ماهنامه شماره 32 (فروردین ماه 1397)
1.مقدمه
امروزه دو بازوی اصلی صنعت حمل‌ونقل دریایی یعنی بنادر و کشتیرانی‌ها و صنایع وابسته به آن‌ها، به‌طور مستمر در حال به‌روزرسانی و هوشمند سازی می‌باشند. زیرساخت‌های صنایع مذکور (مانند کشتی‌ها و بنادر) به فناوری‌های جدید و هوشمند مجهز شده و متناسب با آن مهارت‌های کارکنان در مشاغل مربوطه به‌طور مستمر از طریق آموزش‌های موردنیاز افزایش می‌یابد. بي‌شک بهره‌وری هر بخش صنعت ازجمله صنایع دریایی از سه فاکتور اصلی کیفیت خدمات، سرعت خدمات و نیز هزینه‌های تمام‌شده متأثر است. این عوامل سهم عمده‌ای در رقابت‌پذیری دارند که در تجارت پررقابت امروز به‌طورقطع وابستگی به هوشمند سازی حیاتی به نظر می‌رسد.
2.هوشمند سازی در صنعت کشتیرانی
با نگاهی اجمالی به امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی شاغل در کشتی‌ها، بنادر و صنایع کشتی‌سازی در 40 سال گذشته و مقایسه آن با کشتی‌ها، بنادر و صنایع امروزی، تفاوت عظیم و بي‌بازگشتی را شاهد هستیم. این تفاوت‌ها عمدتاً در افزایش حجم و سرعت فعالیت‌ها، دقت و کیفیت فعالیت‌ها، افزایش ایمنی، کاهش نیروی انسانی، افزایش مهارت‌های پرسنل و به‌کارگیری فناوری‌های نوین، کاملاً مشهود است. به‌کارگیری و پیاده‌سازی فناوری‌های جدید، سبب‌ساز این‌همه تغییرات بوده است. تكنولوژي‌هاي فناوری اطلاعات و الکترونیک نقش اصلی را در این تحولات عظیم داشته است. ماهیت فعالیت‌های دریایی در حوزه کار بر روی کشتی و بنادر درگذشته به‌طورکلی فرد محور (دستی) بوده است. به همین دلیل نیازمند نیروی انسانی فراوان، جهت انجام فیزیکی عملیات بود. ازاین‌رو به سبب سختی کار و بهبود سطح زندگی در کشورهای پیشرفته طی سالیان اخیر، اغلب خدمه اروپایی جای خود را به خدمه کشورهای دیگر نظیر هندوستان، پاکستان، فیلیپین، اوکراین، آفریقا و غیره دادند و از طرف دیگر استفاده از تکنولوژی‌های جدید و هوشمند سازی، سبب کاهش کارکنان در مشاغل سنتی و قدیم شده است که به‌نوعی تهدید محسوب مي‌شود. لیکن در کنار آن روی آوردن به مشاغل در استانداردها و حوزه تکنولوژی‌های جدید خصوصاً استاندارد‌هاي GS1 و تکنولوژی فناوري اطلاعات به‌طور روزافزون ادامه دارد. به‌طور خلاصه مزایای عمده هوشمند سازی و استفاده از استانداردهای GS1 و فناوری اطلاعات عبارت‌اند از:
استاندارد‌هاي GS1 و فناوری اطلاعات و ارتباطات در حال تبدیل‌شدن به محور اصلی و شكل‌دهنده قدرت رقابت‌پذیری ملی کشورها است.
استاندارد‌هاي GS1 و فناوری اطلاعات و تکنولوژی‌های هوشمند، نقش حیاتی را برای ادامه نوآوری‌ها در خلق فرایندها و محصولات جدید و درنتیجه ایجاد مزایای رقابتی بر عهده دارد.
استاندارد‌هاي GS1 و هوشمند سازی و فناوری اطلاعات باعث افزایش شفافیت فرایندهای اداری و تصمیم‌گیری‌ها می‌شود. تمامی این دستاوردها در سایه کاهش و یا عدم نیاز به عوامل انسانی حاصل‌شده است.
3.نمونه‌هایی از پیشرفت‌های حاصل‌شده از ناحیه هوشمند سازی در صنعت حمل‌ونقل دریایی
هوشمند سازی بنادر با استفاده از استاندارد‌هاي GS1 و انواع فناوری ازجمله فناوری اطلاعات موجب افزايش سرعت، ایمنی و دقت عملیات به‌صورت گسترده‌ای شده است. براي نمونه دیجیتالی کردن بسیاری از گزارش‌های کشتی‌ها که ضمن افزایش دقت و ماندگاری، سهولت ورود اطلاعات را ضمن افزایش حجم آن به دنبال داشته و درعین‌حال سبب‌ساز کاهش کارکنان در بخش‌های مربوطه شده است.
انجام آموزش‌های مؤثر و عملی بر روی کشتی‌ها که ضمن افزایش مهارت‌ها، باعث کاهش پروسه‌های رایج اعزام کارکنان به مراکز خاص جهت گذراندن آموزش‌ها شده است، امکان پیاده‌سازی مؤثر و دقیق بسیاری از قوانین و مقررات و الزامات بین‌المللی (مانند کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از گازهای گلخانه‌ای وغیره ) را فراهم ساخته است.
برقراری شبکه‌های ماهواره‌ای جهت استفاده کارکنان کشتی‌ها از اینترنت، تلویزیون ماهواره‌ای و ارتباط آن‌ها با خانواده‌های خود، باعث افزایش انگیزه و درنتیجه افزایش بهره‌وری‌شان در کنار ارتقاء سطح زندگی دریانوردان شده است. ارسال اتوماتیک و دیجیتالی نقشه‌های دریانوردی به کشتی‌ها ضمن کاهش هزینه‌ها، کاهش کار کارکنان کشتی‌ها را نيز به دنبال داشته و ایمنی ناوبری شناورها را بالابرده است. کنترل مصارف قطعات، ملزومات، روغن، سوخت و غیره با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته به‌دقت قابل پایش و بهینه‌سازی است.
ارسال دقیق، به‌موقع و مؤثر راهنمایی‌های لازم به کشتی‌ها و برقراری ارتباط سریع و مستقیم با دریانوردان خصوصاً در مواقع بروز خطرات و حوادث، ایمنی و اطمینان عملیات هدایت کشتی‌ها را افزایش داده است. استفاده از فناوری‌های جدید در حوزه ” Condition Monitoring “خودبه‌خود از حجم ” Planned Maintenance ” کشتی‌ها کاسته و ضمن کاهش ریسک خرابی ماشین‌آلات، کاهش هزینه‌ها را نیز به دنبال دارد. فناوری جدید، اطلاعات زیادی را در اختیار فرمانده‌ها در خصوص انتخاب بهینه مسیر، آبخور و تریم کشتی‌ها قرار داده است.
به کمک استاندارد‌هاي GS1 و فناوری اطلاعات که از پایه‌های اصلی هوشمند سازی مي‌باشند، امکانات فراوانی ازنقطه‌نظر دسترسی به اطلاعات تجمیعی و درازمدت و نیز به اشتراک‌گذاری تجربیات و مدیریت دانش در اختیار قرارگرفته است، به‌گونه‌ای که با برنامه‌ریزی مناسب می‌توان دانش سازمانی را به سهولت، جمع‌آوری، استخراج و انتقال داد.
4.نقش نيروی انسانی در هوشمند سازی
هوشمند سازی اگرچه تغییر و تحول، دگرگونی، نوآوری و افزایش سرعت کار و غیره را در پی دارد، شاید خطری برای نیروی کار انسانی نیز محسوب شود. بايد در کنار هوشمند سازی که جهان را متحیر خویش ساخته است، فکری هم به حال کاهش احتمالی نیروی انسانی شود؛ اما متأسفانه امروزه شاهد آن هستيم که با هوشمند شدن مراکز اقتصادی رفته‌رفته از نیروی انسانی فعال در این مراکز کاسته می‌شود که این پدیده به گفته کارشناسان در آینده بیکاری نیروی انسانی غیرماهرانه خواهد شد. چراکه رشد جمعیت حدومرزی نمی‌شناسد و جوامع روزبه‌روز با انبوه نیروی بیکار جوان مواجه می‌شوند. حال اگر برای این معضل چاره‌ای اندیشیده نشود مسلماً آسیب‌های جدی در بر خواهد داشت به‌این‌ترتیب جامعه هوشمند فردا برای نیروی انسانی غیرماهر نه‌تنها فرصتی پدید نخواهد آورد، بلکه یک تهدید نیز محسوب می‌شود. بر اساس واقعیت‌ها و شرایط موجود جهانی هر چه به سمت هوشمند سازی حرکت می‌کنیم ناخواسته با کاهش نیروی انسانی در هر بخش مواجه می‌شویم.
5.انسان برده ماشین
با ورود هوش مصنوعی و ربات‌ها به زندگی بشر این موضوع در اذهان پدید آمد که به‌زودی این ابزار جایگزین انسان و به تعبیری انسان برده ماشین می‌شود. باگذشت زمان و پیشرفت در حوزه‌هایی نظیر رباتیک و هوش مصنوعی اگرچه ماهیت برخی مشاغل تغییر کرده و بسیاری از فعالیت‌ها برای انسان آسان‌تر و درعین‌حال با دقت و سرعت بیشتری انجام می‌شود، اما فراموش نکنیم اگرچه انسان مجبور به فعالیت در کنار ماشین‌ها شد، اما در بسیاری از مشاغل، ماشین به‌راحتی جای انسان را گرفت. به‌گونه‌ای که در بسیاری از کمپانی‌های بزرگ، استفاده از ربات‌ها اخراج نیروهای کار را در پی داشت. ازآنجایی‌که ربات‌ها خستگی‌ناپذیر بوده و هزینه کمتری نسبت به نیروی انسانی دارند، کمپانی‌ها تمایل بیشتری برای به‌کارگیری آن‌ها پیداکرده‌اند. بر اساس پیش‌بینی کارشناسان تا سال 2020 حدود 50 میلیارد دستگاه و ابزار هوشمند به اینترنت متصل خواهد شد که این کار به بیکاری بسیاری از نیروهای کار منجر خواهد شد. امروزه بیش از 40 درصد نیروی کار در اکثر کشورهای جهان نگران از دست دادن شغل خود به دلیل جایگزینی ربات‌ها تا سال 2030 هستند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد در آینده 90 درصد نیروی کار جهانی نیاز به آموزش مهارت‌های دیجیتالی دارند، اگرچه 40 درصد از نیروی کار در اروپا هنوز از این مهارت‌ها بی‌بهره‌اند. انتظار می‌رود در کشورهای صنعتی از هر چهار شغل، یک شغل در اثر افزایش بهره‌وری حاصل از خودکار شدن دستگاه‌ها و ربات‌ها، با تهدید روبه‌رو شود. با این توصیف وضعیت اشتغال و نیروی کار انسانی در عصر هوشمند سازی مهم‌ترین دغدغه‌ها و نگرانی‌های فعالان اقتصادی است. در همین خصوص مدیرعامل شرکت استیت استریت (State Street)، پیش‌بینی کرده است تا سال ۲۰۲۰ اتوماسیون، جایگزین یک‌پنجم نیروی انسانی سازمان‌ها خواهد شد. همچنین به گزارش بانک سیتی‌گروپ، در طول 10 سال آینده 1.8 میلیون نفر از کارمندان بانک‌های ایالات‌متحده و اروپا شغل خود را از دست خواهند داد؛ بنابراین خطر بیکاری به‌خصوص برای کشورهایی که درگذشته برای آموزش فناوری‌های جدید سرمایه‌گذاری نکرده‌اند، بیشتر است. البته برخی دیگر از صاحب‌نظران هم بر این باورند که با هوشمند سازی تنها برخی از کارهای بامهارت متوسط و پایین از بین می‌روند و در مقابل کارهایی بامهارت بالا افزایش پیدا می‌کنند.
6.تأثیر هوشمند سازی بر حرفه دریانوردی
فناوری‌های هوشمند تحول اثربخش زیادی در حوزه صنعت حمل‌ونقل دریایی به وجود آورده است. با استفاده از فناوری‌هایی نظیر دوربین، رادار، سونار، جی.پی.اس و بسیاری از حسگرها طی سال‌های گذشته، راهبری و هدایت کشتی برای دریانوردان ساده‌تر شده است. انتظار مي‌رود در آینده نزدیک حتی وظیفه ناوبری و هدایت کشتی به‌طور کامل به سیستم‌های هوشمند واگذار شود. بر اساس پیش‌بینی محققان تا سال 2020 اولین کشتی بدون سرنشین در آب‌های محلی و تا سال 2050 اولین کشتی اقیانوس‌‌پیمای بدون سرنشین در عرصه دریاها تردد خواهد کرد. بی‌تردید بهره‌گیری از فناوری‌های جدید هزینه و خطای انسانی را روی کشتی به‌شدت کاهش می‌دهد. به‌این‌ترتیب بهره‌وری نیروی انسانی در کشتیرانی به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. ضمن اینکه تنگناهای اقتصادی، فشارهای مالی، قیمت صعودی سوخت، محدودیت‌های زیست‌محیطی و دشواری کار در کشتی‌های غول‌پیکر معمولی در علاقه‌مندی و اشتیاق مالکان کشتی به استفاده از کشتی‌های جدید بی‌تأثیر نیست؛ زیرا با این کشتی‌ها مالکان با هزینه کمتر سود بیشتری را کسب می‌کنند. با شروع زمزمه‌های هوشمند سازی در صنعت کشتیرانی، فدراسیون جهاني كارگران حمل‌ونقل (ITF)، سازمان بین‌المللی کار (ILO) و سازمان جهانی دریانوردی (IMO) به‌شدت بر روی آن تمرکز کرده‌اند. به همین منظور در اجلاس فدراسیون جهاني كارگران حمل‌ونقل سال 2017 کیپ تاون که چندی پیش برگزار شد، پیرامون بحث اتوماسیون یا هوشمند سازی و اثرات آن بر بخش‌های مختلف حمل‌ونقل، حذف فرصت‌های شغلی و بی‌ثبات کردن نهادهای اجتماعی و سیاسی بحث و بررسی به عمل آمد. سامان رضایی نائب رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارگری دریانوردان تجاری ایران که به‌عنوان نماینده ایران در این اجلاس شرکت کرده بود، در این زمینه می‌گوید: با توجه به مباحث این اجلاس موضوع کشتی‌های تمام‌اتوماتیک و بدون سرنشین تنها به مسائل فنی آن‌ها خلاصه نمی‌شود. شرکت‌های سازنده این نوع کشتی‌ها مانند Kongsberg، MUNIN و Rolls Royce بر این باورند که ساخت کشتی‌های تمام‌اتوماتیک، بدون حضور دریانوردان و یا با کاهش خدمه آن‌ها امکان‌پذیر است، اما نکته قابل‌تأمل آن است که برای اجرای چنین پروژه‌هایی، کشورها به قوانین و استاندارد‌هاي ملی و بین‌المللی احتیاج دارند تا بستر مناسب برای آن‌ها فراهم شود.
وی بابیان اینکه هدف سازندگان کشتی‌های هوشمند ارائه خدمات و سیستم‌های جدید است، می‌افزاید: ادعای سازندگان کشتی‌های هوشمند، سطح ایمنی بالا، حذف خطاهای انسانی، حذف هزینه‌های مربوط به نیروی کار، آموزش، حقوق و مسائل بهداشتی کارکنان و غیره است. ضمن اینکه عملیات و کنترل دقیق‌تر شده و با افزایش راندمان در حوزه‌های پرهزینه مانند مصرف سوخت مواجه خواهیم بود.
کارشناسان صنعت کشتی‌سازی معتقدند با توجه به اینکه تا سال 2020 صنعت دریانوردی با کمبود حدود 92 هزار افسر مواجه خواهد بود، هوشمند سازی در بخش نیروی انسانی مشکلی ایجاد نمی‌کند. این در حالی است که بر اساس گزارش مؤسسه Drewry با توجه به رکود صنعت کشتیرانی، طی چهار سال آینده تنها حدود 300 فروند کشتی در بخش تجاری به ناوگان کشتیرانی جهان اضافه خواهد شد؛ بنابراین کمبود افسر تا سال 2020 تنها حدود 7700 نفر است که در این صورت هوشمند سازی در کاهش نیروی انسانی روی کشتی‌ها تأثیرگذار است. بر اساس پیش‌بینی کارشناسان در خصوص از بین رفتن حدود 40 درصد مشاغل دریایی با هوشمند شدن کشتی‌ها می‌گوید: اگرچه ممکن است کشتی‌های هوشمند برای مالکان منافعی را به همراه داشته باشد، اما قطعاً آسیب‌های اجتماعی بزرگی را هم دربر خواهد داشت. با توجه به تحقيقات انجام‌شده در کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، با توجه به اينكه کشتی‌های کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران هنوز به شرایط ایدئال هوشمند سازی نرسیده‌اند، اما به‌واسطه به‌کارگیری تکنولوژی‌های جدید، اگر در دهه‌های گذشته کشتی‌ها با تعداد 30 یا 40 دریانورد کالاها را جابه‌جا می‌کردند، امروزه کشتی‌های بسیار بزرگ با تعداد نفرات بسیار کمتر حدود 20 یا 22 نفر جابه‌جا می‌شوند؛ بنابراین با هوشمندتر شدن کشتی‌ها تعداد نفرات بر روی آن‌ها کمتر می‌شود. به‌گونه‌ای که نیروهای انسانی از فعالیت‌های عملیاتی به فعالیت‌های نظارتی و به‌تدریج نظارت از راه دور می‌پردازند. البته نکته منفی سیستم هوشمند سازی این است که هیچ‌گاه نمی‌توان به‌طور قطعی مطمئن بود که سیستم کار خود را همواره درست انجام می‌دهد. چراکه کوچک‌ترین مشکل در ارتباطات سیستم‌ها با یکدیگر به‌خصوص بر روی دریا می‌تواند تبعات بزرگی را به همراه داشته باشد. همچنين نقش دولت‌ها در ایجاد اشتغال برای افرادی که از محل هوشمند سازی بیکار می‌شوند را ضروری است و ورود ماشین‌های هوشمند به معنای بیکار شدن بسیاری از افرادی است که در صنعت دریانوردی فعالیت می‌کنند. در حال حاضر در ایران حدود 100 هزار نفر دریانورد در کشتی‌های کوچک با ظرفیت کمتر از 500 GT فعالیت می‌کنند؛ بنابراین اگر هوشمند سازی به نقطه‌ای برسد که از نیروهای کمتری روی کشتی‌ها استفاده شود، مسئولان باید مزایا و معایب آن را در نظر بگیرند و سپس به این امر اقدام کنند. پیشرفت در زمینه هوشمند سازی، مالکان کشتی و صاحبان شرکت‌های بزرگ حمل‌ونقل را بر آن داشته است تا با استفاده از فناوری‌های جدید هزینه‌های خود را پایین آورده و از خطرات دریانوردی كم كنند. برای مثال پیش‌بینی تعمیرات، بهینه کردن کارایی تجهیزات، افزایش اتوماسیون و ماشین‌آلات خودکار و عملاً کنترل کشتی بدون نیروی انسانی ازجمله مواردی است که در جهت ساخت یک کشتی هوشمند برای تسهیل در حمل‌ونقل دریایی و کاهش هزینه‌ها تعریف‌شده است. همچنين در داخل کشتی و به‌خصوص موتورخانه آن پارامترهای زیادی باید کنترل شوند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به درجه حرارت، فشار روغن و آب، سطح مخازن، ویسکوزیته، کنترل جریان، موقعیت شناور (شامل حرکات انتقالی و چرخشی)، سرعت، گشتاور، ولتاژ و جریان برق، وضعیت ماشین‌آلات و تجهیزات جانبی اشاره کرد. مالک کشتی برای کنترل دقیق و بهینه‌سازی این موارد و دریانوردی ایمن در تمامی زمان‌های فعالیت، چاره‌ای جز استفاده از سیستم‌های کنترلی اتوماتیک ندارد که این کار درنهایت به موتورخانه‌های خالی از نیروی انسانی منجر می‌شود.
البته رابطه هوشمند سازی کشتی‌ها و کاهش تدریجی نیروی انسانی می‌تواند استدلال صحیحی نباشد. چراکه اولویت‌های هوشمند سازی کشتی‌ها، در افزایش ایمنی دریانوردی، حفاظت از محیط‌زیست و کاهش هزینه‌ها در درازمدت است اما این قبیل کارها مالکان کشتی و صاحبان شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی را ناخواسته به سمت کاهش بیش‌ازپیش خدمه کشتی سوق می‌دهد؛ اما همان‌طور که عکس‌های دیجیتالی باوجود سهولت بیشتر هنوز نتوانسته است لذت داشتن آلبوم عکس را کاهش دهد و یا کتب و مجلات الکترونیکی جایگزین مناسبی برای نسخ کاغذی نشده‌اند، شاید هوشمند سازی کامل که منجر به کاهش بیش‌ازپیش نیروی انسانی بر روی کشتی‌ها باشد، علی‌رغم توجیه‌هاي اقتصادی برای مالکان، در عمل اجرا نشود.
7.بنادر هوشمند یا اشتغال‌زا
عبارت بنادر هوشمند به‌تازگی وارد فرهنگ حمل‌ونقل دریایی شده است. افزایش سرعت و کاهش زمان عملیات بندری، امکان رصد لحظه‌به‌لحظه کشتی‌ها و کالاها، آگاهی از زمان دقیق ورود کشتی‌ها به اسکله، ثبت خودکار داده‌های مربوط به ورود و خروج کالاها، قابلیت ردیابی کانتینرها و بسیاری از امکانات مطلوب در حوزه عملیات بندری و کانتینری را می‌توان در ردیف مزیت‌های هوشمند سازی بنادر قرار داد. در بنادر هوشمند در کنار دو اصل ابزار و دیتا یا داده، اصل مهمی که باید موردتوجه قرار گیرد، نیروی انسانی است. به این معنی که فرد تا چه اندازه با مقوله اتوماسیون، کامپیوتر و اینترنت عجین است و به آن اعتقاد و اعتماد دارد.
در حال حاضر در دنیا 30 ترمینال کانتینری مکانیزه وجود دارد که کمتر از 50 درصد آن‌ها به‌صورت 100 درصد هوشمند و بدون نیروی انسانی فعالیت می‌کنند. هوشمند سازی به‌ندرت در بنادر کشورهای جهان سوم و درحال‌توسعه دیده می‌شود. کشورهای پیشرفته مانند آلمان و سنگاپور که در زمینه عملیات، تجهیزات بندری، نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در رتبه‌های بالایی قرار دارند به سمت ایجاد بنادر هوشمند گام برداشته‌اند. در کشور ما به‌تازگی وزیر راه و شهرسازی بر لزوم هوشمند سازی بنادر به‌صورت یکپارچه تأکید کرده است که این موضوع یادآوری رسالت و وظیفه مسئولان اجرایی نسبت به یافتن راهکارهای توسعه سریع بنادر، باهدف ایجاد شرایط رقابتی با بنادر منطقه را دوچندان می‌کند. دکتر حمیدرضا آبایی مدیرکل فناوری اطلاعات و ارتباطات سازمان بنادر و دریانوردی بابیان اینکه در یک بندر مکانیزه کلیه ارتباطات، اسناد و مدارک جابه‌جایی کانتینر به‌صورت مکانیزه انجام می‌شود. درصورتی‌که دستورات به بندر مکانیزه به‌جای افراد، توسط سیستم‌های هوشمندی که قابلیت نظارت بر کلیه ترمینال‌های کانتینری را داشته باشند، ارسال شود و سیستم هوشمند کلیه مجوزها و اختیارات و واکنش‌ها در خصوص کانتینرها و نحوه خروج کانتینر تخلیه‌شده در بندر را دارا باشد، چنین بندری هوشمند است.
مسلماً یک بندر هوشمند نباید توسط انسان مدیریت شود، بلکه انسان باید تنها مکانیزم و نحوه اجرا را مدیریت کند. برای حرکت به سمت بنادر هوشمند اولین گام، تطبیق قوانین و اسناد بالادستی است به این معنی که بررسی شود از میان هوشمند سازی، مکانیزاسیون، عدم به‌کارگیری نیروی انسانی، استفاده از نیروی کار متعهد و متخصص، تبدیل نیروها به نیروی کار متخصص و غیره کدام‌یک در اولویت قرار دارند.
سپس در اسناد بالادستی با استفاده از زیرساخت‌های قانونی و مقرراتی، تکالیف برای بنادر و فعالان حمل‌ونقل دریایی مشخص شود. به‌هرحال اصل اول، فعالیت بندر در هر منطقه ایجاد اشتغال برای مردم است؛ بنابراین بندر نباید به مرحله‌ای برسد که برای مردم منطقه این تصور به وجود آید که ازنظر اشتغال برای آن‌ها سودی ندارد. مدیرکل فناوری اطلاعات و ارتباطات سازمان بندرها و دریانوردی مباحث فرهنگی را یکی از دلایل عدم رشد هوشمند سازی در جهان سوم بیان کرده و می‌افزاید: متأسفانه هنوز در مباحث فرهنگی، استفاده از سیستم‌های کامپیوتری و مکانیزه جایگاه لازم را در بین افراد پیدا نکرده است؛ زیرا در فرهنگ ایرانی جایگاه نیروی انسانی بسیار والاتر از سیستم‌های مکانیزه و اتوماسیون است. مسلماً هوشمند سازی تعدیل نیروی کار را به همراه خواهد داشت و ما را به سمت تغییر نگرش نسبت به نیروی کار سوق می‌دهد. به عبارتی نیروی کار به نیروی دانش‌محور تبدیل خواهد شد. دانش هم باید بر اساس سیستم‌های مکانیزه باشد؛ اما سؤال اینجاست که چه تعداد از افراد می‌توانند به سمت نیروی کاردانش محور پیش روند. همچنین چه تعداد از نیروهای دانش‌محور می‌توانند در مسیر مکانیزاسیون حرکت کنند. علاوه بر این چه تعداد از نیروهای دانش‌محور به‌واسطه مکانیزاسیون از رده کارگری به رده تخصصی تبدیل می‌شوند. هر یک از این رویه‌های کاری باعث ریزش نیروی کار می‌شود؛ بنابراین هر فردی سوار بر این قطار شود با آن حرکت می‌کند و هر کس نتواند از این قطار جا می‌ماند که به معنای تعدیل و ریزش نیرو است. در منطقه خلیج‌فارس، بندر خلیفه ابوظبی، گام‌های اساسی به سمت صنایع به سمتی است که کارهای دستی، تکراری و مخاطره‌آمیز به ماشین‌آلات و کارهای فکری به افراد واگذار شود؛ زیرا کارهایی که توسط ماشین انجام می‌شود ازنظر کیفیت و مدت‌زمان رقابتی‌تر است. در بلندمدت، صنعتی می‌تواند در بازار باقی بماند که حتماً به بحث هوشمند سازی در حوزه‌های ناوبری، امداد و نجات، بهره‌وری سیستم‌های رانش و تخلیه و بارگیری مکانیزه توجه داشته باشد. با توجه به حضور کمتر نیروی انسانی فعال در ناوگان صیادی کشورهای صنعتی، نسبت به کشورهای جهان سوم به دلیل استفاده از تجهیزات پیشرفته‌تر، نوع ناوگان صیادی در تعداد نیروی انسانی فعال مؤثر است. قطعاً نیروی انسانی ناوگان صنعتی با ناوگان نیمه‌صنعتی و ناوگان خرد متفاوت است. با توجه به اینکه ناوگان خرد و نیمه‌صنعتی ناوگان مکانیزه و تجهیز شده‌ای نیست، بیشتر به نیروی انسانی متکی است و به عبارتی در کشورهای صنعتی و کشورهای اروپایی به‌تدریج تکنولوژی جایگزین نیروی انسانی شده است. با توجه به اثرات مثبت هوشمند سازی در صنعت صید، با دیجیتالی شدن صنعت صیادی، نیروی انسانی در سایر بخش‌ها به کار گرفته می‌شوند. برای مثال در حال حاضر سهم بخش کشاورزی کشورهای صنعتی در زمینه اشتغال نسبت به کشورهای جهان سوم بسیار پایین‌تر است، اما این امر بیکاری نیروی انسانی را در پی نداشته است. بلکه باعث شده آن‌ها نیروی انسانی خود را در بخش‌های دیگری به‌کارگیرند. با توجه به اجرای سیستم آنلاین پايش در شناورهاي صيادي ایران، به کمک این سیستم کلیه اطلاعات مربوط به موقعیت شناورها و مسیرهای تردد آن‌ها بر روی سامانه تحت وب، پردازش و ارائه می‌شود. ارتباط دوطرفه بین مرکز کنترل و شناورها نقشی اساسی در ارتقاء و افزایش ایمنی صیادان و دریانوردان ایفا می‌کند. سامانه طراحی‌شده تحت وب قادر به ارائه گزارش تخلفات صیادی به‌خصوص در زمینه تهدیدهای زیست‌محیطی بوده و امکان حفظ و بهسازی مطلوب‌تر دریا را فراهم می‌کند. علاوه بر این، اجرای موفقیت‌آمیز این طرح می‌تواند تأثیر بسزایی در بهبود همکاری‌های منطق‌های و بین‌المللی کشور و جلوگیری از قاچاق سوخت و کالا داشته باشد.
8.همه بایدهای اتوماسیون بندری
در چند دهه اخير فناوري اطلاعات بر موقعيت و عملكرد بسياري از جوامع، سازمان‌ها و افراد اثرات قابل‌ملاحظه‌ای گذاشته و به‌موازات پیشرفت‌های شگرفي كه در اين زمينه به وجود آمده است، سرنوشت آن‌ها بيش از گذشته به فناوري گره‌خورده و بديهي است كه در چنين موقعيتي، شناخت تأثیرات فناوري اطلاعات بر فرایندها اهميت بیشتری می‌یابد. صنعت کشتیرانی و خدمات بندری به‌عنوان تأثیرگذارترین صنعت در تجارت بین‌الملل از این تغییرات مستثنا نبوده و همواره به دنبال ارائه خدمات بهتر، سریع‌تر و ارزان‌تر با استفاده از فناوری به مشتریان است. ساخت شناورهای بزرگ‌تر با امکان حمل کالای بیشتر در هر سفر دریایی و همچنین افزایش تقاضا در تجارت جهانی، باعث افزایش اهمیت استفاده از زبان مشترك تبادل اطلاعات و فناوری‌های مدرن در این حوزه شده است. با رشد روزافزون میزان حمل‌ونقل دریایی، صنعت بندری نیازمند بهبود شیوه‌های موجود جهت ارائه خدمات سریع‌تر و دقیق‌تر با ایمنی بالاتر است. بر این اساس می‌توان تصور کرد که به‌زودی و در سال‌های پیش رو شناورهای هوشمند در اسکله‌ها پهلوگیری کنند. این شناورهای جديد، به سیستم‌های هوشمند و مدرن ناوبری مجهز خواهند بود که بنادر پذیرای آن‌ها نیازمند تجهیزات و امکاناتی استاندارد، جهت ارتباط با این ربات‌های غول‌پیکر برای تفهیم اطلاعاتی مانند زمان پهلوگیری، مکان اسکله، زمان تخلیه بار و غيره خواهند بود. شاید تصویری که از هوشمند بودن یک بندر در ذهن متبادر می‌شود بندری بدون حضور عوامل و اپراتورهای انسانی باشد. در چنین شرایطی همه عملیات و تجهیزات به‌صورت خودکار و بدون دخالت نیروی انسانی مدیریت می‌شوند. البته این‌ها همه واقعیت‌های یک بندر هوشمند را در برنمی‌گیرد؛ تعریف پایه برای یک بندر هوشمند، استفاده از اطلاعات موجود و تحلیل آن‌ها برای افزایش سرعت و دقت در انجام عملیات بندری است. در چنین بندری راهبران بندر می‌توانند با کمک اطلاعات ثبت‌شده به‌صورت دقیق پهلوگیری شناورها را برنامه‌ریزی کنند و در اختیار اپراتورها قرار دهند و یا از محل قرارگیری بار و کانتینر در انبار و محوطه مطلع شوند و در اختیار راننده کِشنده‌ها قرار دهند و یا با دریافت اطلاعات لحظه‌ای از عملیات بندری، وضعیت بندر و ترمینال را رصد کنند یا اینکه وضعیت یک بارنامه یا کانتینر را از هر نقطه‌ای ردگیری کنند. این مثال‌ها نمونه‌ای از کارهای اولیه‌ای است که می‌تواند در یک بندر هوشمند با توجه به استاندارد‌هاي GS1 انجام شود. یکی از شیوه‌های موردتوجه در بنادر بزرگ دنیا، راه‌اندازی همین نوع از اتوماسیون تجهیزات بندری است، به‌طوری‌که تمامی کارها با کمترین دخالت انسانی و از طریق اتاق کنترل از راه دور انجام شود. با ورود یک شناور، تجهیزات هوشمند با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده به کمک الگوریتم‌های پیچیده ریاضی، کار خود را برای تخلیه یا بارگیری شناور آغاز می‌کنند؛ آن‌ها طبق این برنامه حرکت می‌کنند و در زمان مشخص خود را به کشتی می‌رسانند، بار خود را تحویل می‌گیرند و به محلی که برای آن‌ها مشخص‌شده حمل می‌کنند. این برنامه‌ریزی از پارامترهای متعددی مانند زمان ورود یا خروج شناور، وضعیت محل تخلیه، ترافیک مسیر، وضعیت مسیر حمل، وضعیت جوی و غيره تأثیر می‌گیرد. حال اگر یکی از این عوامل به‌درستی مشخص نشوند یا اطلاعات صحیحی از آن‌ها در اختیار نباشد، عملاً برنامه‌ریزی با چالش مواجه می‌شود؛ بنابراین عوامل زیادی مانند سیستم‌های اطلاعاتی، نحوه جمع‌آوری اطلاعات، سطح جمع‌آوری و نحوه گردش آن‌ها، سازمان‌های مرتبط، نوع تجهیزات هوشمند، زیرساخت‌های ابنیه بندری و غيره در اتوماسیون کردن یک بندر دخیل هستند. زمانی که سیستم‌های نرم‌افزاری زیادی در ارتباط با یکدیگر، برای تولید اطلاعات در سطوح مختلف یک بندر باهم در حال فعالیت می‌باشند، ابتدا باید به شریان اطلاعات و نحوه گردش آن، میزان تولید و صحت‌وسقم آن توجه کرد؛ بنابراین درصورتی‌که بتوانیم شریان اطلاعات عملیات بندری را بدون نقصان و کاستی در بین عوامل مختلف تأثیرگذار در عملیات بندری به اشتراک بگذاریم و به‌آسانی سیستم‌های مختلف را بدون پیچیدگی اطلاعاتی به هم مرتبط کنیم، توانسته‌ایم آن بندر را در آینده به سمت اتوماسیون پیش ببریم. در غیر این صورت اتوماسیون و هوشمند سازی باعث سردرگمی بیشتر و کندی در عملیات بندری می‌شود. استاندارد‌هاي جهاني GS1، استاندارد‌هاي كاربردي و عملياتي هستند كه در اين زمينه كمك شاياني به بندرگاه‌هاي كشور‌هاي پيشرفته كرده‌اند. هوشمند کردن بنادر ایران همواره از اهداف مدیران بنادر کشور بوده است. آن‌ها در سال‌های گذشته تلاش‌های زیادی برای رسیدن به این هدف کرده‌اند. در این سال‌ها سیستم‌های مختلف نرم‌افزاری با کمک متخصصان ایرانی در بنادر راه‌اندازی شده‌اند. انجام کارهای بسیار ارزشمند در این بخش با توجه به رشد روزافزون فناوری در جهان و بهره‌برداری شرکای تجاری بین‌المللی از این فناوری‌ها، سبب می‌شود تا صنعت بندری ایران نیز همراه با تحولات بین‌المللی خود را به‌روزرسانی کند تا قادر به ارائه خدمات بهتر به مشتریان جهانی خود باشد. بر این اساس و باوجود توسعه فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا، داده‌های بزرگ، بلاک چَین، تجهیزات هوشمند و غيره كه بر اساس استاندارد‌هاي GS1 عملياتي مي‌شوند، در سال‌های آتی در حمل‌ونقل دریایی دنیا، بنادر کشور نیازمند ایجاد بسترهای لازم برای تعامل با این فناوری‌ها در دنیا خواهند بود. ما نیازمند توسعه زیرساخت‌های بندری در بخش سخت‌افزار و نرم‌افزار در سال‌های آینده برای روبه‌رو شدن با این تغییرات هستیم. در آینده یک نوع یکپارچگی اطلاعات در حمل‌ونقل دریایی با توسعه بانک‌های اطلاعات مبتنی بر تکنولوژی بلاک‌چین (Blockchain) به وجود خواهد آمد و ممکن است، سیستم‌های فعلی دریافت اطلاعات مانیفست از خطوط کشتیرانی که به‌صورت فایل متنی است، کاربرد خود را از دست بدهند. کانتینرهای هوشمند، شناورهای هوشمند، تجهیزات متصل به اینترنت و غيره همه اتفاقاتی هستند که شرکای تجاری ما در دنیا از آن‌ها برای بهبود کسب‌وکار خود استفاده خواهند کرد. ازاین‌رو ما باید بتوانیم در آینده به یک شناور هوشمند، خدمات بندری ارائه کنیم و یا به یک کانتینر هوشمند متصل شویم و آخرین وضعیت آن را به‌روز کنیم و در یک‌کلام باید قادر به استفاده از بانک‌های اطلاعاتی جدید توزیع‌شده در حمل‌ونقل دریایی باشیم.
وزير راه‌وشهرسازي وقت در مورد هوشمند سازی بنادر می‌گوید: هوشمند سازی بنادر قدرت رقابت‌پذیریمان را افزایش می‌دهد و همچنین در بحث لجستیک و اینکه بدانیم سهم ما از لجستیک بین‌المللی چیست هنوز عقب هستیم. بنادر نیاز به شرکت‌های لجستیکی بین‌المللی دارند. البته کمک به ایجاد شرکت‌های لجستیکی ممکن است وظیفه مستقیم سازمان بنادر نباشد اما نقش بسزایی در ایجاد بنگاه‌های لجستیکی بین‌المللی دارد.
وزیر راه و شهرسازی به موضوع هوشمند سازی بنادر اشاره کرد و بابیان اینکه در این بخش کارهای خوبی انجام‌شده است گفت: اگر بتوان از فناوری‌های نوین استفاده کرد قدرت رقابت‌پذیری ما افزایش پیدا می‌کند و بر همین اساس ضرورت داشتن بنادر هوشمند یک‌بار دیگر خود را نشان می‌دهد.
9.نتيجه‌گيری
بندرگاه‌هاي كشور، ناگزیر از حرکت به سمت هوشمند سازی هستند؛ زیرا در غیر این صورت همچنان در برخی از مباحث بندری و دریایی نسبت به کشورهای منطقه و پیشرفته عقب خواهیم ماند. البته این نقصان نمی‌تواند سال‌های طولانی ادامه پیدا کند. زیرابه این ترتیب کشتی‌ها و بنادر کشور از صحنه بین‌المللی خارج می‌شوند، اين موضوع به ضرر اقتصاد ملي و نقش ايران در منطقه است. استفاده از استاندارد‌هاي بينالمللي GS1 يك راه‌حل و ابزار ایده آل براي هوشمند سازی بندرگاه‌هاي كشور است. اين استانداردها موردقبول اكثر كشورهای دنيا قرارگرفته‌اند و تبديل به زبان مشترك تجارت در سرتاسر جهان شده‌اند. خوشبختانه در کشور ما در سال‌های اخیر گام‌های خوبی در زمینه هوشمند سازی برداشته‌شده است و نقشه راه دولت الکترونیک که در دولت فعلی تصویب و ابلاغ‌شده بسیار مناسب است. همچنين در سال‌هاي اخير فعاليت مناسبي بر روي بررسي استاندارد‌هاي GS1 در اين حوزه شده است كه با بومي‌سازي آن مي‌توان بنادر كشور را هوشمند كرده و زنجيره‌هاي تأمین داخلي را به زنجيره‌هاي تأمین بينالمللي متصل كرد. بر اساس این نقشه راه بسترهای امن تبادل الکترونیکی اطلاعات، سیستم‌ها، روش‌ها، جایگاه سازمان‌ها و مراحل ایجاد بستر مشخص‌شده که بر اساس این نقشه راه هر یک از دستگاه‌ها باید دارای قوانین و مقررات و نقشه راه باشند. در این میان سازمان‌ها و بخش‌های دریایی کشور نیز باید برمبنای این نقشه راه اقدامات لازم را انجام دهند. در پایان باید گفت اگرچه برخی از کارشناسان اعتقاددارند با هوشمند سازی نیروی انسانی تهدید نمی‌شود، بلکه مهارت‌ها جابه‌جا می‌شود.
- مراجع
- httpss://www.gs1.org/docs/tl/border-management-elearn/Role_of_GS1.pdf
- httpss://www.gs1.org › GS1 and Public Policy › Priorities
- httpss://www.gs1.org/docs/tl/border-management-elearn/Role_of_GS1.pdf
- httpss://www.gs1.org/sites/default/files/gs1standards_in-maritime.pdf
- https://mana.ir/fa/news
صاحب امتياز