تجارت الکترونیک با رویکرد نقش استانداردهای بین‌المللی در تسهیل تجارت
فصلنامه شماره 38 (تابستان 1398)
چکیده
تجارت الکترونیک شامل خریدوفروش محصولات و خدمات از سیستم‌های الکترونیکی مثل اینترنت و سایر شبکه‌های کامپیوتری است میزان تجارتی که به‌صورت الکترونیکی انجام‌گرفته است به شکل غیرقابل‌پیش‌بینی همگام با اینترنت رشد نموده است. اخیراً نمونه‌های متنوعی در این راستا شکل‌گرفته است. مانند مدیریت زنجیره تأمین (SCM)، بازاریابی اینترنتی، فرآیندهای خریدوفروش بر خط، انتقال الکترونیکی داده‌ها (EDI)، سیستم‌های مدیریت انبار، سیستم‌های جمع‌آوری داده‌های اتوماسیون شده. امروز تجارت الکترونیک پیشرفته با استفاده از شبکه‌های جهانی تحت وب www به کار گرفته می‌شود که همگام با سیستم الکترونیکی عمل می‌نماید. امروزه تنوع اقلام و پیدایش آن‌ها بیش‌ازپیش رو به افزایش است، به‌طوری‌که بسته به نیازهای فعلی و حتی پیش‌بینی نیاز در آینده، هرلحظه قلمی خاص در حوزه کالاها و خدمات ایجاد می‌شود. این موضوع ضرورت ایجاد نظام‌های طبقه‌بندی و کدگذاری استاندارد را برای مدیریت صحیح اقلام به همراه دارد. در همین راستا، نظام‌های طبقه‌بندی و کدگذاری مختلفی در حوزه کالاها و خدمات در دنیا به وجود آمده‌اند که هرکدام دارای کارکردهای خاصی هستند. ازجمله نظام کدگذاری HS در امور گمرکی، نظام CPC برای مقایسه آمارهای بین‌المللی، نظام GS1 در حوزه تجارت الکترونیک کاربرد دارند. برخی از نظام‌های طبقه‌بندی و کدگذاری نیز به این دلیل در سطح بین‌المللی به وجود آمده‌اند که اطلاعات کالاها و خدمات را درمیان کاربران مربوطه استاندارد نمایند. هدف این نظام‌ها از استاندارد کردن داده‌ها و موجودیت‌ها، تسهیل تبادل اطلاعات و کاهش خطا و اشتباه است. نظام کدینگ بین‌المللی GS1 در حوزه کالاها و خدمات عامل ایجاد زبان مشترک بین طرفین تجاری شده و تسهیل‌کننده برخی تبادلات تجاری است. به‌کارگیری نظام‌های طبقه‌بندی استاندارد در حوزه کالاها و خدمات راهکار مناسبی برای افزایش کارایی در عرصه تجارت است. نتیجه مطالعات انجام‌شده نشان داد که توسعه تجارت الکترونیکی در ایران با تکیه‌بر ضرورت به‌کارگیری یک استاندارد طبقه‌بندی و شناسایی کالاها و خدمات بین طرفین تجاری و بنگاه‌های اقتصادی یک موضوع مهم و کلیدی است چراکه یک نظام جامع طبقه‌بندی و کدگذاری محصول می‌تواند در افزایش شفافیت تجارت نقش مهمی ایفا نماید و همچنین باعث افزایش سرعت، دقت و صحت تجارت الکترونیکی شود.
- مفهوم تجارت الکترونیک
هر فن‌آوری پیشرفته، ایجاد تهدیدها و فرصت‌های جدیدی برای سازمان‌ها می‌شود. تغییر در فن‌آوری، موجب تغییر در قانونمندی‌های بازرگانی شرکت‌ها و متحول ساختن سیستم‌های سازمانی و اجتماعی می‌گردد. تکنولوژی اطلاعات به‌عنوان لبه پیشرو تکنولوژی‌های جدید در سه پارامتر سرعت، دقت و هزینه فعالیت‌ها می‌تواند تأثیرگذار باشد. تکنولوژی اطلاعات می‌تواند پنج مزیت عمده ایجاد کند: ارزان‌تر (تولید خروجی‌های مشابه با هزینه کمتر)، بیشتر (تولید خروجی‌ها بیشتر و با هزینه مشابه)، سریع‌تر (تولید خروجی‌های مشابه با همان هزینه در زمان کمتر)، بهتر (تولید خروجی‌های مشابه با همان هزینه و همان زمان).
تجارت الکترونیک به‌خصوص نوع اینترنتی آن باعث ایجاد تغییرات چشمگیر در شرایط رقابتی شده است و فرصت‌های جدیدی برای جایگزینی کسب‌وکار، ایجاد مشاغل و فرصت‌های شغلی جدید درزمینه های مختلف ایجاد کرده است.
تجارت الکترونیک، کانال‌های معمول فروش را تغییر می‌دهد و امکان فروش مستقیم و بدون واسطه محصولات و خدمات جدید را به بازارهای استراتژیک و تازه فراهم می‌کند. تجارت الکترونیک پدیده‌ای چند رشته‌ای است که از طرفی با پیشرفته‌ترین مفاهیم فناوری اطلاعات و از سوی دیگر با مباحثی مثل بازاریابی و فروش، مباحث مالی و اقتصادی و حقوقی پیوستگی دارد.
- تاریخچه تجارت الکترونیک
تجارت الکترونیک به شیوه امروزی در دهه 1960 برمبنای مبادله الکترونیکی داده‌ها شکل گرفت. درواقع مبادله الکترونیک داده‌ها را می‌توان پدر تجارت الکترونیک امروزی به‌حساب آورد. در موارد زیادی مبادله الکترونیکی داده‌ها را مترادف با تجارت الکترونیک دانسته و هرکدام را در جای دیگری به کارمی برند. این دو تکنولوژی به‌هیچ‌وجه مشابه هم نمی‌باشند.
مبادله الکترونیکی داده به‌صورت مکانیزمی تعریف می‌شود که به‌موجب آن انتقال و تبادل داده در راستای تحقق فعالیت‌های تجاری با ساختار و شکل تعریف‌شده و به‌کارگیری پیام‌های استانداردشده بین‌المللی، توسط ابزار الکترونیکی از یک کامپیوتر به کامپیوتر دیگر انجام می‌شود.
درحالی‌که تجارت الکترونیک عبارت از مبادله تجاری بدون استفاده از کاغذ است که در آن از مبادله الکترونیکی داده‌ها به‌عنوان یک ابزار به همراه پست الکترونیک، تابلوی اعلانات الکترونیک، انتقال الکترونیک وب و سایر فناوری‌های مبتنی بر شبکه استفاده می‌شود. به‌عبارت‌دیگر مبادله الکترونیکی داده‌ها به‌عنوان ستون فقرات تجارت الکترونیک عمل می‌نماید.
- مزایای کاربرد تجارت الکترونیک برای سازمان
- هزینه‌های مربوط به ایجاد اطلاعات مبتنی بر کاغذ، پردازش، انتقال، دسته‌بندی و بازاریابی آن‌ها را کاهش می‌دهد.
- از طریق برقراری سیستم مدیریت زنجیره تأمین باعث کاهش موجودی‌ها و هزینه سربار می‌شود.
- زمان بین سرمایه‌گذاری و دریافت محصولات و خدمات را کاهش می‌دهد.
- از فعالیت‌های باز مهندسی فرآیند کسب‌وکار پشتیبانی می‌کند.
- هزینه‌های ارتباطات از راه دور را کاهش می‌دهد.
- به سازمان‌ها کمک می‌کند تا به تأمین‌کنندگان بیشتری دسترسی داشته و از این طریق بتوانند هزینه تدارکات و خدمات را پایین آورند.
- باعث ایجاد بازارهای کار در صنعت می‌شود که فروشندگان و خریداران بتوانند از آن طریق در مزایایی سهیم شوند.
- به سازمان‌ها کمک می‌کند که محصولات غیرقابل استفاده را به‌سرعت و با هزینه پایین حراج کنند.
- باعث تسهیل تجارت جهانی شده و به سازمان‌ها کمک می‌کند که در بازارهای جهانی نفوذ کنند.
- هزینه‌های خریدوفروش و بازاریابی را کاهش می‌دهد.
- باعث ارائه خدمات بهتر به مشتریان می‌شود.
- باعث ارتقای محصولات و خدمات می‌شود.
- کانال‌های جدیدی برای فروش محصولات ایجاد می‌کند.
- مدل‌های جدید کسب‌وکار را از طریق سازمان‌های مجازی و سازمان‌های شبکه‌ای ایجاد می‌کند.
- صرفه‌جویی در زمان را به دنبال دارد.
- از پایگاه‌های دانش در جهت یادگیری سازمانی استفاده می‌کند.
- ظرفیت‌های جدید تولید خدمت یا کالا را از طریق شناخت کامل مشتری به سازمان می‌دهد.
- مزایای کاربرد تجارت الکترونیک برای مصرف‌کنندگان
- حق انتخاب مشتریان را بیشتر کرده و آن‌ها می‌توانند از بین فروشندگان و محصولات متنوع، محصول موردنظر خود را انتخاب نمایند.
- به محصولات و خدمات ارزان‌تری دست یابند چون آن‌ها را قادر به مقایسه قیمت بین خریداران مختلف می‌کند.
- باعث حمل سریع محصولات و خدمات می‌شود.
- به مشتریان کمک می‌کند که عمل خرید یا انجام معامله را بدون محدودیت مکانی و زمانی انجام دهد.
- مشتریان می‌توانند در طول مدت‌زمان کوتاهی به اطلاعات دقیقی دسترسی داشته باشند و در صورت نیاز مقدار بیشتری از اطلاعات در دسترسی آن‌ها قرار دارد.
- به مشتریان کمک می‌کند که محصولات سفارشی از کامپیوترهای شخصی گرفته تا اتومبیل تهیه کنند.
- شرکت در مزایده‌های مجازی را ممکن می‌سازد.
- مزایای کاربرد تجارت الکترونیک برای جامعه
- به افراد کمک می‌کند که در منزل کارکرده و مسیر کوتاه‌تری را در خارج از منزل طی کنند که همین مسئله باعث ترافیک کمتر و آلودگی کمتر هوا می‌شود.
- باعث می‌شود که برخی محصولات با قیمت‌های پایین‌تری فروخته‌شده و قدرت خرید مردم بالا رود درنتیجه استاندارد زندگی در جامعه افزایش می‌یابد.
- مردم و کشورهای جهان سوم و مناطق دوردست را قادر می‌سازد از محصولات و خدمات بهتری استفاده کنند که در غیر این صورت نمی‌توانستند به آن‌ها دسترسی داشته باشند.
- باعث تسهیل حمل می‌شود و همچنین هزینه توزیع را کم می‌کند و کیفیت توزیع را افزایش می‌دهد.
- مزیت رقابتی تجارت الکترونیکی
از زمان به‌کارگیری مبادله الکترونیکی داده‌ها در انجام مبادلات تجاری تا به امروز که اینترنت و وب جهانی به‌عنوان کاراترین ابزار انجام تجارت الکترونیک مطرح شد، مزایای رقابتی قابل‌توجهی نصیب افراد و شرکت‌هایی که به این شیوه تجاری روی آورده‌اند، گردیده است. شواهد دال بر این مزایا حاکی از لزوم توجه و علاقه سایر کشورها به تجارت الکترونیکی است.
در زیر به چند مورد از این مزایای رقابتی توجه می‌شود:
تجارت از طریق اینترنت عملاً مستلزم هزینه ورود بسیار پایین است چرا که هزینه‌های گزاف خرید، اجاره و به کارگیری ساختمان‌ها، نیروی انسانی و لوازم اداری و غیره به سمت صفر می‌رود.
کاهش شدید هزینه ارزش دارایی‌های موردنیاز برای پرداختن به یک کسب‌وکار و نیز صرفه‌جویی‌های شگفت‌آوری که تجارت الکترونیکی برای شرکت‌ها به همراه می‌آورد و منجر به افزایش سود این سازمان‌ها می‌شود، عملاً به‌طور مضاعف منجر به بازده سریع سرمایه‌گذاری‌ها شده است.
از طرف دیگر استفاده از اینترنت در انجام امور تجاری، بسیاری از نیازهای اطلاعاتی شرکت‌های تجاری را به نحو چشمگیری تأمین کرده است. نیازهایی که شاید در شیوه قدیم انجام تجارت به‌راحتی برآورده نمی‌شد. اطلاعات مربوط به مناقصه‌ها، شرایط رقابتی، روند بازار و مواردی از این قبیل، مزیت‌های رقابتی خاصی را برای شرکت‌هایی که از تجارت الکترونیکی استفاده می‌کنند، به همراه داشته است.
از دیگر مزایای استفاده از تجارت الکترونیکی برای برقراری ارتباطات تجاری، مسئله دقت و صرفه‌جویی‌های زمانی حاصل از ارتباطات است به‌گونه‌ای که انتقال سریع داده‌ها و امکان انجام بسیاری از فرآیندهای تجاری در مدتی کمتر از چند دقیقه کارایی تجارت را تا حد زیادی افزایش داده است.
امکان ورود و خروج سریع از اینترنت و به‌تبع آن تعداد بسیار زیاد عرضه‌کنندگان و همچنین مزایای حاصل از آزادی اطلاعات، منجر به تقویت نظریه بازار رقابتی و نزدیک‌تر شدن بازارها به سمت الگوی ایده آل بازار آزاد است.
علاوه بر این، مزایای ناشی از تجارت الکترونیکی را بر اساس یک تقسیم‌بندی جدید می‌توان به دودسته مزایای تجارت الکترونیکی برای فروشندگان و عرضه‌کنندگان بر اساس موارد زیر نام برد:
- صرفه‌جویی هزینه‌ای در انجام فعالیت‌های مربوط به ترویج و بازاریابی
- ارتقاء خدمت‌رسانی به مشتریان و انعطاف‌پذیری
- ارتباطات بادوام و سودآورتر با مشتریان و عرضه‌کنندگان
- صرفه‌جویی در هزینه
- ایجاد بازارهای جدید
- افزایش امکان طراحی محصولات و خدمات جدید
- افزایش امکان استفاده از ابزار تولید و سفارش و تحویل هم‌زمان و به‌تبع آن کسب سهم بازار بیشتر
- ارتقاء تصویر مارک تجاری فروشنده و به‌تبع آن افزایش وفاداری مشتریان
از طرفی مزایایی که برای مصرف‌کنندگان و خریداران در تجارت الکترونیکی می‌توان نام برد عبارت‌اند از:
- ایجاد فرصت و انتخاب‌های متنوع‌تر در هنگام خرید و انتخاب محصول
- امکان جمع‌آوری اطلاعات جامع‌تر قبل از خرید
- افزایش پتانسیل کاهش قیمت محصولات و خدمات تولیدی
- قیمت کمتر که خود حاصل از کاهش قیمت تمام‌شده برای عرضه‌کننده است.
به‌این‌ترتیب برای مدیریت زنجیره تأمین و توزیع کالاها و خدمات در سطح ملی و بین‌المللی در هر شرایطی نیاز به ایجاد ابزارهایی جهت شفاف نمودن بازار و آگاه‌سازی بازیگران اقتصادی و تجاری (فروشندگان، عرضه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان و خریداران) از وضعیت موجود است. برای این منظور نیز لازم است که ابتدا اطلاعات‌پایه و مبنا به‌صورت جامع و استاندارد و با تعاریف مورد اتفاق همگانی در دسترس بازیگران تجاری قرار گیرد.
یک نظام جامع استانداردسازی و کدگذاری می‌تواند پاسخگوی بسیاری از مسائل فوق برای بازیگران اقتصادی باشد.
اگر همه تأمین‌کنندگان از یک استاندارد یکسان و بین‌المللی مانند استانداردهای GS1 برای معرفی و شناسایی محصولات خود استفاده کنند و آن را در یک پایگاه داده جامع ثبت نموده و به نمایش بگذارند، یک نمایشگاه منسجم از تمامی محصولات عرضه‌شده در سطح کشور شکل می‌گیرد و خریداران متناسب با نیاز خود می‌توانند به این پایگاه داده مراجعه کنند و محصولات را با یکدیگر مقایسه نموده و بهترین محصول را انتخاب کنند. صاحبان محصولات می‌توانند به شیوه‌های نوین که در تجارت الکترونیک مطرح است به معرفی جنبه‌های مختلفی از محصولات خود نظیر اطلاعات تأمین‌کننده، جایگاه محصولات در پایگاه داده اطلاعاتی، توصیف محصولات، مشخصات مربوط به محصولات و غیره بپردازند.
در چنین سازوکاری خریداران می‌توانند به اطلاعات کامل کالای خریداری‌شده با کمترین هزینه و زمان دست یابند و به شیوه‌های متنوعی به جستجوی اطلاعات تأمین‌کنندگان بپردازند. دولت نیز به‌منظور رشد تجارت الکترونیکی و بهبود روابط تجاری مسئولیت سیاست‌گذاری در عرصه تجارت کشور را از طریق کاهش شکاف میان تأمین‌کنندگان و خریداران بر عهده دارد و می‌تواند به‌گونه‌ای آسان‌تر و سریع‌تر به تلفیق و تجمیع اطلاعات پرداخته و برآورد مناسبی از عرضه و تقاضای کالا در کشور به دست آورد و تحلیل‌های مناسبی از آن‌ها در کشور انجام دهد.
- معرفی تجارت B2B
تجارت الکترونیک شرکت با شرکت که به‌عنوان B2B هم شناخته می‌شود به تبادلات الکترونیک بین شرکت‌ها که اغلب در بستر اینترنت، اکسترانت، انترانت یا شبکه‌های خصوصی انجام می‌شود، اشاره دارد. این‌گونه تبادلات ممکن است بین شرکت و اعضای زنجیره تأمینش و یا شرکت با دیگر شرکت‌ها صورت پذیرد. در این راستا منظور از شرکت هر سازمانی اعم از دولتی، خصوصی، انتفاعی یا غیرانتفاعی است. ویژگی اصلی B2B این است که سازمان‌ها از طریق آن می‌کوشند عملیات تجاری یا ارتباطی خود را به شکل الکترونیکی، خودکار نمایند و از این طریق فرآیندهای خود را بهبود بخشند. لازم به ذکر است که تجارت B2B می‌تواند بدون اینترنت و دیگر بسترها نیز انجام پذیرد.
مشوق‌های اصلی تجارت B2B در دسترس بودن بستر اینترنت ایمن با پهنای باند کافی و بازارهای الکترونیک B2B عمومی و خصوصی، نیاز به تعامل بین فروشندگان و خریداران، توان بالقوه پس‌انداز پول، کاهش تأخیرها و بهبود مشارکت است. به‌طورکلی برای راه‌اندازی تبادلات الکترونیکی (EDI) که بین شرکت‌ها اتفاق می‌افتد علاوه بر بسترهای سخت‌افزاری (کامپیوتر و سرورها مودم و شبکه‌های ارتباطی و غیره) و بسترهای نرم‌افزاری (صندوق‌های پستی، مترجم، نرم‌افزارهای امنیتی و غیره) وجود یک استاندارد برای تبادل داده‌ها نیز ضروری است.
عناصر کلیدی EDI:
- استفاده از استانداردهای مربوط به داده‌های ساختاریافته
- استفاده از استانداردهای پیام
- استفاده از ابزار الکترونیکی برای تبادل داده‌ها
- انواع اصلی مبادلات B2B
تعداد خریداران و فروشندگان و نوع مشارکت مورداستفاده در B2B معین کننده انواع اصلی مبادلات B2B است.
طرف فروشنده: یک فروشنده با چندین خریدار
طرف خریدار: یک خریدار با چندین فروشنده
مبادلات: تعداد زیادی فروشنده با تعداد زیادی خریدار.
- ارتباطات زنجیره تأمین در B2B
در انواع مختلف مبادلات B2B، فعالیت‌های تجاری معمولاً با زنجیره تأمین شرکت انجام می‌شود. فرآیند زنجیره تأمین مثال تعدادی از زیر فعالیت‌ها و نقش‌هایی به هم مرتبط است. این فعالیت‌ها از خرید مواد اولیه تا فرآیند تولید محصول و خدمت، بسته‌بندی و تحویل آن‌ها به توزیع‌کنندگان و خرده‌فروشان را شامل می‌شود. این فرآیند با خرید محصول توسط مصرف‌کننده نهایی به پایان می‌رسد. B2B می‌تواند به اثربخشی و کارایی زنجیره تأمین کمک نموده یا حتی با حذف یک یا چند واسطه کل زنجیره تأمین را دگرگون نماید.
درگذشته بسیاری از بخش‌ها و فرآیندهای زنجیره تأمین توسط مبادلات کاغذی مدیریت می‌شدند. برنامه‌های کاربردی که اغلب به‌صورت آنلاین است می‌تواند موجب ایجاد مزیت رقابتی قابل‌توجهی برای شرکت‌ها شوند.
- مزایای B2B
مزایای اصلی B2B به شرح ذیل می‌باشند:
- ایجاد فرصت‌های جدید خریدوفروش
- حذف کاغذ و کاهش هزینه‌های اداری
- کاهش مدت‌زمان انجام کارها
- کاهش هزینه‌ها و زمان جستجوی خریداران برای یافتن محصولات و فروشندگان
- افزایش بهره‌وری کارکنان بخش فروش و یا خرید
- کاهش خطاها و بهبود کیفیت خدمات
- کاهش هزینه‌های بازاریابی و فروش
- کاهش سطح موجودی انبار و هزینه‌های انبارداری
- امکان استفاده از کاتالوگ های آنلاین مختلف برای مشتریان مختلف
- افزایش انعطاف‌پذیری تولید و امکان تولید و تحویل درست در زمان خودش
- کاهش هزینه‌های تدارکات (برای خریداران)
- امکان‌پذیر نمودن شخصی‌سازی انبوه
- فراهم آوردن خدمات مشتریان کارا
- افزایش فرصت‌های مشارکت
- مزایای استفاده از استانداردهای GS1 در مبادلات B2B
- افزایش سرعت
- کاهش هزینه فرآیندی و اداری
- افزایش صحت
- کاهش مدت‌زمان تحویل و موجودی
- کاهش استفاده از منابع در مرحله عملیاتی
- افزایش رضایت مشتری
- ایجاد فرآیندهای کسب‌وکار جدید
- مبادلات الکترونیکی B2B
بازار الکترونیکی همگانی، محل انجام معاملات برای همه‌ی خریداران و فروشندگان علاقه‌مند است و از یک تکنولوژی متداول بهره می‌برد. در مفهوم تجارت الکترونیک حوزه مبادلات تجاری، مکان فیزیکی نیست بلکه عملیات الکترونیکی انجام می‌شود. مبادلات بین تعداد بسیار زیادی در بازار الکترونیکی انجام می‌شود. این مبادلات با نام‌های گوناگونی شناخته می‌شوند: بازارهای الکترونیکی، بورس‌های تجاری و یا حتی عنوان‌هایی مانند جوامع تجاری.
مبادلات می‌توانند به‌صورت افقی یا عمودی انجام شود و برای مدت طولانی یا کوتاه روابط خرید را تشریح کند. مزایده‌ها می‌تواند یک نوع از این مبادلات باشد. علی‌رغم تنوع موجود، همه مبادلات یک مشخصه‌ی مهم دارند و آن اینکه مبادلات الکترونیکی هستند.
- نتیجه‌گیری
با توجه به آنچه در مورد نظام‌های طبقه‌بندی و کدگذاری و تجارت الکترونیکی بیان شد. یک نظام جامع طبقه‌بندی و کدگذاری محصول می‌تواند در افزایش شفافیت تجارت نقش مهمی ایفا نمود و همچنین باعث افزایش سرعت، دقت و صحت تجارت الکترونیکی شود.
- مراجع
- www.gs1ir.org
- www.gs1.org
- www.ecode.gs1-ir.org
- تجارت الکترونیک / دکتر علی صنایعی
- مقایسه تطبیقی و امکان‌سنجی استفاده از نظام طبقه‌بندی و کدگذاری یکنواخت و ملی کالا / فرشاد مدنی
صاحب امتياز