ماهنامه شماره13(شهريور ماه 1395)

1- مقدمه

جهاني را تصور كنيد كه در آن، سوابق پزشكي يك بيمار هر آنچه در مورد تعداد، دز و برند هر دارويي كه به وي تجویزشده است و مشخصات هر وسيله پزشكي كه وي استفاده كرده است، همچنين نام و مشخصات پزشكان و متصدیان خدمات درماني، همه و همه قابل ثبت و ضبط و رديابي باشد. در این صورت در هر زمان مي‌توان مشخص كرد كه آيا يك بيمار، داروي لازم را در دز موردنیاز و در زمان صحيح دريافت كرده است يا خير. در چنين دنيايي، بيماران به‌طور مستمر احساس امنيت بيشتري داشته و از كارايي خدمات سلامت اطمينان دارند. فعاليت‌ها و هزينههاي اضافي از بخش سلامت حذف‌شده و منجر به كاهش هزينههاي خدمات درماني و افزايش رفاه اجتماعي جامعه مي‌شود. پزشكان و پرستاران وقت كمتري را صرف امور كاغذي كرده و زمان بيشتري را به بيماران اختصاص مي‌دهند. به‌كارگيري استانداردهاي جهاني و تكنولوژي‌هاي GS1، باعث كاهش قابل‌توجه اشتباهات پزشكي شده و بر اساس تحقيق موسسه مك‌كينزي ساليانه از 100 هزار مرگ ناشي از مصرف داروهاي اشتباه جلوگيري شده‌ است.

همچنين امروزه در استراليا، بيش از 97.05% اقلام دارويي و بيش از 759.4% تجهيزات پزشكي مجهز به استانداردهاي GS1 هستند. خيلي ديگر از كشورهاي جهان ازجمله انگليس، نيوزلند، فيليپين، عربستان، آرژانتين، هنگ كنگ نيز استفاده از استانداردهاي GS1 را در بخش بهداشت و درمان كشور خود الزامي كردهاند.

2- کارت هوشمند سلامت

امروزه پرونده سلامت بيماران در سیستم‌های رایانه‌ای ذخیره‌شده و به‌عنوان پرونده الكترونيك سلامت از آن ياد می‌شود كه اطلاعات بهداشتي بيمار در تمام طول زندگي وي از زمان جنيني تا مرگ در آن ذخيره می‌شود.

كارت هوشمند سلامت به‌عنوان يكي از ابزارهاي پرونده الكترونيكي سلامت شناخته می‌شود كه نوعي كارت (Smart Card) به‌اندازه كارت اعتباري است و يك تراشه سيليكوني در آن جاي گرفته كه حاوي اطلاعات شخصي و هويتي بيمار، تاريخچه پزشكي وي، داروهايي كه اخيراً دريافت كرده، آلرژی‌ها، واكسيناسيون، بيماري و ساير اطلاعات ضروري موردنیاز تصميمات پزشكي است. در حال حاضر استفاده از اين كارت در كشورهاي پيشرفته رايج شده و هر فردي يكي از اين کارت‌ها را به همراه خود دارد.

در اين كارت كه در مراكز اورژانس، بیمارستان‌ها، مطب‌ها، کلینیک‌ها و داروخانه‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد، اطلاعات پزشكي، حياتي و ضروري فرد نگهداري و ذخيره می‌شود تا در مواقع نياز پزشكان بتوانند در اسرع وقت به اطلاعات هر بيمار دسترسي پیداکرده و از آن‌ها استفاده كنند. اين کارت‌ها به پزشكان و بيماران اجازه می‌دهند تا از مرحله کاغذبازی عبور كرده و بسيار سریع‌تر به مراقبت‌های اصلي بيمار می‌پردازند.

2-1- معرفی IC Card

IC Card کارتی شبیه به کارت ملی است که تمامی اطلاعات فردی پزشکی را در خود جمع کرده است. قبل از پرداختن به IC Card باید به جمع‌آوری اطلاعات پزشکی پرداخت که در ذیل به آن خواهیم پرداخت. در زمینه جمع‌آوری اطلاعات نیاز به اطلاعات فردی به‌طور کامل و دقیق در سطح ملی است. پس از جمع‌آوری اطلاعات و ثبت آن در یک سیستم واحد پایگاه داده فرایند تبادل و تائید اطلاعات موردنیاز است.

درنهایت اطلاعات جمع‌آوری‌شده به‌صورت الکترونیکی برای هر فرد در دسترس است. IC Card یک سیستم بسیار بهینه در زمینه پزشکی است که می‌تواند به دکترها، بیمارستان، خود فرد و سازمان‌های بیمه کمک شایانی کند. تمامی اطلاعات پزشکی هر فرد در یک پایگاه داده جمع‌آوری‌شده و در صورت نیاز با ارائه آن به هر بیمارستان، سازمان بیمه و یا هر موسسه درمانی، می‌توان به تمام پیش‌زمینه پزشکی هر فرد دسترسی پیدا کرد. در ادامه پس از انجام هر خدمات درمانی از سوی بیمارستان و یا موسسه درمانی بر روی IC Card ذخیره‌شده و می‌تواند در اختیار فرد یا دکتر قرار بگیرد. در شکل 1-2 نمونه‌ای از IC Card نمایش داده‌شده است. همان‌طور که ملاحظه می‌شود در ظاهر کارت فقط اطلاعات شخصی بیمار اعم از نام بیمار و عکس وجود دارد تا بتواند ازلحاظ ظاهری از سایر کارت‌های بیماران متمایز باشد.

شکل 1-2 نمونه IC Card

IC Card که بر پایه میکروکنترلر است، 32 کیلوبایت حافظه را دارا است که 22 کیلوبایت از آن در 4 قالب استفاده می‌شود:

• اطلاعات شخصی
• اطلاعات سلامت فرد، بیماری‌های فرد، دفعات مراجعه به دکتر، میزان استفاده از بیمه و دیگر اطلاعات
• اطلاعات خدمات پزشکی، شامل حساسیت به دارو، استفاده طولانی‌مدت از یک دارو و عملیات پزشکی مشخص.
• اطلاعات ضمنی سلامت هر شخص (قابل‌ارائه برای سرویس‌های دولتی و شغلی)

استفاده از IC Card در زمینه سلامت دارای فوایدی شگرف است:

• سرویس قابل‌دسترسی بسیار آسان برای تمامی مردم در تمام کشور
• سرویس مقرون‌به‌صرفه برای تمامی مردم در تمام کشور
• سرویس درون‌زای اقتصادی
• سرویس مفهومی برای رفع تمامی نیازهای سلامت
• سرویسی باکیفیت که انتظار همه مردم را برآورده می‌کند
• نزدیک کردن تمامی شهروندان به بهترین سرویس‌های سلامت
• بهینه‌سازی اقتصادی در تمامی منابع سلامت

2-1-1- ساختار IC Card و فرآیند تولید آن

شکل 2-2 ساختار IC Card

2-1-2- فرآیند استفاده از IC Card

شکل 3-2 فرآیند استفاده از IC Card

پایین آوردن زمان پذیرش، زمان ترخیص، زمان انتقال بیمار، زمان ORDER نویسی پزشکان و درخواست‌های پاراکلینیکی، زمان اخذ جواب‌ها، زمان مراجعه به اطلاعات پرونده قبلی، بالا بردن میزان دقت در درج اطلاعات و درخواست‌ها که در حالت دستی ناخوانا است و تسریع ارتباط بین بخشی و درنهایت بالا بردن رضایت بیمار و ارائه خدمات بهتر، دریافت آمار و گزارش‌های روزانه و زمانی، از ویژگی‌های سیستم الکترونیکی IC Card است.

به‌طورکلی، هر IC Card متعلق به یک بیمار است که پرونده پزشکی او به‌طور کامل در این کارت به‌صورت الکترونیکی وجود دارد^[1](EMR).

شکل 4-2، فلوچارت بخش‌های تشکیل‌دهنده یک EMR است که در هر IC Card وجود دارد. هر EMR از سه بخش اصلی تشکیل‌شده است:

• بخش تجویز و نسخه‌های پزشکان Ordering
• بخش ثبت تمام سوابق پزشکی بیمار Record
• بخش پرستاری شامل مصارف دارویی و تجهیزات پزشکی Nursing

شکل 4-2 فلوچارت EMR

ازجمله مزایای این سیستم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• امنیت و سازگاری بیماران
• بازدهی بالاتر برای ارائه خدمات بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به بیماران
• هماهنگی بیشتر پرسنل پزشکی با یکدیگر و اطلاع از تجویزهای گذشته پزشکان

3- نمونه خارجی اجراشده کارت هوشمند

شرکت MiTAC در سال 1996 در کشور تایوان در زمینه فناوری اطلاعات تأسیس شد. شرکت فوق در طی 30 سال فعالیت خود دچار تغییر و تحولاتی در زمینه های بورس و فناوری اطلاعات شده است و درنهایت در سال 2014 به‌طور مستقل فعالیت خود را ادامه داده است. شرکت MiTAC در طی 30 سال فعالیت خود، تبدیل به یک هلدینگ تخصصی در زمینه‌های تحقیق و توسعه، طراحی، ساخت، مونتاژ و بازاریابی در حوزه الکترونیک شده است. این فعالیت‌ها شامل مدیریت توسعه و تولید، طراحی و ساخت و تولید لوازم الکترونیکی است.

باوجود برندهای اصیل این شرکت – MIO، Magellan، NEVMAN و TYAN – هلدینگ MiTAC تولیدکننده نرم‌افزار و سخت‌افزار GPS و محصولات سرورهای جهانی است. با توجه به نیازهای روز دنیا، این هلدینگ حوزه‌های سرویس تحت وب و پردازشگرهای تحت وب را با تمرکز بر سرمایه‌گذاری و تولید محصولات اصیل شرکت خود به‌خوبی وسایل هوشمند موجود در بازار را توسعه داده است. با این تفاسیر، هلدینگ مذکور رسالت خود را در زمینه های تولید محصولات الکترونیکی تحت وب و همچنین بازاریابی با توجه به تحولات بازار را برای مشتریان خود به‌خوبی انجام داده و خواهد داد.

شکل 1-3

3-1- هدف شرکت MiTAC در زمینه سلامت

جمعیت حال حاضر تایوان 22.5 میلیون نفر است و 96% این جمعیت عضو بیمه ملی سلامت می‌باشند که از 8 سال پیش اجراشده است. تمام 16558 بیمارستان و کلینیک در تایوان عضو این بیمه می‌باشند که یک سرویس شبکه برای مردم در سطح ملی ایجاد کرده است. تایوان یک سیستم شبکه‌ای فناوری اطلاعات بسیار قوی دارد: سیستم برگه‌ای اصلی پزشکی شامل 92% خدمات پزشکی موردقرارداد بوده که 70 درصد آن کامپیوتری شده و میزان رضایت از آن 71% است. سود عاید شده از برنامه بیمه سلامت در سال 2001، 3/8 میلیارد دلار بوده است که تمام هزینه مصرف‌شده برای پروژه 5.5% بودجه است.

قبل از معرفی کارت هوشمند، کارت‌های کاغذی در سیستم ملی بیمه Baureu برای اطلاعات پزشکی افراد استفاده می‌شد، سپس سرویس بازپرداخت به‌صورت ماهانه ارائه خدمات می‌داد. کارت پس از 6 بار استفاده از خدمات درمانی باید تعویض می‌شد. هرچند که گزارش‌ها و اطلاعات بسیار روان بود و نگهداری آن نیز آسان بود، اما این سیستم دارای مشکلات اساسی بود، مثل شناسایی کلاه‌برداری‌ها، ادعاهای اشتباه سازمان‌های بیمه از مؤسسات درمانی، اسناد و برنامه‌های پیچیده، هدر رفتن منابع به دلیل تعویض مداوم کارت‌ها و درنهایت هدر رفت های بسیار زیاد به دلیل عدم همکاری دوباره سازمان‌های بیمه. برای رفع این مشکل، بیمه ملی سلامت Bureu، 22 میلیون کارت هوشمند سلامت را در سال 2001 برای تمامی شهروندان تایوانی تهیه کرد.

پیمانکار اصلی پروژه بخش کارت هوشمند سرویس اطلاعات TECO ELECTRIC بوده است که تمامی پایگاه‌های داده سیستم کارت‌های کاغذی را با سیستم کارت هوشمند سلامت مرتبط ساخته و جمع‌آوری کرد. در سال اول، آن‌ها خصوصیاتی را در سیستم به وجود آوردند که نیازهای اساسی بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها را برآورده می‌کرد، از قبیل پایگاه داده کامپیوتری، قوانین امنیتی و شبکه‌ای. آن‌ها همچنین توسعه سیستم را با توجه به نیازهای روز کامل کردند.

این پروژه شامل مراحل زیر است.:

• طراحی و ساده‌سازی قوانین امنیتی
• تخصیص منابع برای طراحی، تولید و توزیع 22.3 میلیون کارت هوشمند و 300،000 کارت‌خوان هوشمند با سیستم‌های امنیتی
• نصب 20،000 دستگاه کارت‌خوان رایگان (در مرحله آزمایشی)
• ایجاد و مدیریت 150 پشتیبان دستگاه‌های کارت‌خوان و کارت هوشمند.
• توسعه شبکه محاسبه مفهومی بین سران BNHU و زیرشاخه‌های آن و توسعه یک شبکه مجازی پزشکی
• جمع‌آوری یک زیرساخت برای تبادل اطلاعات بین BNHI، بیمارستان‌ها با سیستم های اطلاعات پزشکی مختلف و مؤسسات درمانی با زیربناهای فناوری اطلاعات مختلف
• مدیریت 800 دوره آموزشی برای استفاده‌کنندگان کارت‌خوان و بیمارستان‌ها در سطح ملی

4- راه‌کارهای GS1 برای عملکرد بهتر IC Card در بخش سلامت:

هر IC Card به موارد زیر از طریق GS1 دسترسی دارد و این اطلاعات در آن ذخیره می‌شود:

4-1- کد GTIN:

كليه اقلام دارويي و پزشكي (ازجمله تجهیزات، داروها، دستگاه‌های پزشکی مورداستفاده برای نوع بیماری هر بیمار و …) كه با كدهاي GTIN مشخص‌شده‌اند و براي بيماري تجويز مي‌شود در مدرك و سابقه پزشكي بيمار ثبت و نگهداري ميشود. در اين صورت امكان رديابي سوابق دارويي بيمار و همه رويدادهايي كه در طي زمان حضور بيمار در بيمارستان اتفاق افتاده است ممكن ميشود. از این طریق، هر پزشک معالجی با داشتن این اطلاعات می‌تواند به سوابق بیماری و داروهای استفاده‌شده برای بیمار دسترسی پیدا کند. این کد در دسته سوم از اطلاعات موجود در IC Card قرار می‌گیرد.

4-2- کد GSRN:

به هر بیمار یک کد منحصربه‌فرد GSRN تعلق می‌گیرد تا شناسه وی باشد. اين كد در هر مرحله و انتقال بيمار طي مدت‌زمان حضور وي در واحد ارائه‌دهنده خدمت پزشكي- دارويي در يك پايگاه داده ثبت و ضبط مي‌شود. بنابراين به كمك كد GSRN امكان رديابي و ايمن نگه‌داشتن بيمار فراهم مي‌شود. این کد در دسته چهارم از اطلاعات موجود در IC Card قرار می‌گیرد.

به هر پزشک، پرستار و سایر ارائه‌دهندگان خدمات پزشکی یک کد GSRN تعلق می‌گیرد. با این کار اطلاعات تمامی کادر پزشکی یک بیمار در IC Card مربوط به خودش ثبت می‌شود. این امر می‌تواند سبب ارتباط پزشکان با یکدیگر جهت ارائه خدمات‌رسانی مطلوب به بیمار نیز شود. این کد نیز در دسته چهارم از اطلاعات موجود در IC Card قرار می‌گیرد.

4-3- کد GLN:

این کد به هر مرکز خدمات درمانی (اعم از بیمارستان‌ها، مطب‌ها، کلینیک‌های پزشکی و …) تعلق می‌گیرد.

بدین ترتیب این امکان فراهم می‌گردد تا محل مراجعه بیمار درگذشته به آنجا، در IC Card خودش ثبت شود. بدین ترتیب تمامی مراکز پزشکی با هر نوع تخصصی که بیمار درگذشته به آنجا مراجعه کرده است، به‌عنوان سوابق پزشکی وی در IC Card خودش ثبت‌شده است. ارتباطاتات GLN به‌وسیله تبادل الکترونیکی داده‌ها (EDI) صورت می‌گیرد، این امر باعث می‌شود که حجم اطلاعات ارسال‌شده در سیستم GLN کاهش‌یافته و درستی و صحت آن نیز افزایش یابد. این کد در دسته دوم از اطلاعات موجود در IC Card قرار می‌گیرد.

شکل 1-4

4-4- نسخه الكترونيك (ePrescription):

تمامی نسخه‌های تجویزشده توسط پزشکان در سوابق هر بیمار در IC Card ثبت‌شده است؛ بنابراین بیمار می‌تواند با مراجعه به داروخانه‌ها و ارائه IC Card خودش، داروهای خود را که قبلاً با کد GTIN مشخص‌شده است، از داروخانه‌ها تحویل بگیرد. البته این منوط بر آن است که داروخانه‌ها دستگاه POS مربوط به IC Card را داشته باشند. این بخش در دسته سوم از اطلاعات موجود در IC Card قرار می‌گیرد.

در این طرح، داروخانه‌ها مشخصات IC Card هر بیمار را در سیستم خود ثبت می‌کنند تا برای مراجعه بعدی بیمار به آنجا خدماتی نظیر ارائه دارو به بیمار بدون نسخه مجدد، البته با در نظر گرفتن دوره زمانی مناسب استفاده از دارو که قبلاً پزشک آن تجویز کرده و در IC Card بیمار ثبت‌شده است، موانعی وجود نداشته باشد و در وقت بیمار صرفه‌جویی ایجاد شود.

ازجمله فواید دیگر این طرح می‌توان به وجود اطلاعات آماری نوع بیماری بیماران داروخانه‌ها دسترسی پیدا کرد؛ یعنی سازمان بهداشت برای توزیع داروهای خاص که به تعداد معدود به هر داروخانه تحویل می‌دهد، اطلاعات آماری مناسبی کسب می‌کند و به تعداد مناسبی از داروی خاص در اختیار داروخانه‌ها قرار می‌گذارد.

4-5- ارائه دستبند مندرج به بارکد، دیتا ماتریس و یا RFID به بيمار:

این دستبند، خلاصه‌ای از تمامی اطلاعات ثبت‌شده در IC Card بیمار تحت قالب یک دستبند به دست بیمار در هنگام ورود به بیمارستان به‌منظور خدمات‌رسانی هرچه بهتر به وی در هر قسمت، متصل می‌شود. با استفاده از این دستبند و وجود دستگاه بارکد خوان در هر بخش مرکز پزشکی، دستیابی به اطلاعات و سوابق دارویی و پزشکی بیمار مشخص‌شده و روند انجام درمان نیز که در آن ثبت‌شده است، به سهولت در اختیار کادر پزشکی قرار می‌گیرد. اطلاعات موجود در این دستبند

شکل 2-4 نمونه از دستبند RFID

ترکیبی از اطلاعات هر 4 بخش از IC Card است. در شکل‌های 2-4 و 3-4 نمونه‌ای از دستبندهای RFID نمایش داده‌شده‌اند.

4-6- کد GDSN:

تمامی اطلاعات GTIN و GLN موجود در IC Card توسط شبکه جهانی GDSN از طریق حامل‌های داده‌ها نظیر بارکد، دیتا ماتریس و RFID به‌وسیله فناوری تبادل داده‌های الکترونیکی (EDI)، به‌روزرسانی و در آن ثبت می‌شود.

5- ظهور مفاهیم جدیدی بانام سلامت موبایل

مفاهیم جدیدی خدمات سلامت همراه (M-Health) که با استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی تعریف می‌شود می‌تواند کاربردهای مختلفی مانند سیستم‌های ذخیره اطلاعات بیمار، سیستم‌های اطلاعات دارویی، سیستم‌های پیگیری درمان، سیستم‌های درمان از راه دور و سیستم‌های پذیرش بیمار نمونه را در کشور ممکن کند.

کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی در راستای ارتقای خدمات داخلی فضای مجازی و توسعه کاربرد شبکه ملی اطلاعات ” اصول و سیاست‌های حاکم بر مجوز خدمات سلامت در فضای مجازی”را تصویب کرد که امکان ارائه خدماتی مانند سلامت الکترونیک از راه دور، سلامت الکترونیک همراه و خدماتی همچون بیمه سلامت و آموزش الکترونیک سلامت را در کشور تسهیل می‌کند.
بررسي خدمات ارائه‌شده در حوزه سلامت و بهداشت، به كمك فضاي مجازي مفاهيم جديدي همچون خدمات سلامت همراه (M-Health) را ايجاد می‌کند. بر اين اساس ارائه خدمات بر پايه باند وسيع، ابزار مختلفي را درگير انتقال و ردوبدل كردن ديتا می‌کند به‌نحوی‌که بيماران و پزشكان به‌وسیله تلفن همراه خود به پهنه گسترده‌ای از اطلاعات متصل می‌شوند و با يكديگر به تبادل اطلاعات می‌پردازند. هنگامی‌که بيمار نزد پزشك می‌رسد با ارائه كارت هوشمند به پزشك، پرونده الكترونيكي خود را در اختيار پزشك قرار داده و پزشك نيز به‌وسیله دستگاه مخصوص، اطلاعات كارت را خوانش می‌کند.

5-1- نظام‌های سلامت الكترونيك

شکل 3-4 نمونه از دستبند RFID

سازمان بهداشت جهاني در سال ۲۰۰۳ ، سلامت الکترونيک را به‌عنوان “نفوذ فناوري اطلاعات و ارتباطات به‌منظور اتصال ارائه‌دهندگان، بيماران و دولت‌ها؛ به‌منظور آموزش و اطلاع‌رسانی به متخصصان خدمات بهداشت و درمان، مديران و گيرندگان خدمات؛ به‌منظور برانگيختن نوآوري در ارائه مراقبت و مديريت سيستم بهداشتي و به‌منظور بهبود سيستم خدمات بهداشت و درمان است” تعريف می‌کند.

در تعريف جامع‌تر، سلامت الکترونيک شامل ارائه خدمات بهداشتي و اطلاعات بهداشتي از طريق اينترنت و ديگر فناوری‌های تجارت الکترونيکي مرتبط است که این حوزه از بخش‌های متنوعي تشکیل‌شده كه در جدول 1-5 آمده است.

جدول 1-5 حوزه‌های سلامت الکترونیک

نظام اطلاعات درمانگاهي	CIS
نظام اطلاعات بيمارستاني/پرونده الكترونيكي سلامت	HIS/EHR
دوراپزشكي	TM
آموزش	EDU
نظام اطلاعات دارويي	PhIS
نسخه الكترونيكي	EPS
نظام اطلاعات آزمايشگاهي/نظام اطلاعات پاتولوژي	LIS/PIS
نظام اطلاعات راديولوژي/نظام آرشيو تصاوير	RIS/PACS
نظام اطلاعات بیمه‌ای	InIS
سيستم نظارت بر بیماری‌ها	DSS
سيستم اطلاعات جغرافيايي	GIS
سیستم‌های ثبت )بیماری‌های خاص(	Registry
آموزش الكترونيكي	EL
اصول و قوانيني	L/E
استانداردهاي تبادل اطلاعات	DES
كارت هوشمند	SC
نظام اطلاعات فوریت‌های پزشكي	EMS

5-2- پرونده سلامت الکترونیک و مراقبت از اطلاعات بیمار

پرونده سلامت الكترونيك دربرگیرنده اطلاعات مراقبت بهداشتی است که در طول حیات فرد به‌صورت الکترونیکی، باهدف پشتیبانی از مراقبت مستمر باکیفیت بهتر، آموزش و پژوهش ذخیره‌شده است؛ درواقع پرونده الکترونیک سلامت تمام عملکردهای یک پرونده سنتی را باکیفیت بهتر پوشش می‌دهد.

فعال‌ترین كشورها در زمينه سلامت الكترونيكي در درجه نخست شامل كانادا، ایالات‌متحده آمريكا و انگلستان و در درجه دوم شامل كشورهاي اتريش، كوبا، فنلاند، فرانسه، آلمان، ايتاليا و چين هستند و بيشترين موضوعاتي كه در بحث سلامت الكترونيكي در دنيا بر روي آن‌ها سرمایه‌گذاری شده و براي پيشبرد آن برنامه‌ریزی‌شده شامل پرونده الكترونيكي سلامت (EHR) و دوراپزشكي (Telemedicine)، آموزش و سیستم‌های نظارت بر بیماری‌ها (DSS) و نظام اطلاعات درمانگاهي (CIS) و استانداردهاي تبادل اطلاعات می‌شود.

پرونده الكترونيكي سلامت مهم‌ترین و اساسی‌ترین بخش سلامت الكترونيكي بوده كه تقريباً در اكثر كشورهاي مطرح بر روي آن کارشده است. همچنين موضوعات سلامت الكترونيك كه بر روي آن‌ها در جهان اقدامات كمي صورت گرفته به ترتيب شامل نظام اطلاعات فوریت‌های پزشكي، سیستم‌های ثبت (بیماری‌های خاص)، اصول و قوانين، نسخه الكترونيكي، نظام اطلاعات بیمه‌ای، نظام اطلاعات آزمايشگاهي، كارت هوشمند سلامت و نظام اطلاعات دارويي است.

6- نمونه مشابه انجام‌شده کارت هوشمند در ایران

شرکت رایتل به‌عنوان شرکت متعلق به سازمان تأمین اجتماعی در اولویت اجرای برنامه‌های این سازمان در حوزه فن‌آوری اطلاعات قرار دارد. این شرکت سیم‌کارت‌هایی را برای استفاده به‌جای دفترچه‌های درمانی طراحی کرده است که در اختیار بیمه‌شدگان قرار می‌گیرد و سیم‌کارت‌هایی نیز در اختیار پزشکان، داروخانه‌ها و مراکز تشخیصی طرف قرارداد سازمان تأمین اجتماعی قرار می‌گیرد که با استفاده از این سیم‌کارت‌ها اتصال به سامانه HIS سازمان تأمین اجتماعی به‌منظور تجویز و دریافت دارو انجام خواهد شد.

هدف شرکت رایتل:

• جایگزینی دفترچه‌های تأمین اجتماعی با سیم کارت رایتل
• ارائه‌ی آموزش از راه دور فنی حرفه‌ای از طریق رایتل.

6-1- جایگزینی سیم‌کارت رایتل به‌جای دفترچه درمان

شرکت رایتل با توجه به این‌که وابسته به سازمان تأمین اجتماعی است بر این اساس از امکانات این شرکت و اپراتور در راستای خدمات‌رسانی به حوزه بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی استفاده می‌کنند. شرکت رایتل نیز با سایر شرکت‌های تأمین اجتماعی ازجمله شرکت خدمات ماشینی برای بسترسازی کارت هوشمند سلامت تمامی تلاش خود را انجام می‌دهد.

بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته سیم‌کارت‌های رایتل جایگزین دفترچه‌‌های درمانی می‌شود و با این اقدام ارائه خدمات درمانی برای بیمه‌شدگان تسهیل می‌شود.

6-2- فرآیند استفاده از سیم‌کارت

با استفاده از سامانه سلامت الکترونیک که با همکاری بیمارستان میلاد صورت می‌پذیرد، فشارخون و قند بیماران کنترل می‌شود. با عملیاتی شدن این سامانه در آینده نزدیک نرم‌افزار سلامت روی موبایل‌های دارای سیم‌کارت رایتل نصب می‌شود. با استفاده از این سامانه بیمار با یک قطعه ارزان‌قیمت تست قند و فشارخون خود را به بیمارستان میلاد منتقل می‌کند و در آنجا این اطلاعات کنترل می‌شود و پاسخ مربوطه نیز به تلفن همراه بیمار ارسال می‌شود.

شرکت رایتل به‌عنوان شرکت متعلق به سازمان تأمین اجتماعی در اولویت اجرای برنامه‌های این سازمان در حوزه فن‌آوری اطلاعات قرار دارد. این شرکت سیم‌کارت‌هایی را برای استفاده به‌جای دفترچه‌های درمانی طراحی کرده است که در اختیار بیمه‌شدگان قرار می‌گیرد و سیم‌کارت‌هایی نیز در اختیار پزشکان، داروخانه‌ها و مراکز تشخیصی طرف قرارداد سازمان تأمین اجتماعی قرار می‌گیرد که با استفاده از این سیم‌کارت‌ها اتصال به سامانه HIS سازمان تأمین اجتماعی به‌منظور تجویز و دریافت دارو انجام خواهد شد.

این برنامه به‌صورت پایلوت در استان یزد آغازشده که موفقیت‌آمیز نیز بوده است. این طرح به‌زودی در ۴ بیمارستان ملکی تأمین اجتماعی به‌صورت پایلوت اجرایی می‌شود و پس از حل مشکلات در تمامی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی تأمین اجتماعی سطح کشور اجرایی می‌شود.

سازمان تأمین اجتماعی اولین خریدار و دومین تولیدکننده خدمات درمانی در کشور است و در رابطه با درمان بیش از 40 میلیون نفر از جمعیت کشور مسئولیت دارد. در سازمان تأمین اجتماعی هم در ارائه خدمات درمانی و هم در رابطه با کنترل هزینه‌ها نیازمند استفاده از فن‌آوری اطلاعات است. در این رابطه سیستم HIS در مراکز درمانی سازمان تأمین اجتماعی شکل‌گرفته است که در تشکیل پرونده الکترونیک سلامت و سایر خدمات الکترونیک سازمان تأمین اجتماعی مورداستفاده خواهد بود.

6-3- مشکلات احتمالی موجود در این طرح

1- اگرچه پیش‌ازاین نیز صحبت‌هایی مبنی بر جایگزینی سیم‌کارت‌های رایتل با دفترچه‌های بیمه‌شده بود و این‌طور گفته شد که قرار نیست مردم پولی بابت خرید این سیم‌کارت‌ها بدهند. به فرض صحت این موضوع طبعاً مردم برای استفاده از خدمات این سیم‌کارت‌ها باید مبالغی را در آن شارژ کنند تا امکان استفاده از خدمات احتمالی را داشته باشند. موضوع دیگری که در خصوص سیم‌کارت‌های مذکور مطرح می‌شود، عدم پشتیبانی گوشی بخش زیادی از مردم کشور از نسل 3 و بالاتر است. موضوعی که این نگرانی را ایجاد می‌کند که آیا این دسته از کاربران باید اقدام به خرید گوشی‌های جدید نیز بکنند یا نه؟

2- از سوی دیگر رایتل هنوز شبکه فروش و ارائه خدمات به این حجم از مشترکان در کشور را نیز ندارد.

3- موضوع دیگر به چرایی عدم همکاری سازمان تأمین اجتماعی یا دو اپراتور اصلی کشور و عدم الزام 40 میلیون ایرانی به استفاده انحصاری و اجباری از خدمات رایتل مربوط می‌شود. به‌هرتقدیر پرسش‌های بی‌پاسخ زیادی پیرامون طرح جایگزینی دفترچه‌های بیمه باسیم کارت رایتل وجود دارد که مدیرعامل این اپراتور هم به شکل کلی تنها به این پاسخ بسنده کرده که سازوکاری برای آن در نظر گرفته خواهد شد.

4- این نخستین باری نیست که اپراتور سازمان تأمین اجتماعی با استفاده از ایجاد انحصار سعی در توسعه شبکه خود دارد. در سال‌های گذشته نیز ایجاد انحصار نسل 3 برای رایتل و تمدید مجدد آن موجب شد تا کشور نزدیک به 10 سال از دنیا و کشورهای منطقه در دسترسی به خدمات نسل پیشرفته موبایلی محروم شود. بعد از پایان انحصار رایتل که درنهایت توانست یک درصد از مشترکان تلفن همراه را تحت پوشش نسل سوم تلفن همراه قرار دهد، سال گذشته دو اپراتور اصلی کشور یعنی همراه اول و ایرانسل نیز توانستند به‌سرعت کار پوشش به 99 درصد مشترکان تلفن همراه را انجام دهند و جبران عقب‌ماندگی کشور را آغاز کنند.

6-4- مزایای این طرح

• جایگزینی دفترچه‌های بیمه باسیم کارت‌های الکترونیکی و به دنبال آن حذف هزینه 60 میلیاردی مبنی بر صدور دفترچه‌های کاغذی بیمه
• دسترسی سریع و آسان به سوابق پزشکی بیمار
• دسترسی بیمار به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی جهت دریافت اطلاعات مرتبط با بیماری وی

7- نتیجه‌گیری

با استفاده از IC Card ها و ورود استانداردهای GS1 در این طرح، می‌توان یک نظام جامع الکترونیکی سلامت در کشور به وجود آورد که عملیاتی شدن آن با یکپارچه‌سازی اطلاعات بیماران و سوابق بیماری آنان منجر به تسهیل در ارائه خدمات درمانی به بیماران می‌شود. همچنین این طرح منجر به کاهش هزینه‌های گزاف ناشی از هزینه‌های چاپ و صدور مداوم دفترچه‌های بیمه و همچنین دستمزد نیروی انسانی به‌منظور ثبت دستی سوابق پزشکی بیماران می‌شود.

بیمارستان‌ها و مراکز درمانی نیز می‌توانند با استفاده از استانداردهای GS1 در حوزه اطلاعاتی این طرح، با یکدیگر در ارتباط بوده که منجر به بالا رفتن سطح دسترسی به سیستم‌های HIS بیمارستانی توسط کاربران آن نیز می‌شود.