فصلنامه شماره 37 (بهار 1398)

1. مقدمه

بیش از یک‌صد سال پیش، زنجیره‌های تأمین نسبتاً ساده بود زیرا تجارت محلی بود؛ اما امروزه زنجیره‌ها بسیار پیچیده شده‌اند. در طول تاریخ تغییرات مختلفی نظیر تغییر در نوع حمل‌ونقل و استفاده از کامیون‌ها به‌جای راه‌آهن و یا استفاده از رایانه‌ها در دهه 1980 در زنجیره‌های تأمین اتفاق افتاده است که منجر به تغییرات چشمگیر در مدیریت زنجیره تأمین‌شده است.

ازآنجاکه تولید جهانی شده است، زنجیره‌های تأمین با پیچیدگی‌هایی روبه‌رو شده‌اند. برای مشتریان یا خریداران بسیار دشوار است که ارزش واقعی محصولات را بفهمند زیرا کمبود شفافیت در سیستم فعلی بسیار مشهود است. به همین دلیل، زمانی که عدم اطمینان در خصوص قانونی و اخلاقی بودن عملیات وجود دارد بررسی زنجیره‌های تأمین نیز بسیار دشوار خواهد بود. این زنجیره‌ها همچنین هنگامی‌که فروشندگان و تأمین‌کنندگان سعی می‌کنند نقاط مختلف مربوط به این‌که چه کسی، چه چیزی را، چه موقع و چگونه نیاز دارد را به هم متصل کنند بسیار ناکارآمد می‌باشند.

به‌طورکلی برخی از مشکلاتی که در طول زنجیره تأمین و تحویل کالا از زمان تولید محصول تا زمان تحویل به مصرف‌کننده وجود دارد و باعث هدر رفتن وقت و سرمایه می‌شود عبارتند از:

1. عدم امکان رؤیت و نظارت بر دارایی‌ها از ابتدا تا انتهای زنجیره: اینکه در هرلحظه کدام کالا در کدام نقطه قرار دارد.
2. شناسایی / ردیابی کالاها: عدم وجود پاسخ مناسب به سؤالات؛ چه کسی؟ چه موقع؟ کجا؟ چرا؟
3. مسائل امنیتی و تقلب: امکان ورود داده‌های جعلی و نامعتبر در زنجیره و عدم اطمینان در پاسخ به این سؤال که آیا این واقعاً کالای من است؟
4. تأیید صحت وقایع رخ‌داده در زنجیره: آیا کالا حمل شده است؟ آیا به مقصد رسیده است؟ آیا باید پرداختی انجام شود؟

1. بلاک چین چیست و چگونه می‌تواند به زنجیره‌های تأمین کمک کند؟

درحالی‌که مهم‌ترین استفاده از تکنولوژی بلاک‌چین در ارزهای دیجیتال، بیت کوین، است، اما واقعیت این است که بلاک‌چین اساساً یک دفتر دیجیتال توزیع‌شده است که دارای کاربردهای بسیاری است و می‌تواند برای هر مبادله، قرارداد، ردیابی و البته، پرداخت‌های مالی استفاده شود.

بلاک‌چین یک دفتر مجازی مشترک از:

• سوابق تغییرناپذیر
• توزیع‌شده و غیرمتمرکز
• قابل‌اعتماد و شفاف
• همه‌جانبه و قابل‌اجرا

است. ازآنجاکه هر تراکنش در یک بلوک و در چندین نسخه از این دفتر دیجیتال که در نود (کامپیوترهای) مختلف توزیع می‌شود ثبت می‌شود اسناد بسیار شفاف است. این تکنولوژی همچنین بسیار امن است زیرا هر بلوک به بلوک قبل از آن و پس‌ازآن متصل است. امکان ایجاد هیچ‌گونه تغییر انحصاری‌ای بر روی بلاک‌چین وجود ندارد و به همین دلیل این تکنولوژی بسیار کارآمد است. درمجموع تکنولوژی بلاک‌چین می‌تواند شفافیت و کارایی زنجیره تأمین را افزایش دهد و روی همه بخش‌ها از انبارداری تا تحویل و پرداخت هزینه تأثیر مثبت بگذارد. زنجیره فرمان‌ها برای بسیاری از بخش‌ها ضروری است و بلاک‌چین زنجیره فرمان‌ها را در ذات خود دارد.

مواردی که برای ایجاد اطمینان و یکپارچگی در یک زنجیره تأمین ضروری هستند، توسط بلاک‌چین فراهم‌شده است.

بلاک‌چین یکپارچگی ایجاد می‌کند و هیچ اختلافی در مورد معاملات در زنجیره وجود نخواهد داشت زیرا تمام عواملی که در زنجیره تاثیردارند دارای همان نسخه مشترک از این دفتر دیجیتال هستند. در بلاک‌چین همه افراد می‌توانند زنجیره مالکیت یک دارایی را در کل زنجیره ببیند. رکوردها در بلاک‌چین نمی‌توانند پاک شوند و این موضوع برای شفافیت یک زنجیره تأمین بسیار مهم است. با به‌کارگیری این تکنولوژی مدیریت زنجیره تأمین ساده‌تر شده و تلفات در این زنجیره کاهش می‌یابد.

1. نمونه‌هایی از به‌کارگیری تکنولوژی بلاک‌چین در زنجیره تأمین

ازآنجاکه بلاک‌چین امکان انتقال وجه در هر جای دنیا را بدون استفاده از یک بانک سنتی فراهم می‌کند، استفاده از آن برای یک زنجیره تأمین که جهانی است، بسیار مناسب است.

در صنعت غذا، داشتن سوابق جامع از هر محصول برای ردیابی هر محصول تا منبع آن ضروری است. به همین دلیل، شرکت Walmart از تکنولوژی بلاک‌چین برای ردیابی منابع گوشت‌های خود در چین استفاده می‌کند و بلاک‌چین ثبت می‌کند که هر قطعه گوشت از کجا آمده، کجا آماده‌شده، در کجا ذخیره‌شده و در چه تاریخی فروخته‌شده است. Unilever، Nestle، Tyson و Dole نیز از بلاک‌چین برای اهداف مشابه استفاده می‌کنند.

BHP Billiton، بزرگ‌ترین شرکت معدنی در جهان نیز برای ردیابی و ثبت بهتر اطلاعات در طول فرایند استخراج از معدن از بلاک‌چین استفاده خواهد کرد. این موضوع نه‌تنها باعث افزایش بازده داخلی خواهد شد بلکه این اجازه را می‌دهد تا شرکت ارتباطات مؤثرتری با شرکای خود داشته باشد.گروه De Beers نیز از فناوری بلاک‌چین برای ردیابی سنگ‌ها از نقطه‌ای که استخراج می‌شوند تا زمانی که به مصرف‌کنندگان فروخته می‌شود استفاده می‌کند و به این طریق به مصرف‌کنندگان اطمینان می‌دهد که محصولات واقعی را خریداری ‌کنند.

1. بهبود زنجیره‌های تأمین با استفاده از GS1

همان‌گونه که ارائه راه‌حل مناسب بستگی به تعریف دقیق شرایط دارد، کارایی زنجیره تأمین نیز نیاز به تعریف دقیق واژگان دارد. زمانی که شما با مشتریان، تأمین‌کنندگان و شرکای خود با یک‌زبان مشترک صحبت می‌کنید. کسب‌وکار قطعاً ساده‌تر است.

تعامل و همکاری بخش‌های مختلف در طول کل زنجیره تأمین، از تولیدکننده تا خرده‌فروش، نیاز به یک زیرساخت ارتباطی مستحکم و کارآمد دارد که بر اساس موارد ذیل ساخته‌شده باشد:

1. شناسایی جهانی و منحصربه‌فرد سازمان‌ها، مکان‌ها و اقلام
2. یک‌زبان استاندارد و مشترک برای توصیف رویدادهای زنجیره تأمین

GS1 پیشرو در ارائه این استانداردها و ایجاد زبان مشترک است. GS1 یک سازمان غیرانتفاعی است که استانداردهای جهانی برای ارتباطات تجاری را توسعه داده و نگهداری می‌کند. این سازمان بیش از 117 عضو در سراسر جهان دارد و استانداردهای مختلفی را در حوزه مدیریت زنجیره تأمین ارائه می‌دهد. شناخته‌شده‌ترین این استانداردها، بارکد است. بارکدهای GS1 بیش از شش میلیارد بار در روز اسکن می‌شود. GS1 استانداردهای مختلفی را برای شناسایی اقلام و موجودیت‌های زنجیره تأمین دارد. برخی از این استانداردها در جدول ذیل آمده است:

این استانداردها به شناسایی اقلام و مکان‌ها کمک می‌کند، درحالی‌که بارکد، RFID و QRcodes برای ضبط اطلاعات مربوط به آن استفاده می‌شوند. پایگاه‌های داده مبتنی بر اینترنت، شبکه جهانی همگام‌سازی داده‌ها را می‌سازند. این شبکه‌ها مکانیزمی را برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات مربوط به محصولات و مکان‌های شناسایی‌شده و ویژگی‌های مربوط به آن‌ها با دیگر شرکای تجاری فراهم می‌کند.GS1 استانداردی را تحت عنوان سرویس اطلاعات الکترونیکی محصول (EPCIS) برای به اشتراک گذاشتن داده‌ها تعریف کرده است. این استاندارد در کنار استانداردهای اصلی GS1 بکار می‌رود و در کنار Core Business Vocabulary (CBV) اجازه می‌دهد داده‌های مربوط به رویدادها درمیان شرکای تجاری در یک زنجیره تأمین راحت‌تر به اشتراک گذاشته شود، طوری که کاربران می‌توانند از اطلاعات به اشتراک گذاشته‌شده در مورد وضعیت کالاها در طول زنجیره تأمین اطلاع یابند (مواد خام، کالاهای در حال ساخت و کالاهای آماده‌شده).

این استاندارد به‌راحتی این اطلاعات را بین شرکت‌ها به اشتراک می‌گذارد. این ویژگی استاندارد GS1 EPCIS امکان رؤیت پذیری و ردیابی را در زنجیره تأمین فراهم می‌کند. اطلاعات جمع‌آوری‌شده در این روش، دسترسی بی‌نظیری به رویدادهای زنجیره تأمین را فراهم می‌کند و راه‌های متعدد برای بهینه‌سازی زنجیره ایجاد می‌کند؛ بنابراین EPCIS اطلاعات را از منابع مختلف (پورتال، اسکنر، GSM و غیره) با فرمت‌های مختلف (بارکد، RFID، کد QR، NFC و غیره) جمع‌آوری می‌کند و این را برای شرکای انتخابی قابل‌رؤیت می‌کند و در خصوص ردیابی محصول در زنجیره تأمین به چهار پرسش مهم «چه چیزی، به کجا، چه زمان ، و برای چه منظور» پاسخ می‌دهد.

یک نمونه از منطق EPCIS عبارت است از: «محصول X با شماره‌سریال 111، 112 و 113 در ساعت 10:23 صبح در فوریه 2019 در محل ABC در طی یک عملیات حمل‌ونقل مشاهده شد.» سایر عملیات، مانند عملیات بسته‌بندی کردن نیز، به روش مشابهی پشتیبانی می‌شود.

استاندارد GS1 EPCIS در صنایع مختلف کاربرد دارد و می‌تواند در خرده‌فروشی، تجارت الکترونیک، غذا، لباس و پوشاک، مراقبت‌های بهداشتی، دارویی و غیره بکار برده شود. این استاندارد بسیار موردپذیرش قرارگرفته است به‌عنوان‌مثال: IBM از استاندارد GS1 EPCIS برای فرمت کردن داده‌هایی که به شبکه IBM Blockchain ،IBM Food Trust منتقل می‌شود استفاده می‌کند.

مزایای GS1 EPCIS عبارتند از:

• ایجاد رؤیت پذیری
• حذف جعل و تخلف
• حذف رویدادهای تأیید نشده
• حذف تأخیر

1. استفاده از تکنولوژی بلاک‌چین و استانداردهای GS1 در کنار هم

ردیابی یکی از ابتکارات بلاک‌چین با قوی‌ترین ضمانت و تعهد است و استانداردهای GS1 EPCIS آخرین حلقه برای حمایت از ابتکارات حوزه ردیابی است.

هرچند طرفداران تکنولوژی بلاک‌چین به سوابق تغییرناپذیری که توسط این تکنولوژی ثبت می‌شود افتخار می‌کنند، اما اگر آنچه وارد زنجیره پیام‌ها می‌شود، داده نامعتبری باشد، شما با یک رکورد غلط و درعین‌حال تغییرناپذیر مواجه هستید. هرچند زنجیره به شما کمک می‌کند که به‌آسانی ثابت کنید که یک پیام بی‌اعتبار در سیستم واردشده است، اما به‌هرحال ممکن است برخی از پیام‌ها نیز در اثر اشتباه وارد زنجیره شوند. در این بخش، استفاده از RFID و بارکد بر اساس استانداردهای GS1 کمک می‌کند تا از این اشتباهات جلوگیری شود.

اجزای زنجیره تأمین با استفاده از بارکدهای GS1 و تکنولوژی بلاک‌چین به هم متصل شده و تمامی اطلاعات اجزا و رویدادها به‌صورت کاملاً رؤیت پذیر و قابل‌ردیابی در اختیار شرکا قرار می‌گیرد.

1. نمونه‌هایی از موارد استفاده از بلاک‌چین و استانداردهای GS1 در زنجیره تأمین:

دو نمونه از این طرح‌های ابتکاری زنجیره تأمین که به‌صورت پایلوت در حال اجرا هستند و هر دو از بلاک‌چین و استانداردهای GS1 استفاده می‌کنند عبارتند از:

1-یک مأموریت ردیابی / فراخوانی مربوط به شرکت Walmart و تأمین‌کنندگان سبزیجات برگ سبز آن‌ها

2- یک نمونه در صنعت داروسازی برای حمایت از قوانین جدید دولت در مورد برگشتی‌های قابل‌فروش.

1. نتیجه‌گیری

امروزه پیچیدگی زنجیره‌های تأمین و مشکلاتی که در مدیریت این زنجیره وجود دارد منجر به اتلاف زمان و هزینه می‌شود. استفاده از تکنولوژی‌های جدید مانند بلاک‌چین و استانداردهای جهانی GS1 با افزودن رؤیت پذیری و قابلیت ردیابی به این سیستم‌ها منجر به بهبود کیفیت و کاهش هزینه‌ها می‌شود.

• تکنولوژی بلاک‌چین اعتماد و شفافیت را به زنجیره عرضه اضافه می‌کند.
• ایجاد اعتماد و شفافیت نیاز به داده‌های مستند و قابل‌پیگیری دارد.
• استانداردهای GS1 EPCIS با به اشتراک‌گذاری داده‌ها درمیان شرکا امکان رؤیت پذیری و ردیابی را برای آن‌ها فراهم می‌کند.

مراجع

1. www.gs1.org
2. www.forbes.com
3. GS1 Will Have A Role To Play In Supply Chain Blockchain Applications, Steve Banker
4. How Blockchain Will Transform The Supply Chain And Logistics Industry, Bernard Marr
5. www.barcoding.com
6. www.deliveryloop.com/epcis