فصلنامه شماره 33 (بهار 1397)

1. مقدمه

هدف از تجارت الکترونیک که درواقع ترکیبی از تکنیک‌ها و شگردهای بازرگانی است، همکاری، رقابت و بازدهی بیشتر شرکت‌های مختلف است.به‌طوری‌که در ۱۵ سال گذشته سبب توانایی شرکت‌ها در زمینه‌هایی مثل اصلاح روش‌های تجارتی و پیشرفت در زمینه‌های ارتباط با شرکت‌های مرتبط و بالاخره گسترش دامنه بازرگانی، تجاری حتی در مقیاس‌های بزرگ و جهانی شده است. تجارت الکترونیک دارای زیرشاخه‌های عمدهای به شرح زیر است: تجارت الکترونیک، کسب‌وکار الکترونیک، بازاریابی الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی، کارت‌های هوشمند و مدیریت روابط عمومی با مشتری.منظور از تجارت الکترونیک، انجام کلیه فعالیت‌ها و فرآیندهای تجاری نظیر خرید، فروش و مبادله کالا، پول و اطلاعات، با استفاده از شبکه‌های ارتباطی کامپیوتری، خصوصاً اینترنت است.دلایل مختلفی وجود دارد که دنیای کسب‌وکار را به سمت تجارت الکترونیک سوق داده است. ازجمله می‌توان به دسترسی آسان‌تر، سریع‌تر، مقرون‌به‌صرفهتر به طیف گسترده‌تری از خدمات اشاره کرد که سبب صرفه‌جویی قابل‌توجه در زمان و هزینه‌ها می‌شود و درعین‌حال می‌توان امکانات و اطلاعات باارزش افزوده بیشتری را در اختیار افراد قرارداد.حال اگر افراد با ورود به دنیای تجارت الکترونیک بتوانند به ویژگی‌های موردنظر دست پیدا کنند، به‌مرور گرایش بیشتری به سمت تجارت الکترونیک ملاحظه خواهد شد. اگر به هر دلیلی برخی از این اهداف محقق نشود یا مانعی درجهت رسیدن به آن‌ها وجود داشته باشد ، به‌مرور گرایش کمتری ملاحظه خواهد شد و سبب بی‌اعتمادی و عدم رضایت کاربران خواهد شد.

1. عوامل مؤثر در تجارت الکترونیک

ایجاد اعتماد به تجارت الکترونیک از ابعاد مختلف قابل‌بررسی است. هم از بعد اعتمادی که کاربر باید به سایت یا سرویس تجارت الکترونیک داشته باشد، هم اعتمادی که کاربر باید به زیرساخت‌های فنی و ارتباطی داشته باشد و هم اعتمادی که باید به چهارچوب‌های قانونی داشته باشد.مجموعه‌ای از عوامل مؤثر بر تجارت الکترونیک به شرح ذیل است:

اعتماد به سایت تجارت الکترونیک

• شایستگی و تخصص
• طراحی سایت
• سهولت استفاده
• کنترل امنیتی
• کنترل حریم خصوصی
• گواهینامه و نشان‌های معتبر
• نام تجاری مشترک
• طراحی سایت
• شرایط حریم خصوصی
• سهولت خرید

اعتماد به زیرساخت و کانال ارائه خدمات

• قابلیت اطمینان
• قابل‌فهم بودن
• امنیت و حریم خصوصی
• پرداخت و لجستیک
• نمونه‌های رایگان
• آموزش از طرف فروشنده
• خدمات پشتیبانی

اعتماد به کسب‌وکار و محیط نظارتی

• فرهنگ کسب‌وکار
• محافظت از مصرف‌کننده
• قوانین مؤثر
• ارزیابی فروشنده
• ارزیابی محصول
• امضای مصرف‌کننده
• عامل‌های پیشنهاددهنده
• فرآیندهای کسب‌وکار

1. تفاوت EDI و eCommerce

EDI مخفف Electronic Data Interchange و به معنی تبادل الکترونیکی داده‌ها است. EDI زیرمجموعه‌ای از eCommerce است و معمولاً وقتی استفاده می‌شود که حداقل یکی از شرکاء تجاری ، درگیر حجم وسیع معاملات تجاری باشد. تبادل الکترونیکی داده‌ها به معنی تبادل مستقیم مستندات تجاری مانند سفارش‌ها، صورتحساب‌ها، قراردادها، برنامه‌ریزی، حمل‌ونقل ، حواله‌ها و غیره از یک سیستم به سیستم دیگر در شرکت‌های مختلف است.

EDI استراتژی یا پروسه جدیدی را ایجاد نمی‌کند ، بلکه در طول مسیر جریان کار با انتقال اطلاعاتی که قابل‌رسیدگی است ، بدون نیاز به ثبت مجدد اطلاعات، زمان فرآیند را (از سفارش اولیه تا ارسال کالا و پرداخت نهایی ) کاهش می‌دهد.

فنّاوری تبادل اطلاعات از کامپیوتر به کامپیوتر دیگر هزینه به‌مراتب کمتری نسبت به مستندات کاغذی دارد.

eCommerce اصطلاح جدیدتری است و نسبت به EDI حوزه وسیع‌تری را می‌پوشاند. eCommerce را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد که EDI یکی از زیرمجموعه‌های آن است:

وقتی یک سیستم کامپیوتری اسناد تجاری را بدون دخالت انسان، مستقیما به یک کامپیوتر دیگر می فرستد، این بخش از eCommerce را EDI می نامند.

زیر مجموعه دیگری از eCommerce زمانی است که یک شخص از پشت کامپیوتر خودش سفارشی را ثبت میکندو یا اطلاعاتی را از طرف دیگر دریافت میکند، مانند خرید Online بلیط خطوط هواپیمانی از اینترنت، اغلب تجارتهای الکترونیکی اینترنتی در این زمره قرار میگیرند.

1. استانداردهای GS1 در تجارت

اجزای اصلی تجارت الکترونیک ، انتقال اطلاعات به صورت الکترونیک است که در آن از آخرین روشهای فنی موجود برای ارسال اطلاعات و قابلیت خواندن آن با ماشین استفاده می شود. از این رو مرحله منطق بعدی رشد استانداردها است. جستوجوی فرصتهایی برای جلب تعداد بیشتری از شرکتها در استفاده از یک استاندارد واحد است. در نتیجه ، چارچوب صنعتی بر پایه نیازهای اطلاعاتی یکنواخت استوار است که برای انجام معاملات در آن صنعت مورد نیاز است.

استانداردGS1 نمونه موفقی است که برای پیاده‌سازی و پرهیز از موازی‌کاری در سیستم کدینگ کشور معرفی می‌شود. زیرا بهره‌گیری از این استاندارد موجب تسهیل در تجارت، کاهش هزینه‌ها، افزایش شفافیت در زنجیره و بهبود فرآیندها و ایجاد بستر قابل اعتماد در کسب‌وکار و تجارت شده و این امر، امکان تصمیم‌گیری ‌و عملکرد بهتری را برای فعالان تجاری فراهم می‌کند. تجربه‌های موفق جهانی نیز نشان می‌دهد، اجرای این استانداردها می‌تواند به بهبود کارایی عملیات لجستیکی، کاهش هزینه‌های اداری و بروکراتیک، کاهش زمان سفارش و تحویل، کاهش قاچاق و غیره منجر شود.

زیرساخت‌های اطلاعاتی به عنوان فراهم‌کننده جریان‌‌های اطلاعات به موازات جریان کالا و جریان مالی در طول زنجیره‌های تامین، نقش مهمی را در ایجاد دسترسی به اطلاعات برای کلیه بنگاه‌های عضو زنجیره‌ها و سایر نهادهای درگیر در حوزه تجارت کالا و لجستیک ایفا می‌کند؛ چراکه وجود جریان دقیق و شفاف از اطلاعات در فضای تجاری، امکان تصمیم‌گیری ‌و عملکرد کاراتر را برای فعالان تجاری فراهم می‌کند. این ویژگی به خصوص در حوزه تجارت الکترونیک با توجه به لزوم هماهنگی بین طرفین مبادله تجاری، درگیر بودن نهادهای دولتی متعدد در فرآیندها و جایگاه مولفه‌های هزینه، زمان و دقت در عملیات تجارت اهمیت دوچندانی می‌یابد. نظام‌های شناسایی و ردیابی کالا و خدمات را می‌توان ازجمله زیرساخت‌های اطلاعاتی تاثیرگذار بر کارایی عملیات زنجیره‌های تامین و فرآیندهای تجارت الکترونیک دانست.

استانداردهایGS1 به عنوان یک استاندارد جامع و رایج در اغلب کشورها چه در تجارت داخلی و چه در تبادلات تجاری بین‌المللی مورد پذیرش قرار گرفته است. سازمان جهانیGS1 به عنوان توسعه‌دهنده این استانداردها، گستره وسیعی از خدمات و راهکارهای اجرایی را برای بهبود کارایی و شفاف‌سازی زنجیره‌های تامین در سطح جهانی و بخش‌های مختلف صنعت و تجارت ارائه می‌دهد. سازمان جهانی GS1» » یک سازمان بین‌المللی و غیرانتفاعی پیشگام در زمینه طراحی، توسعه و پیاده‌سازی استانداردهای شناسایی کالا، ضبط خودکار داده‌ها و تبادل الکترونیکی اطلاعات است. این سازمان در تعامل با دولت کشورها و با همراهی بخش‌های صنعتی و بازرگانی، گستره وسیعی از خدمات و راهکارهای اجرایی را برای بهبود کارایی و شفاف‌سازی زنجیره‌های تامین و تقاضا در سطح جهانی و بخش‌های مختلف صنعتی و تجاری ارائه می‌دهد. استانداردهای GS1 در بیشتر کشورهای جهان به ‌کار گرفته شده‌اند. از سوی دیگر تجربیات حاکی از آن است که اجرای این استانداردها می‌تواند به بهبود چشمگیر در کارآیی عملیات الکترونیکی، کاهش هزینه‌های اداری ، کاهش زمان سفارش و تحویل، ‌افزایش دقت و مدیریت بهتر سراسر زنجیره تامین منجر شود. اجرای این استاندارد علاوه بر ایجاد اطمینان بین طرف‌های تجاری، امکان ردیابی محصولات در سرتاسر زنجیره‌، تسهیل شناسایی محصولات در فرآیند واردات، صادرات، تجارت الکترونیک، دسترسی به بازارها و امکان تبادل الکترونیکی داده‌ها را فراهم می‌آورد. به علاوه این استاندارد می‌تواند امکان فراخوان و بازپس‌گیری کالا، افزایش سرعت و دقت در مبادلات تجاری، کاهش جعل و قاچاق کالا را در پی داشته باشد. این الزامات ردیابی و رهگیری کامل کالا از مراحل اولیه زنجیره تولید تا مصرف‌کننده نهایی را گریز ناپذیر می‌کند.

یکی از عوامل مهم در تجارت الکترونیک به اشتراکگذاری قابل اعتماد اطلاعات مورد نیاز محصولات است بطوریکه اشتراکگذاری اطلاعات در زنجیره تامین به عنوان یک عامل هماهنگساز ذینفعان از اهمیت بسزایی برخوردار است. طبیعی است که اگر استاندارد واحدی در سطح جهانی برای تبادل اطلاعات وجود نداشته باشد اعضای زنجیره تامین نمیتوانند به یک مدل با یکدیگر به صورت سیستماتیک و دستی در مورد به اشتراکگذاری اطلاعات ارتباط برقرارکنند. GS1 استانداردهایی برای تبادل الکترونیکی دادهها ارائه نموده است همانطور که از نام این دسته از استانداردها مشخص است، از آنها برای مدیریت پیامهای تجاری و مالی و همچنین تبادلات الکترونیکی دادهها و اطلاعات استفاده میشود. مهمترین استانداردهای قابل استفاده عبارتند از:

دادههای اصلی: دادههایی مستقل و بنیادی که توسط سازمان نگهداری شده و از آن ها در تراکنش های درون و برون سازمانی استفاده میشود. دادههایی مربوط به افراد و کارکنان، محصولات، اقلام خریداری شده، مکانها، مشتریان، تامین کنندگان و غیره که سازمان در سیستمهای اطلاعاتی خود از آن ها نگهداری میکند و قسمتی از دادههای اصلی سازمان محسوب میشوند. این دادهها و کیفیت آنها در انجام درست فعالیتهای سازمان نقش بسیار مهمی را دارند.

اطلاعات تراکنش: فعالیتهای فرآیند تجاری در عملیات و میان شرکای تجاری را نشان میدهد و فرآیندهای متداول سفارش خرید، تحویل، صدور فاکتور، پرداخت، برنامه زمان بندی و سرویسهای پشتیبانی را شامل میشود.

اطلاعات رویدادهای فیزیکی: مشاهدات حقیقی محصولات و سایر اموال که در جهان فیزیکی صورت گرفته است را نشان میدهد. هر مشاهده بیان میکند که چه چیزی ، در چه زمانی، کجا و چرا مشاهده شده است. اغلب رویدادهای فیزیکی در نتیجه شناسایی خودکار مانند اسکن بارکد یا خواندن کد الکترونیکی محصول پدید میآیند.

بانک اطلاعات همه کالاهایی که دارای شماره جهانی قلم کالای تجاری (GTIN) هستند توسط سازمان GS1 در قالب پروژه GS1 Cloud ایجاد شده است و از ابتدای سال ۲۰۱۸ در دسترس عموم قرار خواهد گرفت. هدف از ایجاد این بانک اطلاعاتی عظیم، این است که بزرگترین منبع موثق و مطمئن اطلاعات محصولات در دنیا باشد و خدمات متنوعی را در حوزه تجارت الکترونیکی B2C و B2B برای کسبوکارها و مشتریان، فراهم آورد.

با شروع به ارائه خدمات GS1 Cloud از ابتدای سال ۲۰۱۸، اطلاعات صحیح و دقیق بیش از ۵۰ میلیون قلم کالا در اختیار مردم سرتاسر دنیا قرار میگیرد و تمامی اعضای مرکز GS1 ایران و همچنین سایر شرکتها و عموم مردم کشور نیز از امکانات بینظیر آن بهرهمند خواهند شد. به عنوان مثال، مشتریان خواهند توانست دادههای صحیح کالا را از خرده فروشان، فروشگاههای الکترونیکی، بازارها و نرمافزارهای کاربردی به دست آورند که این امر منجر به افزایش رضایت و اعتماد آنها میشود. همچنین شرکتهای فعال در صنایع مختلف، از جمله شرکتهای مرتبط با بهداشت و درمان از مزایایی مانند توزیع کارآمدتر و یکپارچهتر دادههای موثق کالاها و ابزارهای پزشکی بهرهمند خواهند شد. این رویداد بهترین فرصت برای بازاریابی محصولات شرکتها در سطح جهان بوده و به کلیه اعضای GS1 در سرتاسر دنیا که از کد GTIN برای شناسایی و معرفی کالاهای خود به مشتریان استفاده میکنند، این امکان را میدهد که بدون پرداخت هیچگونه هزینه اضافی، محصولات خود را در معتبرترین و بزرگترین سامانه بینالمللی محصولات، در معرض دید میلیاردها مشتری بالقوه و بالفعل قرار دهند.

وظیفه پایگاه اطلاعاتی GS1 Cloud این است که داده های مرتبط با کالاها را که توسط مالک نشان تجاری ارائه و تصدیق شده است، از پایگاههای دادههای موجود GS1 مانند GDSN ،GEPIR و کاتالوگهای محلی کالا که توسط سازمانهای عضو GS1 نگهداری میشود، با یکدیگر ترکیب و یکپارچهسازی کرده و به شیوهای استاندارد و بر بستر خدماتی کاربردی، به نمایش بگذارد. همچنین در این پروژه، دادههایی که در حال حاضر در هیچ یک از منابع موجود نگهداری نمی شود نیز به طور مستقیم برای کالاها گردآوری خواهد شد. این پایگاه متمرکز در نظر دارد تا به مرور، بیش از ۱۰۰ میلیون شماره جهانی قلم کالای تجاری (GTIN) را همراه با شش مشخصه اصلی و مهم دیگر کالا که حاوی اطلاعات مورد نیاز مشتریان است را در خود نگهداری نماید. این ۷ فیلد اطلاعاتی عبارت اند از:

1. شماره جهانی قلم کالای تجاری (GTIN)
2. بِرند یا نام تجاری
3. شرح کالا (توضیحات نوشته شده روی سطح یا بسته بندی کالا)
4. آدرس اینترنتی (URL) حاوی تصویر محصول با وضوح متوسط
5. بازار هدف (کد ISO کشور یا کشورهایی که محصول در آنها توزیع میشود)
6. نام شرکت تامینکننده یا تولیدکننده
7. گروه کالایی یا طبقه بندی محصول (کد Brick محصول در ساختار طبقه بندی GPC)

دادههای موجود در GS1 Cloud از طریق یک پورتال آنلاین و توسط یک نرمافزار واسط کاربری (API) برای خرده فروشان، فروشگاههای الکترونیکی، بازارها، نرمافزارهای کاربردی، دارندگان نام تجاری و عموم مردم قابل دستیابی خواهد بود. این دادهها در کانالهای ارتباط با مصرفکننده و برای کمک به منبعیابی استفاده میشود و برای سنجش کیفیت دادهها و کاربردهای دیجیتالی دیگر، مورد تحلیل قرار خواهد گرفت. کلیه ذینفعان دادههای GS1 Cloud برای دستیابی به دادهها باید با یک سازمان MO در ارتباط باشند. در کشور ما نیز مرکز GS1 Iran در این زمینه پاسخگوی سوالات متقاضیان خواهد بود.

نخستین ابزارهای کاربردی و سرویسهای عملیاتی مبتنی بر GS1 Cloud عبارت اند از:

• تصدیق GTIN: بررسی میکند که آیا GTIN مورد نظر، از یک پیش شمارهی شرکتی تخصیص یافته توسط GS1 بدست آمده است یا خیر.
• اعتبارسنجی اطلاعات محصول: تمام مشخصه های ۶ گانه مرتبط با GTIN مورد نظر را ارائه میکند.
• جستجوی اطلاعات محصول: امکان جستجوی یک کالای مشخص را بر اساس طبقه‌بندی جهانی محصول (GPC) و بازار هدفی که کالا در آن فروخته میشود فراهم میکند.

با آغاز به کار این پروژه، فضای کسبوکار برای شرکتهایی که به دنبال رقابت سالم و شفافیت اطلاعاتی هستند بسیار مناسب تر خواهد شد و شرکتهایی که به دنبال جعل و تقلب اطلاعات محصولات سایر شرکتها هستند، به آسانی نمیتوانند به فعالیت خود ادامه دهند چرا که با راهاندازی سامانه GS1 Cloud:

• کدهای GTIN اصیل و معتبر، شناسایی خواهند شد و کدهای غیرمعتبر و جعلی حذف میشوند.
• صحت، دقت، کیفیت و اعتبار اطلاعات محصولات، توسط تولیدکننده اصلی کالا تضمین میشود.
• امکان جستجوی اطلاعات درباره محصولات مختلف به راحتی برای عموم مردم دنیا فراهم میشود.
• سرویسهای ارزش افزوده و اپلیکیشنهای کاربردی برای تسهیل فرایند تأمین و فروش شرکتها توسعه داده میشود.

مرکز GS1 ایران نیز با تعاملات بسیار خوبی که در این زمینه با سازمان جهانی GS1 برقرار کرده است، امکان حضور رایگان شرکتهای ایرانی را در این پرتال بینالمللی فراهم نموده و کلیه شرکتهای ایرانی برای حضور در این طرح تنها کافی است:

1. عضو مرکز GS1 ایران باشند و عضویت آنها به صورت فعال در سیستم ثبت شده باشد.
2. توافقنامه تضمین صحت اطلاعات محصولات و توافقنامه اجازه بازنشر اطلاعات در سامانه GS1 Cloud را امضا نمایند.

تجارت الکترونیک به مرحله جدیدی از “O2O” (“آنلاین به آفلاین”) تکامل یافته است، که در آن مصرفکنندگان می توانند بارکدهای آفلاین را اسکن کنند، معاملات خود را به صورت آنلاین دریافت و به اتمام برسانند و خرید خود را دریافت کنند. برای بهدست آوردن بهترین تجربه O2O، مصرف کنندگان، خردهفروشان آنلاین نیاز به استفاده از شناسه محصول منحصر به فرد (بارکد) به عنوان یک کانال موثر برای خریدهای آنلاین خود نیاز دارند. تعداد زیادی از گلوگاههای تجارت الکترونیک مانند آمازون، eBay و Tmall و موتور جستجو گوگل شروع به درخواست دریافت شناسههای GS1 برای افزایش نتایج جستجو، شناسایی محصول و تجزیه و تحلیل دادههای بزرگ کردهاند. شرکتهایی که در حال جستجو برای کسبوکار آنلاین در حال حاضر هستند از بارکد GTIN یا سایر شناسههای محصولات GS1، به ویژه برای فروش در بازارهای آنلاین استفاده میکنند.

1. نتیجه‌گیری

دو مقوله امنیت و اعتماد، از مقولههای اصلی و توانمندساز توسعه تجارت الکترونیکی محسوب میشوند. بروز و ظهور انواع سامانهها ، فناوریها، خدمات و نظامات حاکمیتی در این زمینه، نشان دهنده اهمیت این دو مقوله فوق است. هدایت نظاممند و توجه به همه وجوه مرتبط با فناوریها و نظامهای فرآیندی در زمینه توسعه امنیت و اعتماد و رعایت اولویتها در مصرف درست منابع و جلوگیری از فراگیرشدن باورهای اشتباه به خصوص در پذیرش و رونق بعضی فناوریها، نیازمند وجود استانداردهای لازم جهت ، یکسانسازی در این حوزه است. استانداردهای GS1 و استفاده از طرح GS1Cloud به عنوان یک پایگاه داده امن میتواند گام میسری در ایجاد امنیت در تجارت الکترونیک بردارد.