استفاده از ظرفیت ردیابی و ردگیری شماره سریال­ها در صنعت دارو می­تواند راهکاری برای مقابله با هر دو مشکل زنجیره تأمین دارو باشد. با استفاده از شناسائی و ردیابی یکتای هر واحد محصول در زنجیره تأمین، می­توان محصولات مشکوک را شناسائی کرده، به اتفاقات رخ داده در زنجیره به سرعت پاسخ داده و فرآیندها را اتوماتیک نمود. لذا این کار باعث افزایش ایمنی مشتریان و بهبود فرآیندهای کسب و کار می­شود.

2.1. داروهای تقلبی

ارزیابی سازمان بهداشت جهانی نشان می­دهد حدود 1 درصد داروهای مصرف شده در کشورهای توسعه یافته را داروهای تقلبی تشکیل می­دهد. این رقم در کشورهای در حال توسعه بین 10 تا 30 درصد برآورد شده است ]2[. ارزش فروش این داروها تقلبی در جهانی حدود سالیانه 75 میلیارد دلار است ]3[. مشکل بزرگتر اینجاست که داروهای تقلبی به سختی از داروهای اصلی قابل شناسائی هستند به طوری که این داروها از بسته بندی یکسان با داروهای اصلی تولید شده و حتی اطلاعات شناسائی همچون بارکد، شماره لو و تاریخ انقضا آنها کاملاً با داروهای اصلی یکسان است. هرچند در برخی کشورها راهکارهایی همچون استفاده از تکنولوژی­های بسته­بندی یکتا همچون هلوگرام و همچنین الزام دولت به استفاده ثبت زنجیره توفق­های (CoC) هر محصول تا حدودی از میزان عرضه داروهای تقلبی کاسته است، اما به طور کامل عرضه آنها را متوفق نکرده است.

2.2- قاچاق و سرقت در زنجیره

قاچاق 1 میلیارد دلاری دارو در جهان یکی از مشکلات است این قاچاق به دلیل تفاوت قیمت دارو در بازار کشورهای مختلف اتفاق می­افتد. البته این اتفاق ممکن است در بازارهای درون یک کشور نیز اتفاق افتد. دست به دست شدن زیاد دارو در کانال توزیع فرصت خوبی برای سرقت و قاچاق به وجود آورده است.

2.3- ذخیره بیش از اندازه دارو

قیمت داروها در جهان به سرعت تغییر می­کند. این تغییر گاهاً هر شش ماه یک بار انجام می­شود. در نتیجه توزیع­کنندگان و خرده­فروشان سعی می­کنند تغییر بعدی را پیش بینی کنند. اما از آنجایی که این پیش بینی در زنجیره تأمین پیچیده بسیار مشکل است، توزیع­کنندگان و خرده فروشان اقدام به تهیه زخیره پشتیبانی می­کنند. به طوری که حدود 10 درصد فروش خود را همواره به عنوان ذخیره نگه می­دارد.

2.4- مازاد پرداخت در برگشت از فروش

هنگامی که محصول به تولیدکننده یا توزیع­کننده برگشت داده می­شود، آنها محصول را به قیمت روز برگشت می­زنند زیرا مشخص نیست محصول چه زمانی و به چه قیمتی خریداری شده است. با توجه به اینکه قیمت داروها به طور مکرر رو به افزایش است، در حقیقت تولیدکنندگان و توزیع­کنندگان پول بیشتری را بابت برگشت کالا پرداخت می­کنند که این پرداخت مازاد حدود 15 میلیارد دلار در سال برآورد شده است. در حقیقت حدود 40 درصد برگشت از فروشها با ارزشی بیشتر از قیمت فروش کالا محاسبه می­شوند . این مشکل بیشتر از همه برای توزیع کنندگان تیغ­های صورت­ تراشی پیش می­آید. اما استفاده از شماره سریال در زمان فروش می­تواند از این مشکل جلوگیری نماید. زیرا با استفاده از شماره سریال می­توان فهمید که کالا در زمان فروش به چه قیمتی فروخته شده است.

2.5- نیازمندی­های قانون­گذاران

قانون­گذاران بخش دارو نیازمند راهکارهایی هستند که به آنها اجازه دهد با تخصیص شماره سریال به هر دارو و ثبت شجره­نامه دارو، هر دارو را تا نقطه مصرف رصد کنند. با این کار به افزایش ایمنی بیماران کمک می­شود. در شجره­نامه دارو، تغییر مالکیت دارو از تولید­کننده، توزیع­کننده و داروخانه را رصد کنند. این به قانون­گذاران و مصرف­کنندگان کمک می­کند تا از اصالت و عبور دارو از مسیرهای قانونی مطلع شوند.

لذا به طور کلی مشکلات زیر در زنجیره تأمین دارو به چشم می­خورد:

• افزایش قیمت دارو به علت تعدد واسطه بین تولید­کننده و مصرف­کننده
• وجود داروهای تقلبی و عدم امکان تشخیص آنها
• سرقت و قاچاق دارو به علت تفاوت قیمت دارو در بازارهای مختلف
• زخیره بیش از حد دارو در داروخانه و مراکز توزیع
• مازاد پرداخت در برگشت از فروش دارو به علت افزایش قیمت و عدم امکان تشخیص قیمت در زمان فروش
• نیاز قانون­گذاران به سیستم ردیابی و تشکیل شجره­نامه دارو

مراجع:

[1]      “Life Sciences Supply Chain Evolution,” Health Industry Insights, (June 2008).

[2]      آمارنامه دارویی ایران، سازمان غذا و دارو، سال 1393

[3]      آمار منتشر شده در وبسایت سازمان غذا و دارو، سال 1395