائه میکند. این نوآوری کنترل بیسابقهای بر مراقبتهای دهان و دندان به کاربران ارائه میدهد. آزمایشهای مسواک برقی تعاملی نشان داده است که هنگام اتصال، زمان مسواک زدن از زیر 60 ثانیه با مسواک دستی به 2 دقیقه و 16 ثانیه با مسواک برقی افزایش مییابد که از 2 دقیقهی توصیهشده توسط متخصصان دندانپزشکی پیشی میگیرد.
3-4- بهاشتراکگذاری اطلاعات و تعامل
حتی اگر بتوانیم اشیاء را به هم وصل کنیم، به این معنا نیست که آنها بهتنهایی میتوانند باهم ارتباط برقرار کنند؛ بنابراین چیزهای هوشمند جدیدی باید ایجاد شوند که بتوانند اطلاعات را پردازش کرده و پیکربندی کنند، سپس خود از آن محافظت و تعمیر نمایند. همچنین بتوانند تصمیم مستقل بگیرند و نقش فعالی داشته باشند. در IoT اعتقاد بر این است که اشیاء میتوانند باهم تعامل داشته باشند و بهتنهایی اطلاعات را ردوبدل میکنند؛ بنابراین شکل ارتباط از انسان با انسان به انسان با اشیاء و اشیاء با اشیاء تغییر خواهد کرد. ازآنجاییکه اینترنت اشیاء برنامه محور است، برنامههای کاربردی تجاری جدید باید ایجاد شود که بتواند نوآوری و توسعه اینترنت اشیاء را بهبود بخشد [17].
تشخیص یک رویداد از پیش تعریفشده معمولاً اولین گام برای اشتراکگذاری اطلاعات و همکاری است. در حوزه زنجیره تأمین، بهاشتراکگذاری اطلاعات و تعامل، آگاهی موقعیتی را افزایش میدهد و از تأخیر و تحریف اطلاعات جلوگیری میکند. بهعنوانمثال، اگر حسگرها در سرتاسر فروشگاه خردهفروشی که در آن نیاز به تبرید (فرآیند سردکردن) وجود دارد، قرار گیرد، هر زمان که یخچالها خراب شوند، میتوانند به دستگاه تلفن همراه مدیر فروشگاه هشدار دهند. سپس مدیر میتواند گزارش وضعیت کارمند را بررسی کند تا ببیند چه کسی در دسترس است و وظایف را از طریق دستگاه تلفن همراه دارای IoT برای آن کارمند ارسال کند.
برای تقویت اشتراکگذاری اطلاعات و همکاری با خریداران، شرکت Macy’s در برنامه shopkick خود از فناوری [18]shopBeacon استفاده میکند. ShopBeacon به کاربران این برنامه معاملات، تخفیفها، توصیهها و جوایز شخصیسازیشده در هر بخش را ارائه میکند. این سطح بالای اشتراکگذاری اطلاعات شرکت Macy’s با خریداران باعث افزایش مشارکت مصرفکننده و ارتباط تبلیغاتی و بازاریابی میشود که در نهایت منجر به رضایت بیشتر مشتری و افزایش درآمد میگردد. در سپتامبر 2014، پس از تست نسخه آزمایشی برنامه، این شرکت تصمیم گرفت که فناوری shopBeacon را در تمام 4000 شعبه خود در ایالات متحده راهاندازی کند. سایر خردهفروشان بزرگ مانند Target، American Eagle Outfitters و JCPenney نیز با shopkick همکاری کرده و shopBeacon را در سال 2014 راهاندازی کردند. به دلیل فشار رقابتی، انتظار میرودکه shopBeacon بهسرعت در سایر خردهفروشیهای ملی نیز به کار گرفته شود.شکل 2 روند توسعه تقریبی اینترنت اشیاء را نشان میدهد [18].
شکل 2- روند اینترنت اشیاء
5- تکامل فناوریهای اساسی IoT
انواع مختلفی از برنامههای کاربردی اینترنت اشیاء پدیدار شدهاند و تمایل شرکتها به استفاده از آنها بهسرعت درحالرشد است. به گفته بردلی[19]، باربیه[20] و هندلر[21] (2013)، IoT 14.4 تریلیون دلار ارزش تولید میکند. ازنظر صنعتی، چهار صنعت بیش از نیمی از این ارزش 14.4 تریلیون دلاری را تشکیل میدهند. بخش عمدهای از ارزشی که تولیدکنندگان ایجاد میکنند ناشی از چابکی و انعطاف بیشتر به وجود آمده در کارخانهها و توانایی استفاده حداکثری از مهارتهای کارگران است [19].
علاوه بر این، مقدار زیادی از ارزش برای خردهفروشان از بازاریابی و تبلیغات مرتبط ناشی میشود. در ایالاتمتحده، بیش از 4.6 تریلیون دلار ارزش در حوزه خدمات است. درحالیکه، در چین، 1.8 تریلیون دلار ارزش ناشی از رشد سریع اقتصادی است که عمدتاً در بخش تولید به دست میآید.
جدول 1 تکامل پیشبینیشده را در حوزه فناوریهای اساسی اینترنت اشیاء نشان میدهد: شبکه، نرمافزار و الگوریتمها، سختافزار و پردازش دادهها.
شبکه، ستون فقرات اینترنت اشیاء است. به اشیاء قابلشناسایی منحصربهفرد و بازنمایی مجازی آنها در ساختاری شبیه به اینترنت اشاره دارد. فناوری شبکه در حال حرکت به سمت فناوری ارتباط بیسیم سادهای است که اجازه میدهد تا برنامههای کاربردی دستگاه به دستگاه با انعطافپذیری بیشتری اجرا شوند. فناوری شبکه به سمت یک شبکه مستقل و آگاه در حال تکامل است.
اشیاء برای برقراری ارتباط مؤثر با یکدیگر و ارائه عملکرد و اتصال پیشرفته به نرمافزار متکی هستند. نرمافزار باید با درنظرگرفتن قابلیت همکاری، اتصال، حریم خصوصی و الزامات امنیتی IoT توسعه یابد. تمرکز توسعه نرمافزار به سمت هوش کاربرمحور و همکاری ماشین با ماشین و ماشین با انسان تغییر میکند.
خبر پرداخت 3.2 میلیارد دلار نقدی توسط شرکت گوگل برای خرید Nest که محصولاتی مانند ترموستات هوشمند و نسن تروتکت را تولید میکند، ارزش سختافزار در اینترنت اشیاء را نشان میدهد. سختافزار به طور خلاقانهای طراحی و تولید میشود که توسط دستگاههای استفادهکننده از اینترنت اشیاء که دارای ویژگیها، عملکردها و محیطهای عملیاتی بیشماری هستند، هدایت میشود.درحالیکه تگها و حسگرهای RFID کانون نوآوریهای سختافزاری بودهاند، کوچکسازی سختافزار و فناوری نانو منجر به تکامل سختافزار کارآمد و با مصرف کمتر انرژی میشود.
دستگاههای اینترنت اشیاء مقادیر زیادی از دادهها را تولید میکنند که باید در زمان واقعی جمعآوری و تجزیهوتحلیل شوند تا اطلاعات مربوط به وضعیت، مکان، عملکرد و محیط دستگاهها را ارائه دهند. روش سنتی پردازش داده در فرآیند جریان داده در زمان واقعی محیط IoT بهخوبی کار نمیکند. ازآنجاییکه پردازش مقادیر زیادی از دادههای اینترنت اشیاء در زمان واقعی، بار کاری مراکز داده را با سرعتی تصاعدی افزایش میدهد، پردازش دادهها بیشتر به زمینه، بهینهسازی و شناختی تبدیل میشود.
در محیط اینترنت اشیاء، تعداد زیادی دستگاه به یکدیگر متصل هستند و پردازش تمام دادههای جریانی موجود برای آنها امکانپذیر نیست. پردازش دادههای آگاه از زمینه، حسگرها و دستگاهها را قادر میسازد تا از اطلاعات پایهای مانند مکان، دما و دردسترسبودن یک دستگاه خاص استفادهکننده تا تصمیم بگیرند چه دادههایی را جمعآوری و تفسیر کنند تا اطلاعات مرتبط را به دستگاهها یا کاربران دیگر ارائه نمایند. برای مثال، پردازش دادههای آگاه از زمینه از نوع مکان میتواند با دانستن مکان فعلی کاربر (بهعنوانمثال، در یک فروشگاه بزرگ، یک پارک یا یک موزه)، اطلاعات مرتبط را به کاربر ارائه دهد. پردازش دادههای شناختی، فرآیند شناخت انسان را با سایر برنامههای کاربردی اینترنت اشیاء ادغام میکند. یک برنامه پردازش دادههای شناختی با استفاده از الگوریتمهای هوش مصنوعی برای حس کردن، پیشبینی، استنتاج، یادگیری وظایف و محیطها آموزش داده میشود. بهعنوانمثال، پردازش دادههای شناختی از تکنیکهای تشخیص تصویر برای درک محیط اطراف استفاده میکند، دادهها را برای کاربر پردازش میکند و از بازخورد کاربر برای یادگیری بیشتر استفاده مینماید. بهینهسازی پردازش دادهها برای پردازش بهموقع مقادیر انبوه داده حیاتی است. پیشرفتهای فناوری در پردازش بهینه دادهها به تصمیمگیری بهموقع در برنامههای دادههای بزرگ مانند شبکههای هوشمند، نظارت بر محیطزیست و تولید هوشمند کمک میکند.
جدول 1[22] – تکامل فناوریهای کلیدی اینترنت اشیاء
شبکه | نرمافزار و الگوریتم | سختافزار | پردازش دادهها | |
قبل از 2010 | شبکههای حسگر | یکپارچهسازی پایگاهداده رابطهایRDBMS مبتنی بر اینترنت اشیاءپلتفرمهای مبتنی بر رویدادمیانافزار سنسورمیانافزار شبکههای حسگرالگوریتمهای محلی سازی | برچسبهای RFID و برخی از سانسورهاحسگرهای تعبیهشده در دستگاههای تلفن همراهNFC در تلفنهای همراه فناوری MEM کوچکتر و ارزانتر | پردازش دادههای سریال پردازش موازی دادههاکیفیت خدمات |
2010-2015 | شبکه های خودآگاه و خودسازمانده شبکه حسگرشفافیت مکان شبکه های تحمل تأخیرشبکههای ذخیرهسازی و شبکههای برق فناوریهای شبکههای ترکیبی | ماژولهای نرمافزار معنایی باز در مقیاس بزرگ الگوریتمهای قابلترکیب نسل بعدی نرمافزار اجتماعی مبتنی بر اینترنت اشیاءنسل بعدی برنامه های کاربردی سازمانی مبتنی بر اینترنت اشیاء | چند پروتکل، خوانندگان چند استانداردسانسورها و محرکهای بیشتربرچسبهای امن و کمهزینه (مثلاً برچسبهای خاموش) | انرژی، پردازش دادههای آگاه از طیف فرکانس زمینه پردازش داده سازگار است |
2015-2020 | آگاهی از زمینه شبکه | نرمافزار هدفگراهوش توزیعشده، حل مسئله محیطهای همکاری اشیاء با اشیاء | سنسورهای هوشمند (بیوشیمیایی)سانسورها و محرکهای بیشتر (حسگرهای کوچک) | پردازش داده آگاه از زمینه و پاسخ دادهها |
بعد از 2020 | شناخت شبکه شبکههای خودآموز، خود ترمیمکننده | نرمافزار کاربرمحوراینترنت اشیاء نامرئی نرمافزار اینترنت اشیاء باقابلیت استقرار آسان همکاری انسان با اشیاء | نانوتکنولوژی و مواد جدید | پردازش شناختی و بهینهسازی |
6- چالشهای توسعه اینترنت اشیاء
بر اساس بررسی شیوههای اینترنت اشیاء، این بخش چالشهای توسعه اینترنت اشیاء توسط شرکتها را موردبحث قرار میدهد؛ مانند هر نوآوری مخرب، اینترنت اشیاء چالشهایمتعددی را برای شرکتها ایجاد میکند.گارتنر پیشبینی کرد که به دلیل انفجار دادههای تولیدشده توسط دستگاهها، مراکز داده با چالشهایی در زمینه امنیت سازمان و حریمخصوصیمصرفکننده،امنیتدادهها،مدیریتذخیرهسازی، فناوریهای سرور و شبکههای مرکز داده مواجه خواهند شد [4]. این بخش پنج چالش فنی و مدیریتی را موردبحث قرار میدهد: مدیریت داده، دادهکاوی، حریم خصوصی، امنیت و آشوب.
1-6- چالش مدیریت داده
حسگرها و دستگاههای IoT حجم عظیمی از دادهها را تولید میکنند که باید پردازش و ذخیره شوند. معماری فعلی مرکز داده برای مقابله با ماهیت ناهمگون و حجم عظیم دادههای شخصی و سازمانی آماده نیست [4]. تعداد کمی از شرکتها میتوانند روی ذخیرهسازی دادهها سرمایهگذاری کنند تا تمام دادههای مربوط به اینترنت اشیاء که از شبکههایشان جمعآوریشده را در خود جای دهند. درنتیجه، آنها دادهها را برای عملیات یا پشتیبان گیری بر اساس نیازها و ارزش اولویتبندی میکنند. با استفاده گستردهتر از دستگاههای اینترنت اشیاء و مصرف پهنای باند بیشتر، مراکز داده برای بهبود کارایی پردازش و زمان پاسخگویی توزیع میشوند.
2-6- چالش دادهکاوی
همانطور که دادههای بیشتری برای پردازش و تجزیهوتحلیل در دسترس است، استفاده از ابزارهای دادهکاوی تبدیل به یک ضرورت میشود. دادهها نهتنها از دادههای گسسته سنتی، بلکه از جریان دادههای تولیدشده از حسگرهای دیجیتال در تجهیزات صنعتی، خودروها، کنتورهای الکتریکی و جعبههای حملونقل تشکیلشدهاند. این دادههای جریانی در مورد مکان، حرکت، ارتعاش، دما، رطوبت و حتی تغییرات شیمیایی در هوا هستند. ابزارهای دادهکاوی میتوانند فرآیندهای اصلاحی را برای رسیدگی به مسائل عملیاتی فوری یا اطلاع مدیران از اکتشافات مربوط به حرکتهای استراتژیک رقبا و تغییرات ترجیحی مشتریان که بر فعالیتهای تجاری کوتاهمدت و بلندمدت آنها تأثیر میگذارد، فراخوانی کنند.
دادهها باید با استفاده از مدلهای کامپیوتری و ریاضی درک شوند. تکنیکهای سنتی دادهکاوی مستقیماً برای تصاویر و دادههای ویدئویی قابلاستفاده نیستند. همراه با نیاز به ابزارهای پیشرفته دادهکاوی برای استخراج دادههای جریانی از شبکههای حسگر و دادههای تصویری و ویدئویی، کمبود تحلیلگران داده باصلاحیت به وجود میآید. در همین راستا مؤسسه جهانی مککینزی تخمین زده است که ایالاتمتحده به 140000 تا 190000 کارشناس بیشتر با مهارتهای تحلیلی و 1.5 میلیون مدیر و تحلیلگر با مهارتهای آنالیز در تصمیمگیریهای تجاری بر اساس تجزیهوتحلیل دادههای بزرگ نیاز دارد [20].
3-6- چالش حریم خصوصی
همانطور که در مورد تجهیزات بهداشتی هوشمند و خدمات اضطراری خودروهای هوشمند اطلاعات وجود دارد، دستگاههای اینترنت اشیاء میتوانند حجم وسیعی از دادهها را در مورد مکان و جابهجایی کاربران اینترنت اشیاء، شرایط بهداشتی و اولویتهای خریدشان ارائه دهند که همه اینها میتوانند نگرانیهای قابلتوجهی را در مورد حفظ حریم خصوصی ایجاد کنند. حفاظت از حریم خصوصی اغلب برای ارائهدهندگان خدمات در این سناریو زیانآور است، زیرا دادههای تولیدشده توسط اینترنت اشیاء با سادهسازی عملیات، کلید بهبودی برای کیفیت زندگی مردم و کاهش هزینههای ارائهدهندگان خدمات میباشد. اینترنت اشیاء احتمالاً کیفیت زندگی مردم را بهبود میبخشد. باتوجهبه شاخص حریم شخصی اینترنت اشیاء در شرکت [23]TRUSTE در سال 2014، تنها 22 درصد از کاربران اینترنت موافق بودند که مزایای دستگاههای هوشمند بر نگرانیهای موجود در مورد حفظ حریم شخصی، برتری دارد [21].
درحالیکه اینترنت اشیاء از طریق سیستمهای خانه هوشمند و دستگاههای تعبیهشده بر روی اقلام پوشیدنی انسان (مانند عینک، ساعت و غیره) بهشتاب خود ادامه میدهد، اعتماد به اینترنت اشیاء و پذیرش آن به حفاظت از حریم خصوصی کاربران بستگی دارد.
4-6- چالش امنیتی
ازآنجاییکه تعداد انبوه و متنوعی از دستگاههای متصل به شبکههای IoT معرفی میشوند، تهدید امنیتی بالقوه تشدید پیدا میکند. اگرچه اینترنت اشیاء بهرهوری شرکتها را بهبود میبخشد و کیفیت زندگی مردم را افزایش میدهد، اینترنت اشیاء همچنین سطوح حمله احتمالی را برای هکرها و سایر مجرمان سایبری افزایش میدهد.
مطالعه اخیر هیولت پاکارد (2014) نشان داد که 70 درصد از رایجترین دستگاههای اینترنت اشیاء دارای آسیبپذیریهای جدی هستند. دستگاههای اینترنت اشیاء به دلیل عدم رمزگذاری حملونقل، رابطهای وب ناامن، حفاظت نرمافزاری و مجوزهای ناکافی دارای آسیبپذیری هستند. به طور متوسط، هر دستگاه دارای 25 نقطه نفوذ برای به خطر انداختن شبکه خانگی بود. دستگاههای روی اینترنت اشیاء معمولاً از تکنیکهای رمزگذاری داده استفاده نمیکنند [22].
برخی از برنامههای کاربردی اینترنت اشیاء از زیرساختهای حساس و خدمات استراتژیک مانند شبکه هوشمند و حفاظت از تسهیلات پشتیبانی میکنند. سایر برنامههای اینترنت اشیاء به طور فزایندهای مقادیر زیادی از دادههای شخصی در مورد خانواده، سلامت و وضعیت مالی تولید میکنند که شرکتها میتوانند از آن برای کسبوکار خود استفاده کنند. فقدان امنیت و حریم خصوصی باعث ایجاد مقاومت در برابر پذیرش اینترنت اشیاء توسط شرکتها و افراد میشود.
چالشهای امنیتی ممکن است با آموزش توسعهدهندگان حل شود تا راهحلهای امنیتی (مانند سیستمهای جلوگیری از نفوذ، فایروالها) را در محصولات بگنجانند و کاربران را تشویق کنند تا از ویژگیهای امنیتی اینترنت اشیاء که در دستگاههایشان تعبیهشده است، استفاده کنند.
5-6- چالش آشوب
تکامل فناوریهای اینترنت اشیاء (بهعنوانمثال، تراشهها، حسگرها، فناوریهای بیسیم) در یک چرخه نوآوریِ بسیار سریع است که بیشتر از چرخه محصولات مصرفکننده معمولی است. هنوز استانداردهای رقیب، امنیت ناکافی، مسائل مربوط به حریم خصوصی، ارتباطات پیچیده و تعداد دستگاههای تستشدهی ضعیف در حال افزایش است که اگر بهدقت طراحی نشوند، دستگاههای چندمنظوره و برنامههای کاربردی مشترک میتوانند زندگی ما را به هرجومرج بکشند.
در دنیای غیرمرتبط، یک خطا یا اشتباه کوچک، یک سیستم را خراب نمیکند. بااینحال، در یکدنیای بیشازحد متصل، یک خطا در یک بخش از یک سیستم میتواند باعث اختلال در سراسر آن مجموعه شود. برنامههای کاربردی خانههای هوشمند و سیستمهای نظارت و کنترل پزشکی از حسگرها و دستگاههایارتباطی و کنترلکنندههای متصلبههم تشکیلشدهاند. اگر سنسور یک سیستم نظارت و کنترل پزشکی دچار مشکل شود، ممکن است کنترلکننده سیگنال نادرستی دریافت کند که ممکن است برای بیمار کشنده باشد. تصور اینکه کیتهای خانه هوشمند مانند ترموستاتها و کنتورهای برق خانگی خرابشده یا مورد حمله هکرها قرار گیرند و مشکلات ایمنی غیرمنتظرهای ایجاد کنند، دشوار نیست. پهنای باند اینترنت میتواند با ترافیک دادههای دستگاهها اشباع شود و مشکلاتی در عملکرد سیستم ایجاد کند. یک دستگاه ممکن است مشکل ناچیزی داشته باشد، اما برای کل سیستم و واکنشهای زنجیرهای سایر دستگاههای متصل میتواند فاجعهآمیز باشد. برای جلوگیری از هرجومرج در دنیای اینترنت اشیاء، کسبوکارها باید تمام تلاش خود را برای کاهش پیچیدگی سیستمهای متصل، افزایش امنیت و استانداردسازی برنامهها و تضمین ایمنی و حریم خصوصی کاربران در هر زمان، مکان و دستگاهی به کار گیرند.
7- نتیجهگیری
ازآنجاییکه اینترنت اشیاء یک پیشرفت نوین است، هنوز مطالعات کمی در مورد جنبههای اجتماعی، رفتاری، اقتصادی و مدیریتی آن وجود دارد. این امر تصمیمگیری آگاهانه در مورد پذیرش و اجرای اینترنت اشیاء را برای شرکتها بسیار چالشبرانگیز میکند.
اینترنت اشیاء آمده است که ما را وارد عصر جدیدی کند که در آنهمه چیز از لاستیک گرفته تا مسواک را میتوان شناسایی و متصل کرد و اشیاء میتوانند اطلاعات خود را مبادله کرده و تصمیم بگیرند. اشیاء عامل اصلی ترافیک خواهند بود و زندگی مردم میتواند از اینترنت اشیاء بهرهمند شود. آینده روشن است اما راه سخت است. هنوز بسیاری از مسائل فنی وجود دارد که باید موردتوجه قرار گیرد و راه درازی برای شکلگیری جهان واقعی اینترنت اشیاء وجود دارد.
منابع
[1] IBM “Smart China” repor, 2009.
[2] ITU Internet report, 2005.
[3] I. G. M. &. N. W. G. R. O. T. E. E. INFSO 0.4 NET WORKED ENTER PRISE & RFID, Internet of Things in 2020 — Roadmap for the future, 2008.
[4] Gartner, “http://www.gartner.com/newsroom/id/2684616,” 19 March 2014. [درون خطي].
[5] Kyoochun Lee و In Lee, The Internet of Things (IoT): Applications, investments, and challenges for enterprises, 2015.
[6] Y.-J. Joung, “RFID and the Internet of Things,” Taiwan University, 2007.
[7] C. Legner و F. Thiesse, “RFID-Based Maintenance at Frankfurt Airport,” IEEE Distributed Systems.
[8] M. Conner, “Sensors empower the Internet of Things,” 2010.
[9] L. I. A. &. M. G. Atzori, “The Internet of Things: A survey,” Computer Networks, جلد 1, شماره 54, pp. 52787-52805, 2010.
[10] C.-F. &. C. M.-S. Hsueh, “A model for intelligent transportation of perishable products,” International Journal of Intelligent Transportation Systems Research, 8(1), 36—41., جلد 1, شماره 8, pp. 36-41, 2010.
[11] C. C. I. &. C. White, “In-transit perishable product inspection,” Transportation Research Part E: Logistics and Transportation Review, جلد 1, شماره 48, pp. 310-330, 2012.
[12] J. B. R. M. S. &. P. M. Gubbi, “Internet of Things (IoT): A vision, architectural elements, and future directions,” Future Generation Computer Systems, جلد 7, شماره 29, p. 1645—1660, 2013.
[13] I. Lee و K. Lee, “The Internet of Things (IoT): Applications,investments, and challenges for enterprises,” Business Horizons, شماره 58, pp. 431-440, 2015.
[14] M. L. M. &. R. R. Chui, “The Internet of Things. McKinsey & Company.,” Retrieved from http://www.mckinsey. com/insights/high_tech_telecoms_internet/the_internet_ of_things, 2010.
[15] D. Pereira, “From Autonomous to Cooperative Distributed Monitoring and Control: Towards the Internet of Smart Things,” 2008.
[16] L. Tan و N. Wang, “Future Internet: The Internet of Things,” International Conference on Advanced Computer Theory and Engineering(ICACTE), pp. 375-380, 2010.
[17] G. Internet Industrial Alliance, “The Internet of Things industrial development research,” 2010.
[18] www.wikipedia.com,” [درون خطي] “.
[19] J. B. J. &. H. D. Bradley, “Embracing the Internet of Everything to capture your share of $14.4 trillion. Cisco White Paper.,” Retrieved from http://www.cisco.com/ web/about/ac79/docs/innov/IoE_Economy.pdf, 2013.
[20] J. C. M. B. B. B. J. D. R. R. C. e. a. Manyika, “Big data: The next frontier for innovation, competition, and productivity,” McKinsey & Company, 2011, May.
[21] TRUSTe, “TRUSTe Internet of Things privacy index–—US edition,” Retrieved from http://www.truste.com/resources/ privacy-research/us-internet-of-things-index-2014/, 2014.
[22] H. Packard, “HP study reveals 70 percent of Internet of Things devices vulnerable to attack,” Retrieved from http://www8.hp.com/us/en/hp-news/press-release. html?id=1744676#.VOTykPnF-ok, 2014, July 29.
[1] Gartner
[2] RFID (Radio Frequency Identification)
[3] WSN (Wireless Sensor Networks)
[4] GSN (Global Sensor Networks)
[5] IaaS (Infrastructure as a Service)
[6] SaaS (Software as a Service)
[7] شرکت مخابرات آمریکایی است، که درصد قابل توجهی از پهنای باند جهانی اینترنت را تأمین مینماید، همچنین در زمینه مخابرات بیسیم، ارتباطات و سرویسدهی به شرکتهای ارتباطات راه دور (وایرلس) نیز فعالیت گستردهای دارد.
[8] یک فناوری بیسیم برای حمل مقادیر کم داده در فواصل زمانی کوتاه
[9] نوعی شبکه شخصی از فناوری های ارتباطی بیسیم برای ارتباط و انتقال دادهها بین دستگاههای متصل کاربر
[10] مجموعهای از انواع روشهای نوین اتصالی برای دسترسی به اینترنت با سرعت بالا با استفاده از خطوط تلفن معمولی بدون اشغال آنها
[11] نسل سوم (G3) فناوری ارتباطات از راه دور
[12] سرویس بسته امواج رادیویی
[13] تکنولوژی شبکه بیسیم برای ایجاد و اداره شبكه
[14] فناوری برای دسترسی به اینترنت پرسرعت به صورت بیسیم
[15] شبکهمحلی (Local Area Network) ؛ مجموعه دستگاههایی که در یک مکان فیزیکی به یکدیگر متصل شدهاند.
[16] شبکه گسترده (Wide Area Network) یک شبکه رایانهای بزرگ که شبکههای کوچکتر را به هم متصل میکند.
[17] نسلسوم شبکه تلفن همراه برای انتقال اطلاعات در تلفنهای همراه و سیستمهای بدون سیم
[18] یک فناوری پیشرفته مبتنی بر مکان تلفن همراه که از بلوتوث فراصوت انرژی پایین(BLE) استفاده میکند.
[19] Bradley
[20] Barbier
[21] Handler
[22] Source: Adapted from Sundmaeker, Guillemin, Friess, and Woelffle´ (2010, p. 74)
[23] TrustArc (سابق TRUSTe) یک شرکت فناوری براساس حریم خصوصی و مستقر در سانفرانسیسکوی کالیفرنیا می باشد. این شرکت، نرمافزار و خدماتی را برای کمک به شرکتها ارائه میکند تا فرآیندهای مدیریت حریم خصوصی خود را بهروزرسانی کنند و با قوانین دولتی و بهترین شیوهها مطابقت داشته باشند.